Không còn 'trống' hiệu trưởng kéo dài nếu cơ quan quản lý trực tiếp bổ nhiệm

Bộ Giáo dục và Đào tạo đang xây dựng Dự thảo Luật Giáo dục Đại học (sửa đổi). Trong đó, có quy định liên quan đến giám đốc đại học, hiệu trưởng trường đại học, giám đốc học viện.

So với Luật Giáo dục đại học hiện hành, dự thảo Luật mới khẳng định vị trí, vai trò pháp lý của hiệu trưởng, chỉ rõ thẩm quyền bổ nhiệm hiệu trưởng cùng một số nội dung về tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm... Vấn đề này hiện được lãnh đạo các cơ sở giáo dục đại học đặc biệt quan tâm.

Tránh chồng chéo trong nhiệm vụ của hiệu trưởng

Bàn về điểm mới trong Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Phạm Văn Điển - Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp cho hay: "Hiện nay quyền điều hành của hiệu trưởng đôi khi bị chia sẻ, dẫn tới những công việc cần triển khai gấp như mở ngành đào tạo mới, chính sách hỗ trợ người học, ký kết hợp tác, bổ nhiệm nhân sự quan trọng… phải chờ nhiều khâu, khiến trễ thời cơ.

Luật mới khẳng định, hiệu trưởng là người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học, chịu trách nhiệm quản lý và điều hành theo pháp luật và theo quy chế tổ chức, hoạt động của cơ sở giáo dục đại học. Điều đó không có nghĩa hiệu trưởng “toàn quyền” quyết định mọi việc.

Với những vấn đề lớn, mang tính chiến lược, hiệu trưởng phải cùng Đảng ủy của nhà trường bàn bạc, thống nhất chủ trương. Cấp ủy là người lãnh đạo, hiệu trưởng là người chỉ đạo, tổ chức thực hiện và điều hành hoạt động hằng ngày. Cách phân vai này vừa bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện của Đảng, vừa phát huy vai trò trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu trong điều hành.

Mô hình trên cũng phù hợp với kinh nghiệm quốc tế, nơi hiệu trưởng được giao quyền quản lý điều hành mạnh mẽ, nhưng vẫn làm việc trong khuôn khổ chiến lược và nguyên tắc do tập thể lãnh đạo cao nhất đề ra.

Mới đây, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng nhấn mạnh, tự chủ đại học phải đi đôi với trách nhiệm giải trình, gắn quyền hạn với nghĩa vụ, và không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính. Rõ quyền, rõ vai, rõ người đứng đầu thì trách nhiệm mới trọn vẹn. Khi cấp ủy lãnh đạo sáng suốt và hiệu trưởng điều hành quyết liệt, trường đại học sẽ tiến nhanh, tiến vững.

Dưới góc nhìn của Tiến sĩ Lê Hồ Sơn - Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm (Đại học Huế), quy định mới trong Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) đã khắc phục sự chồng chéo về nhiệm vụ của hiệu trưởng và hội đồng trường.

Theo quy định mới, hiệu trưởng chịu trách nhiệm quản lý, điều hành hoạt động của cơ sở giáo dục đại học theo quy định của pháp luật và quy chế tổ chức và hoạt động của cơ sở giáo dục đại học. Thay đổi này tạo nên cơ chế quản lý hiện đại hơn, tăng cường vai trò, tính tự chủ và yêu cầu chịu trách nhiệm của hiệu trưởng.

Thầy Sơn cho rằng, Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) đã hoàn thiện cơ chế quản lý của các trường đại học công lập. Nhiệm vụ của hiệu trưởng thì không còn mang nhiều tính hành chính như trước mà vai trò quản lý, điều hành đã rõ ràng hơn.

Đặc biệt, Dự thảo Luật cũng tăng tính tự chủ cho cơ sở giáo dục, tạo môi trường thuận lợi để phát triển, giúp tăng cường năng lực cạnh tranh và khả năng hội nhập quốc tế.

Tiến sĩ Lê Hồ Sơn - Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm (Đại học Huế). Ảnh: NVCC.

Với quan điểm của Tiến sĩ Nguyễn Minh Anh Tuấn - Hiệu trưởng Trường Đại học Tân Trào việc quy định cụ thể, chi tiết vai trò của hiệu trưởng theo Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) sẽ tạo nhiều thuận lợi cho quá trình quản lý và điều hành hoạt động của nhà trường.

Đặc biệt, điều này đặt ra yêu cầu, hiệu trưởng phải nâng cao hơn nữa tính trách nhiệm, sự năng động, sáng tạo trong quá trình làm việc. Bên cạnh đó, hiệu trưởng cũng cần nghiên cứu và nắm vững các quy định chung được nêu trong Luật và quy chế tổ chức hoạt động của cơ sở giáo dục đại học.

Tiến sĩ Nguyễn Minh Anh Tuấn - Hiệu trưởng Trường Đại học Tân Trào. Ảnh: NVCC.

Giao cơ quan quản lý trực tiếp bổ nhiệm hiệu trưởng là hợp lý

Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) cũng nêu, cơ quan quản lý trực tiếp bổ nhiệm hiệu trưởng cơ sở giáo dục đại học. Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Phạm Văn Điển nói: “Hiện nay, quy trình bổ nhiệm nhân sự cấp cao ở trường công lập có phần rườm rà khi hội đồng trường quyết định, Bộ chủ quản công nhận, mà không phải là bổ nhiệm trực tiếp.

Cách làm này vừa kéo dài thời gian làm thủ tục, vừa có điểm chưa thống nhất với quy định của một số luật khác, như Luật Viên chức. Khi vị trí hiệu trưởng bị “treo” nhiều tháng, thậm chí cả năm, nhà trường khó duy trì được nhịp phát triển và các kế hoạch lớn đều trong tình trạng chờ đợi.

