Khi tác phẩm văn học thăng hoa cùng âm nhạc

Đây là giai đoạn công chúng đón nhận “mối duyên” đặc biệt giữa văn học và âm nhạc. Một “mối duyên” nảy nở từ sự đồng điệu của cảm xúc, trí tuệ, cho ra đời những sản phẩm âm nhạc mới lạ, có chiều sâu, thấm đẫm chất liệu dân gian truyền thống. Từ đây, tác phẩm văn học và âm nhạc nâng cánh cho nhau, cùng nhau thăng hoa nở rộ, tạo ra bức tranh đa sắc cho đời sống âm nhạc.

Trong bối cảnh đó, người nghệ sĩ còn được tham gia các cuộc thi âm nhạc mang tầm quốc tế. Với hành trang là những ca khúc lấy cảm hứng từ thơ ca hoặc tác phẩm văn học dân gian mang hơi thở tâm hồn dân tộc, người nghệ sĩ hoàn toàn tự tin “Mang chuông đi đánh xứ người”, góp phần quảng bá, lan tỏa văn hóa, vẻ đẹp con người Việt Nam, khẳng định vị thế, thành tựu âm nhạc Việt Nam đối với bạn bè quốc tế.

Erik thể hiện bài hát “Nam quốc Sơn Hà” trong một chương trình truyền hình thực tế.

Trong cuộc thi tại Nhật Bản: Sing!Asia, một cuộc thi âm nhạc nhằm tìm kiếm tôn vinh những giọng ca trẻ đến từ các quốc gia ở châu Á do nền tảng giải trí iQiYi của Trung Quốc tổ chức. Phương Mỹ Chi đã thể hiện 2 ca khúc: “Bóng phù hoa” lấy cảm hứng từ tác phẩm văn học cổ “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ và "Chopsticks" (Bó đũa) lấy cảm hứng từ truyện cổ dân gian “Câu chuyện bó đũa” do cô, nhóm sản xuất âm nhạc DTAP và nhiều tác giả sáng tác.

Là một truyện cổ dân gian, “Câu chuyện bó đũa” không nổi trội về nghệ thuật ngôn từ mà thể hiện bài học nhân sinh qua tình huống bất ngờ, thâm trầm, lý thú. Khi ý tưởng của câu chuyện trở thành cảm hứng cho bài hát thì giữa giai điệu sinh động của âm nhạc và nội dung một câu chuyện cổ không còn ranh giới. Những thanh âm luyến láy của ca khúc khiến bài học toát ra từ câu chuyện có sức lan tỏa nhẹ nhàng mà thấm thía hơn bao giờ hết.

Ca khúc “Chopsticks” với bản dịch lời Việt “Mãi mãi cùng nhau, cùng nhau ta mạnh mẽ phi thường. Thời gian vội vã lướt qua. Mà câu chuyện xưa chẳng hề phai nhòa… bài học từ quá khứ… Người châu Á. Rực sáng thiên hà. Dù nhỏ bé cùng nhau ta tỏa sáng… Như bó đũa kia khi chung một lòng…” đã mang đến thông điệp về tinh thần đoàn kết, sự đồng lòng của dân tộc Việt Nam để từ đó thể hiện mong muốn người Châu Á luôn luôn kề vai sát cánh bên nhau để tạo sức mạnh đoàn kết.

Trong phần trình diễn này Phương Mỹ Chi đã hát bằng 5 thứ tiếng Việt, Trung, Thái, Nhật, Anh như một cách thể hiện và làm tăng thêm nét giao thoa văn hóa sinh động, khả năng ngoại ngữ tốt cùng giọng hát với những nốt cao vút, phong cách biểu diễn duyên dáng, cách xử lý thanh nhạc tinh tế, chuyên nghiệp. Tiết mục là một bản phối vô cùng hiện đại được hòa âm cùng các nhạc cụ dân tộc như đàn bầu, đàn tranh… tạo giai điệu sâu lắng tràn ngập cảm xúc.

