Khi nền giáo dục không còn phụ thuộc vào điểm số

Thí sinh đặc biệt,trong bối cảnh đặc biệt

Kỳ thi tốt nghiệpTHPT 2025 đánh dấu bước ngoặt lớn trong tiến trình đổi mới giáo dục vì đây nămđầu tiên đề thi được thiết kế theo định hướng đánh giá năng lực, thay vì kiểmtra kiến thức thuần túy. Trước đó, Chương trình cũ năm 2006 kéo dài gần 20 nămvới việc kiến thức được gói gọn trong một bộ sách giáo khoa duy nhất, dẫn đếntình trạng nội dung đề thi ngày càng trở nên nặng nề, lắt léo...

Khi kỳ thi theochương trình 2006 đi hết sứ mệnh một năm trước, Bộ GD&ĐT đã nhấn mạnh câútrúc đề thi cuối lớp 12 từ năm 2025 trở về sau là xây dựng các câu hỏi gắn liềnvới bối cảnh có ý nghĩa, nghĩa là bối cảnh có tác dụng hoặc có giá trị đối vơíkhoa học và thực tế. Theo đó, Bộ GD&ĐT đã xây dựng các đề thi thử nghiệm vàtổ chức cho khoảng 12.000 thí sinh trên toàn quốc tham gia, bao gồm cả những địaphương ở vùng khó khăn nhất. Dữ liệu từ đợt thi thử này đã được phân tích kỹ lưỡngbằng lý thuyết khảo thí hiện đại và đây là một trong những căn cứ quan trọng đểHội đồng ra đề thi xác định mức độ khó, bảo đảm độ phân hóa phù hợp cho đề thichính thức.

Thế nhưng, khi đềthi chính thức “trình làng” trong kỳ thi, đã thực sự gây sốc về độ khó và kháclạ, đặc biệt là ở các môn như Toán, Văn, Tiếng Anh. Tuy nhiên, điểm thi đượccông bố lại cho thấy một điều rõ ràng: đề thi đã làm tốt vai trò phân hóa nănglực học sinh. Điều này được thể hiện rõ qua phổ điểm được các chuyên gia giáo dụcđánh giá đẹp, phân bố tự nhiên từ thấp đến cao, chứ không còn dồn quanh mức 8 -9 điểm như một số năm trước. Và dù nhiều người kêu đề khó, vẫn có hơn 500 điểm10 môn Toán toàn quốc. Điều đó cho thấy đề không đánh đố mà chỉ phân hóa, chọnlọc ra những học sinh giỏi thực sự. Nhiều chuyên gia nhận định đề thi năm nayđã hoàn thành khá trọn vẹn nhiệm vụ kép của một kỳ thi quốc gia: vừa xét tốtnghiệp, vừa làm căn cứ phân loại tuyển sinh đại học.

Đơn cử ở mônToán, những em đạt mức điểm 4 đến 5 vẫn có khả năng tốt nghiệp, nếu điểm cácmôn khác tương đương hoặc cao hơn. Nhóm học sinh này thường không lựa chọn khôíthi có môn Toán làm trọng tâm, mà đăng ký vào các ngành xã hội, ngôn ngữ, nghệthuật, tâm lý... Ngược lại, những học sinh đạt từ 7 điểm trở lên chiếm khoảng12% có thể coi là nhóm thí sinh có năng lực học thuật tốt, phù hợp để theo họccác khối A, A1, D hoặc các ngành yêu cầu tư duy logic như kỹ thuật, công nghệ,y dược. Những em đạt từ 8 điểm trở lên gần như đã lọt vào nhóm ưu tú, có khảnăng cạnh tranh vào các trường đại học tốp đầu.

Nhìn lại kỳ thi tốtnghiệp năm nay, PGS.TS Nguyễn Chí Thành, Chủ nhiệm Khoa Sư phạm, Trường Đại họcGiáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) nhận định, kỳ thi diễn ra trong bối cảnh hếtsức đặc biệt. Trước tiên, đây là lứa học sinh “giao thời”. Các em là thế hệ đâùtiên hoàn thành 3 năm cấp trung học phổ thông theo Chương trình giáo dục phổthông 2018, nhưng các cấp tiểu học và trung học cơ sở trước đó lại học theoChương trình giáo dục phổ thông 2006. Sự chuyển tiếp này chắc chắn tạo ra nhữngthách thức nhất định trong quá trình dạy và học.

Bên cạnh đó, so vơítrước đây, cấu trúc kỳ thi tốt nghiệp đã thay đổi căn bản. Cụ thể, thay vì thinhiều môn như trước, kỳ thi được thiết kế gọn nhẹ hơn với 2 môn bắt buộc (Toán,Ngữ văn) và 2 môn tự chọn trong số các môn học sinh được học ở lớp 12. Điều nàygiúp thí sinh có thể phát huy hết sở trường, lựa chọn môn thi theo nguyện vọng,định hướng nghề nghiệp của bản thân.

