Khám phá di sản văn hóa hàng trăm năm tại làng quạt Chàng Sơn

Làng nghề giàu truyền thống

Nghề làm quạt ở Chàng Sơn đã có từ thời Lê Sơ (thế kỷ 15). Theo các cụ cao niên trong làng, nghề làm quạt bắt đầu từ một người thợ tài hoa tên là Nguyễn Đình Thái. Ông đã từ kinh đô trở về làng Chàng Sơn, mang theo bí quyết làm quạt mà ông học được từ những nghệ nhân nổi tiếng. Ông không chỉ đơn thuần truyền lại kỹ thuật làm quạt mà còn truyền tải niềm đam mê và tâm huyết của mình đến từng người dân trong làng. Sự hiện diện của ông như một luồng gió mới, thổi bùng lên ngọn lửa đam mê trong trái tim của những người dân địa phương.

Những cánh quạt thủ công được làm ra ở đây không chỉ là sản phẩm của sự khéo léo mà còn là minh chứng cho sự kiên trì và bền bỉ của các thế hệ người dân Chàng Sơn.

Từ thế kỷ 19, quạt Chàng Sơn đã vang danh khắp mọi miền đất nước và từng được người Pháp đem sang Thủ đô Paris để triển lãm. Trong thời kỳ bao cấp, làng Chàng Sơn là một tổ hợp sản xuất quạt giấy chuyên nghiệp, phân phát đi khắp nơi và được Nhà nước bảo trợ.

Ngày nay, khi nhắc đến Chàng Sơn, người ta không chỉ nghĩ đến những chiếc quạt tinh xảo mà còn ấn tượng với vẻ đẹp hoài cổ của làng quê. Những ngôi nhà tranh, những mái ngói đỏ, và những giàn bầu xanh mướt đã trở thành hình ảnh quen thuộc của làng. Những cánh quạt thủ công được làm ra ở đây không chỉ là sản phẩm của sự khéo léo mà còn là minh chứng cho sự kiên trì và bền bỉ của các thế hệ người dân Chàng Sơn. Nghề làm quạt đã trở thành kế sinh nhai chính, gắn bó với cuộc sống và văn hóa của nhiều thế hệ, giúp duy trì bản sắc và sự phát triển của làng qua thời gian.

Quy trình làm quạt ở làng Chàng Sơn là một nghệ thuật thủ công đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo. Mỗi bước trong quá trình này đều được thực hiện với sự cẩn thận hết mức để tạo ra những chiếc quạt hoàn hảo, không chỉ để sử dụng mà còn để trưng bày như một tác phẩm nghệ thuật.

Bước đầu tiên trong quy trình làm quạt là chọn lựa nguyên liệu. Gỗ và tre là hai thành phần chính để tạo nên một chiếc quạt. Gỗ thường được chọn từ những cây lâu năm, có độ bền cao và không bị mối mọt. Các thợ làm quạt sẽ phải chọn lựa kỹ lưỡng để đảm bảo chất lượng gỗ đạt yêu cầu. Tre, một nguyên liệu không thể thiếu, cũng phải là loại tre già, dẻo dai nhưng không giòn, để khi làm quạt, nó có thể uốn cong mà không gãy.

Tre được chẻ thành những nan mỏng, dài, đầy tỉ mỉ rồi đem phơi khô.

Sau khi đã chọn được nguyên liệu, gỗ và tre được chế biến thành những phần cần thiết. Gỗ được xẻ thành các thanh nhỏ, sau đó phơi khô và đánh bóng để loại bỏ bụi và làm tăng độ bền của gỗ. Tre được chẻ thành từng nan mỏng, đều nhau, rồi cũng được phơi khô để đảm bảo độ bền và dẻo dai trong suốt quá trình sử dụng.