Việc Dự thảo quy định rõ, cơ quan quản lý trực tiếp sẽ bổ nhiệm hiệu trưởng giúp công tác này minh bạch, nhanh gọn hơn cũng phù hợp với thông lệ nhiều nước. Ở Pháp, Singapore hay Hàn Quốc và nhiều quốc gia khác, hiệu trưởng trường công lập do cấp có thẩm quyền bổ nhiệm trực tiếp, còn hội đồng trường (thực chất là hội đồng quản trị hay hội đồng thành viên) chỉ tồn tại ở trường tư thục hoặc với vai trò tư vấn, giám sát chiến lược.

Chủ trương bỏ hội đồng trường ở cơ sở công lập đã được Trung ương chỉ rõ, và Bộ Giáo dục và Đào tạo đang triển khai theo đúng định hướng chỉ đạo này. Đây là bước điều chỉnh để mô hình quản trị tinh gọn, thống nhất và để quyền hạn, trách nhiệm của hiệu trưởng được xác định rành mạch. Khi quy trình gọn và thẩm quyền rõ, trường đại học sẽ tránh được “khoảng trống” lãnh đạo và vận hành thông suốt hơn".

Với nội dung liên quan đến việc Chính phủ quy định tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm hiệu trưởng, theo thầy Điển, nội dung cần đảm bảo tối thiểu 2 nguyên tắc: Bảo đảm chuẩn chung (tiêu chí cứng) về năng lực, đạo đức, tầm nhìn và đủ linh hoạt (tiêu chí mềm) để phù hợp với từng loại hình trường và bối cảnh phát triển.

Ngoài việc Chính phủ ban hành quy định khung, cần có thêm quy định chi tiết của Bộ chủ quản (nếu có) và/hoặc Bộ Giáo dục và Đào tạo để đảm bảo thống nhất trong hệ thống. Đồng thời, các cơ sở giáo dục đại học nên được quyền “mở rộng” tiêu chí mềm trên nền chuẩn chung, ví dụ như yêu cầu thêm về kinh nghiệm quốc tế, thành tích nghiên cứu, hoặc năng lực huy động nguồn lực xã hội hóa, để phù hợp với chiến lược phát triển và “thương hiệu” của từng trường.

Cách tiếp cận này tương đối giống ở Nhật Bản, Úc và nhiều nước phát triển khác. Nhà nước đặt ra chuẩn tối thiểu, còn từng trường có thể bổ sung hoặc nâng chuẩn để thu hút, chọn lựa được nhà lãnh đạo xứng tầm với sứ mệnh riêng.

Chuẩn chung (tiêu chí cứng) là nền móng, nhưng chuẩn riêng (tiêu chí mềm) làm nên bản sắc và sức hút riêng của từng trường đại học. Nếu kết hợp tiêu chí cứng và mềm một cách hợp lý, sẽ vừa bảo đảm chất lượng lãnh đạo, vừa tạo không gian để mỗi trường phát triển theo bản sắc riêng, phù hợp với tinh thần tự chủ đại học mà Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) lần này đề cao.

Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Phạm Văn Điển - Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp. Ảnh: NVCC.

Đồng tình với ý kiến trên, Tiến sĩ Nguyễn Minh Anh Tuấn khẳng định cơ quan quản lý trực tiếp bổ nhiệm hiệu trưởng cơ sở giáo dục đại học là hoàn toàn hợp lý vì giúp rút ngắn thời gian thực hiện và tăng tính đồng bộ

Thực tế, quy định hiện hành gây ra một số vướng mắc vì trải qua nhiều quy trình. Thậm chí việc bổ nhiệm hoặc công nhận hiệu trưởng ở mỗi đơn vị, mỗi cơ quan quản lý có thể sự khác nhau, chưa thực sự thống nhất.

Ngoài ra, liên quan đến vấn đề bổ nhiệm, công nhận hiệu trưởng được cụ thể hóa trong Nghị định số 99/2019/NĐ-CP hướng dẫn thi hành một số điều của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học, thầy Tuấn chỉ ra, Nghị định số 99 cũng bộc lộ một số hạn chế. Trong đó, có việc chưa nêu rõ ràng cách thức, quy trình miễn nhiệm hiệu trưởng hoặc đình chỉ nhiệm vụ nếu hiệu trưởng có sai phạm, gây khó cho quá trình thực hiện của các đơn vị.

Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) cũng nêu Chính phủ ban hành các quy định liên quan nhiệm vụ, quyền hạn, tiêu chuẩn, nhiệm kỳ, điều kiện, thủ tục bổ nhiệm hiệu trưởng. Tiến sĩ Nguyễn Minh Anh Tuấn nhận xét, điều này sẽ đảm bảo tính thống nhất và tăng cường tính pháp lý, từ đó trách nhiệm giải trình của hiệu trưởng cũng sẽ được nâng cao.

Để vừa đảm bảo tính pháp lý vừa đảm bảo cơ chế chủ động cho các trường, Hiệu trưởng Trường Đại học Tân Trào chỉ ra Luật mới cần quy định rõ ràng về các quy định “cứng”, đồng thời chỉ rõ những quy định “mở” và yêu cầu cơ sở giáo dục đại học nêu trong quy chế tổ chức hoạt động để nhà trường chủ động. Như vậy tinh thần của Luật vẫn được giữ vững nhưng không bó cứng, thiếu đi sự linh hoạt trong quá trình thực hiện của đơn vị.

Hồng Linh