Cấu trúc các bàithi cũng được đổi mới sâu sắc. Môn Ngữ văn thi tự luận với việc sử dụng ngữ liêụngoài sách giáo khoa nhằm đánh giá tư duy độc lập, tránh học tủ, học vẹt. Cácmôn còn lại thi theo hình thức trắc nghiệm, với cấu trúc và dạng thức câu hỏi mới,tập trung đánh giá năng lực toàn diện thay vì chỉ kiểm tra kiến thức ghi nhớ.Theo đó, PGS.TS Nguyễn Chí Thành nhận định, kỳ thi đã đạt được 3 mục tiêu cốtlõi mà Bộ GD&ĐT đã đề ra: Đánh giá đúng kết quả học tập của người học theoyêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018; Lấy kết quả để xét tốt nghiệpvà làm cơ sở đánh giá chất lượng dạy, học ở các địa phương; Và cung cấp dữ liêụđủ độ tin cậy và trung thực để các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệpsử dụng trong tuyển sinh. Cùng đó, độ phân hóa cao của đề thi chính là “bộ lọc”chất lượng, giúp các cơ sở giáo dục đại học có cơ sở vững chắc để lựa chọn đượcnhững thí sinh phù hợp nhất với yêu cầu của mình, qua đó giảm bớt sự cần thiếtphải tổ chức các kỳ thi riêng gây tốn kém cho xã hội. Việc này càng đáng ghi nhậnhơn khi kỳ thi diễn ra trong bối cảnh đây là năm đầu tiên triển khai kỳ thitheo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 và các địa phương đang trong quátrình sắp xếp lại đơn vị hành chính.

Học thật - thi thật- kết quả thật - nhân tài thật

TS. Lê Viết Khuyến,Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường Đại học, Cao đẳng Việt Nam, Nguyên Phó Vụ trưởngVụ Giáo dục đại học Bộ GD&ĐT nhận định, kỳ thi năm nay tuy thể hiện đúng tinh thần cải cách khi chuyển từ tiếp cậnnội dung sang tiếp cận năng lực, một xu hướng giáo dục quốc tế nhưng quá trìnhchuyển đổi này diễn ra quá nhanh, trong khi nền tảng chưa được bảo đảm. Nhiêùgiáo viên vẫn chưa thực sự hiểu rõ khái niệm “tiếp cận năng lực”, học sinh thìlúng túng trong chọn tổ hợp từ lớp 10 đến 12, dẫn tới bị động trong ôn tập vàthi cử. Song ông cũng cho rằng: “Không nên vì khó khăn ban đầu mà quay lại lôímòn cũ. Cần tổng kết ngay sau kỳ thi, đánh giá cả chương trình, sách giáo khoa,đội ngũ giáo viên và đặc biệt là năng lực tiếp nhận của học sinh”.

Thí sinh kỳ thi THPT 2025. (Ảnh: PV)

Thầy Trần MạnhTùng, giáo viên Toán tại Hà Nội cho rằng, phổ điểm kỳ thi THPT 2025 có sự dịchchuyển rõ rệt, cho thấy đề thi phân hóa mạnh và thách thức cao hơn những nămtrước. Thầy cũng nhận định phổ điểm là lời cảnh báo cho việc dạy và học hiệnnay: nhiều học sinh học theo lối tiếp cận từ “ngọn”, thiếu kiến thức nền tảng,kỹ năng vận dụng còn yếu. Đề thi năm nay đã lộ diện mặt trái này và đặt ra yêucầu cấp thiết phải thay đổi. Theo thầy, cả học sinh và giáo viên cần điều chỉnhphương pháp dạy - học, tập trung vào việc nắm chắc kiến thức căn bản và pháttriển năng lực thực hành, tư duy. Thầy Tùng dự đoán, phải mất 3 - 5 năm với đềthi giữ ổn định thì điểm thi mới cải thiện đáng kể. Cần đổi mới mạnh mẽ ngay từnăm học này để đáp ứng Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