Khung quạt là phần quan trọng nhất của chiếc quạt, quyết định đến hình dáng và độ chắc chắn của sản phẩm. Các thợ thủ công sẽ uốn và gắn các thanh gỗ và tre lại với nhau để tạo thành khung quạt. Công đoạn này đòi hỏi sự khéo léo và chính xác, vì chỉ cần một sai sót nhỏ cũng có thể ảnh hưởng đến toàn bộ sản phẩm. Khung quạt phải được gia công cẩn thận để đảm bảo rằng khi mở ra, quạt sẽ đều và không bị cong vênh.

Khi khung quạt đã hoàn thành, bước tiếp theo là dán giấy lên khung. Giấy thường được chọn là loại giấy bền, có độ dẻo dai tốt để có thể dán lên khung một cách dễ dàng và lâu dài. Sau khi dán giấy, các nghệ nhân sẽ bắt đầu trang trí quạt. Họa tiết trên quạt có thể rất đa dạng, từ cảnh đồng quê, phong cảnh thiên nhiên đến những câu đối hay thơ ca. Việc trang trí không chỉ làm tăng giá trị thẩm mỹ của quạt mà còn phản ánh sự sáng tạo và tay nghề của người thợ.

Mỗi bước trong quy trình làm quạt đều chứa đựng rất nhiều tâm huyết và kỹ thuật của người thợ.

Sau khi hoàn tất việc dán giấy và trang trí, quạt sẽ được phơi nắng một lần nữa để giấy và keo dán khô hoàn toàn. Quá trình này giúp tăng cường độ bền và độ chắc chắn của quạt. Cuối cùng, quạt được kiểm tra kỹ lưỡng để đảm bảo rằng mọi chi tiết đều hoàn hảo trước khi được đưa ra thị trường. Các thợ làm quạt sẽ chú ý đến từng chi tiết nhỏ để đảm bảo sản phẩm không chỉ đẹp mắt mà còn bền bỉ và tiện dụng.

Mỗi bước trong quy trình làm quạt đều chứa đựng tâm huyết và kỹ thuật của người thợ, góp phần tạo nên những sản phẩm quạt đẹp mắt và chất lượng, phản ánh sự tinh tế và nghệ thuật của nghề thủ công truyền thống tại Chàng Sơn.

Mặc dù có lịch sử lâu đời và sản phẩm được đánh giá cao, nghề làm quạt ở Chàng Sơn hiện đang đối mặt với nhiều thách thức. Sự phát triển của công nghệ và các sản phẩm hiện đại đã làm giảm nhu cầu sử dụng quạt thủ công. Bên cạnh đó, nhiều người trẻ trong làng không còn mặn mà với nghề truyền thống, dẫn đến nguy cơ mai một.

Tuy nhiên, với lòng yêu nghề và quyết tâm giữ gìn di sản, nhiều nghệ nhân trong làng vẫn kiên trì theo đuổi và cải tiến sản phẩm để phù hợp với thị hiếu hiện đại. Một số người đã sáng tạo ra những chiếc quạt có tính năng trang trí cao, dùng làm quà lưu niệm hoặc vật phẩm nghệ thuật.

Nhiều nghệ nhân trong làng vẫn kiên trì theo đuổi và cải tiến sản phẩm để phù hợp với thị hiếu hiện đại.

Chính quyền địa phương và các tổ chức văn hóa cũng đã vào cuộc để bảo tồn và phát huy nghề làm quạt truyền thống của Chàng Sơn. Các chương trình giới thiệu, quảng bá sản phẩm, cùng với việc tổ chức các lớp học làm quạt cho du khách và người dân, đã giúp nâng cao nhận thức và tạo thêm thu nhập cho người dân làng nghề.

Làng quạt Chàng Sơn không chỉ là biểu tượng của sự khéo léo, sáng tạo của người dân Việt Nam mà còn là một minh chứng sống động cho sự bền bỉ, kiên trì trong việc giữ gìn và phát triển nghề truyền thống. Hy vọng rằng, với những nỗ lực không ngừng, nghề làm quạt ở Chàng Sơn sẽ tiếp tục phát triển và lan tỏa giá trị văn hóa đến các thế hệ mai sau.

Thanh Thảo