Với cảm hứng của câu chuyện truyền miệng dân gian, ca khúc đã đưa khán giả lạc vào bối cảnh “Ngày xửa ngày xưa”, có người cha già dạy các con bài học chứa đựng tính nhân văn về sức mạnh của tình đoàn kết qua hình tượng bó đũa, lan tỏa tinh thần dân tộc, thông điệp hòa bình đến toàn thế giới. Vì lẽ đó, ca khúc “Chopsticks” của Phương Mỹ Chi đã đón nhận được sự đồng cảm sâu sắc của khán giả quốc tế, giúp cô đoạt hạng 3 chung kết.

Trong kho tàng văn học hiện đại Việt Nam có một bài thơ mà khi nhắc đến tên ai cũng nhớ, ai cũng thuộc, đó là bài thơ “Tre Việt Nam” của nhà thơ Nguyễn Duy. Tác phẩm khắc họa sinh động hình ảnh cây tre, một loài cây quen thuộc, gắn bó với người dân Việt Nam từ thuở khai thiên lập địa. Được nhiều thế hệ thầy cô giáo và học trò say mê, yêu thích bởi ngôn ngữ trong sáng mộc mạc, giàu tính biểu tượng. Trở thành một tác phẩm thơ sống cùng năm tháng.

Nắm bắt và cảm nhận được giá trị của bài thơ “Tre Việt Nam”, nhạc sĩ Hồ Hoài Anh đã sử dụng nguồn cảm hứng dồi dào, bất tận từ bài thơ để cho ra đời sản phẩm âm nhạc “Phù đổng Thiên Vương”. Trong tiết mục dự thi của Đức Phúc tại Intervision 2025 tổ chức ở Nga, những ca từ đầu tiên được cất lên bằng tất cả cảm xúc từ trái tim chính là những vần điệu mở đầu trong bài thơ có sức sống mãnh liệt ấy: “Tre xanh xanh tự bao giờ, chuyện ngày xưa đã có bờ tre xanh. Thân gầy guộc lá mong manh. Mà sao nên lũy nên thành tre ơi”.

Ngay phút giây này, ngôn ngữ giàu hình tượng, giàu tính nhạc của thi ca đã bay bổng cùng với những giai điệu trầm hùng cuốn hút của âm nhạc. Hai lĩnh vực đặc sắc của nghệ thuật đã thực sự “bén duyên”, giao hòa, dẫn đến cao trào của cảm xúc. Giọng hát khỏe khoắn, ấm áp của Đức Phúc vang lên đã lay động tới trái tim của hàng tỉ người nghe trên toàn thế giới.

Từ đó, nguồn cảm hứng cứ thế tuôn chảy với những câu hát ngập tràn hào khí: “Ngựa hí xông pha quật cường, tựa cuồng phong bão bùng…. Chàng Gióng theo mây về trời, danh vang xa khắp nơi…”. Những câu thơ lục bát mềm mại như có phép màu ngân vang chắp cánh cho cả ca khúc “Phù đổng Thiên Vương” được thăng hoa.

Tạo sự kết nối nhiệm màu giữa hình tượng thi ca hiện đại với hình tượng truyền thuyết. Trở thành một tác phẩm âm nhạc “độc, lạ mang âm hưởng dân gian truyền thống, tái hiện những trang sử bi tráng vẻ vang của dân tộc Việt Nam. Kết hợp hoàn hảo giữa cái đẹp của hình tượng văn học và giai điệu âm nhạc.

Đức Phúc trình diễn ca khúc “Phù đổng Thiên Vương” trong cuộc thi Itervision 2025.

Như vậy yếu tố để làm nên thành công cho tiết mục của Đức Phúc, theo tôi nghĩ, ngoài một sân khấu hoành tráng, hình ảnh, âm thanh ánh sáng hiện đại giàu tính thẩm mỹ thì đó là sự độc đáo, cái hồn cốt đậm chất sử thi của dân tộc toát ra từ giai điệu, ca từ của bài hát, khởi nguồn từ tứ thơ đẹp chứa chan cảm xúc “Tre xanh, xanh tự bao giờ …”. Giúp người nghe cảm nhận sự kết nối sinh động giữa quá khứ và hiện tại bằng tất cả mọi giác quan, là điểm nhấn nảy nở bao tình cảm thiêng liêng, lan tỏa niềm tự hào về cội nguồn dân tộc.