GS.TSKH NguyễnĐình Đức, nguyên Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Công nghệ (ĐHQGHN) cho rằng,việc nhiều trường đại học đồng loạt giảm điểm sàn, điểm chuẩn năm 2025 là phảnánh trực tiếp từ phổ điểm tốt nghiệp THPT, một kỳ thi có tính phân hóa cao nhấttrong nhiều năm trở lại đây, chủ yếu phụ thuộc vào phổ điểm thi THPT năm nay. Mộtkỳ thi THPT thành công, yên tâm có thể sử dụng kết quả xét tuyển vào đại học nêúbảo đảm an toàn và thành công trong cả 4 khâu: đề thi; công tác coi thi; chấmthi và phục vụ tốt phương án xét tuyển vào đại học. Các trường đại học vơíphương án quy đổi bách phân vị, sẽ vất vả hơn so với năm trước. Thí sinh cũngcó chút bỡ ngỡ. Nhưng những sự thay đổi là tích cực với mục tiêu là ngày càngnâng cao chất lượng và công bằng. “Với 4 khâu này, tôi cho là kỳ thi THPT nămnay thành công, thực chất, mặc dù điểm sàn và điểm chuẩn trúng tuyển có thấphơn, nhưng chất lượng thí sinh không hề thấp hơn so với những năm như từ 2020 đếnnay”, GS.TS Nguyễn Đình Đức nhận định.

Theo các chuyêngia giáo dục, đề thi năm nay đã giảm phụ thuộc vào học thêm, học tủ, học vẹt.Muốn đạt điểm cao, học sinh không chỉ nắm vững kiến thức mà phải biết tư duy vàvận dụng, đặc biệt ở những môn như Toán và Tiếng Anh. Để tiếp tục cải thiện,nâng cao chất lượng kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, PGS.TS Nguyễn ChíThành cho rằng, về lâu dài cần hướng tới việc xây dựng và chuẩn hóa ngân hàng đềthi quốc gia.

Một điểm đáng chúý nữa là sự cách biệt rõ rệt giữa điểm số thi thật và điểm trung bình trong họcbạ ở nhiều địa phương. Có trường điểm trung bình Toán trên lớp là 8,5 nhưng điểmthi thật lại toàn dưới 6. Điều này không phải lỗi của học sinh, mà là một lời cảnhbáo cho cả hệ thống: đừng tô vẽ cho một năng lực chưa tới. Thực tế, kỳ thi tốtnghiệp THPT 2025 được đánh giá là “bộ lọc” chất lượng cho tuyển sinh đại học, đồngthời tạo “cú hích” thúc đẩy đổi mới dạy, học theo hướng thực chất.

Thứ trưởng Thườngtrực Phạm Ngọc Thưởng cho biết, đến thời điểm này, có thể khẳng định kỳ thi tốtnghiệp THPT 2025 đã thành công tốt đẹp, bảo đảm các mục tiêu theo chỉ đạo của Đảng,Quốc hội, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ.

Thứ trưởng đánhgiá, quá trình đổi mới giáo dục phổ thông 2018, từ dạy học đến đánh giá, trangbị kiến thức cho học sinh là phù hợp với chương trình đổi mới. Học sinh phổthông chuyển trạng thái nhanh, thích ứng tốt với hình thức thi mới. Giáo viênđã thay đổi phương pháp dạy, tập trung hình thành phẩm chất, năng lực cho họcsinh thay vì chỉ dạy kiến thức theo khuôn mẫu.

Có thể nói, việccải cách kỳ thi tốt nghiệp THPT không chỉ là điều chỉnh kỹ thuật thi cử, mà làmột bước chuyển chiến lược về tư duy giáo dục: từ đồng loạt sang phân hóa, từthi cử sang đánh giá năng lực thực chất, từ áp lực điểm số sang định hướng họctập cá nhân hóa. Đặc biệt trong bối cảnh đất nước vươn mình, giáo dục càng cầnphải đi đầu trong đổi mới và thích ứng nhanh, học thật, nhân tài thật để pháttriển KH, CN, ĐMST & CĐS...

Về tuyển sinh đại học, Thứ trưởng Phạm Ngọc Thưởng khẳng định kết quả kỳ thi năm nay đủ độ tin cậy để các trường yên tâm tuyển sinh. Lần đầu tiên quy chế thi tốt nghiệp và tuyển sinh đại học có sự kết nối chặt chẽ, bảo đảm quyền lợi học sinh, hướng tới đào tạo nhân tài thật, chất lượng thật như chỉ đạo của Tổng Bí thư và Thủ tướng Chính phủ. Đồng thời, Thứ trưởng khẳng định, Bộ GD&ĐT sẽ tiếp tục lắng nghe ý kiến của học sinh, phụ huynh, chuyên gia, nhà quản lí, để tiếp tục thực hiện tốt hơn trong thời gian tiếp theo. Việc đổi mới phải nhìn cả quá trình, không chỉ dừng lại ở điểm số hay kết quả tức thì, mà phải là thành quả của một nền giáo dục phát triển bền vững, chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu thực tiễn xã hội và đất nước.

Nguyệt Thương