“Phù Đổng Thiên Vương” là một tổng thể nghệ thuật mang đậm nét riêng của văn hóa Việt đã thực sự chạm vào trái tim khán giả quốc tế. Khiến họ hiểu và rung động với thông điệp, với câu chuyện mà ca khúc truyền tải. Đó chính là vẻ đẹp, khát vọng, hào khí người Việt.

Trong lịch sử âm nhạc Việt Nam đương đại đã từng có rất nhiều ca khúc phổ thơ, lấy cảm hứng từ thơ hoặc các tác phẩm văn học. Từ các ca khúc nhạc nhẹ trữ tình da diết của các nhà thơ, nhạc sĩ tiền bối như “Thuyền và biển”, thơ Xuân Quỳnh, nhạc Phan Huỳnh Điểu; “Mùa xuân nho nhỏ”, thơ Thanh Hải nhạc Trần Hoàn… Cho đến các ca khúc mới mang chất liệu dân gian đặc sắc như: “Nam Quốc Sơn Hà” nhóm DTAP lấy cảm hứng từ bài thơ "Thần" của Lý Thường Kiệt; “Bống bống bang bang” nhóm nhạc 365 lấy cảm hứng từ truyện dân gian Tấm Cám…

Những ca khúc được lấy cảm hứng từ thơ thường sẽ trở thành những bài hát, những giai điệu dễ nhớ, dễ thuộc. Bởi mỗi bài thơ trong đó đã có tính nhạc, đầy ắp âm thanh. Thứ âm thanh đặc biệt được kết hợp hài hòa bằng ngôn ngữ, nhịp điệu mượt mà uyển chuyển.

Giữa văn học và âm nhạc có sự tương đồng là diễn tả tình cảm của con người nên dễ đứng cạnh nhau, dễ kết hợp với nhau để tạo thành làn sóng cộng hưởng cảm xúc. Khiến những bài thơ, nhưng câu chuyện ta tưởng chỉ có thể đọc, kể bằng hình thức thông thường nay được biến hóa thành những ca khúc sống động, tươi mới bắt nhịp với đời sống âm nhạc hiện đại.

Cây tre, bó đũa, Thánh Gióng, Tấm Cám hay Vũ Nương… không còn là những hình tượng nằm trong trang sách mà được thổi hồn hóa thân vào ca khúc. Hiển hiện trong cuộc sống nhờ những giai điệu vừa gần gũi vừa mới lạ khi tác phẩm văn học và âm nhạc đã cùng nhau chắp cánh để giá trị nghệ thuật thăng hoa.

Sự thăng hoa có sức mạnh kỳ diệu hồi sinh những tác phẩm văn chương tưởng đã ngủ yên trong quá khứ, không chỉ đáp ứng được thị hiếu khán giả mà còn giúp họ có cơ hội được gặp, được học, được ôn lại những tác phẩm văn chương có giá trị. Từ đó có nghĩa cử tri ân những tác giả tên tuổi, góp phầntôn vinh những tác phẩm văn học chân chính, giàu tính nhân văn, để những tác phẩm ấy luôn tồn tại bên cạnh đời sống cảm xúc, không bao giờ bị lãng quên.

Như một mối lương duyên của cảm xúc, tác phẩm văn học và âm nhạc khi hòa quyện cùng thăng hoa giữa không gian nghệ thuật rộng lớn sẽ hướng con người tới cái đẹp, biết suy ngẫm, phát huy giá trị văn hóa trường tồn. Đưa nền âm nhạc Việt Nam đã và đang bay cao, bay xa bằng hơi thở mang đậm hồn cốt dân tộc.

Võ Thị Thu Hương