Hướng tới thị trường tiêu dùng xanh công bằng và minh bạch

Trong khuôn khổ hội thảo “Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp hàng tiêu dùng nhanh và thực phẩm trong bối cảnh chuyển đổi số và thương mại đa kênh” đã diễn ra phiên thảo luận “Xu hướng tiêu dùng an toàn và tiêu dùng xanh”.

Phiên thảo luận với các diễn giả: Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước; Bà Nguyễn Quỳnh Anh, Phó Chủ tịch Ủy ban cạnh tranh quốc gia; Bà Phạm Huyền Trang, Giám đốc Ngành hàng - Công ty CP dịch vụ thương mại Wincommerce; Ông Vũ Văn Trung, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam.

Phiên thảo luận “Xu hướng tiêu dùng an toàn và tiêu dùng xanh”.

Xu hướng mới và những thách thức hiện hữu

Tiêu dùng xanh, tiêu dùng an toàn đang dần trở thành xu hướng dẫn dắt thị trường nội địa. Từ góc độ quản lý nhà nước, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đã và đang triển khai nhiều giải pháp để thúc đẩy phát triển hệ sinh thái tiêu thụ hàng hóa an toàn thực phẩm trong nước.

Theo ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương), thời điểm hiện tại là giai đoạn cao điểm trong công tác kiểm tra, xử lý các hành vi buôn bán hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc.

“Trong đợt cao điểm vừa qua, lực lượng quản lý thị trường đã kiểm tra hơn 4.000 vụ việc, phát hiện trên 3.000 trường hợp vi phạm. Các vi phạm chủ yếu liên quan đến an toàn thực phẩm và chất lượng hàng hóa, nhất là với nhóm thực phẩm chức năng, thuốc, sữa - những mặt hàng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương).

Theo các nghiên cứu gần đây, có tới hơn 70% người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho các sản phẩm xanh. Phát biểu tại một diễn đàn về bảo vệ người tiêu dùng, bà Nguyễn Quỳnh Anh, Phó Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương) nhấn mạnh, việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng phải thực chất, không thể chỉ dừng lại ở khẩu hiệu hay được viện dẫn như một cái cớ để thực hiện các hoạt động khác.

“Chúng ta nói rất nhiều về doanh nghiệp, nhưng dường như thiếu vắng tiếng nói thực sự từ người tiêu dùng - những người lẽ ra phải được bảo vệ và trao quyền nhiều hơn”, bà Quỳnh Anh phát biểu và cho biết, dù 73% người dân đô thị đã có thói quen tra cứu thông tin trước khi mua sắm, song hiện tượng “ảo giác xanh” vẫn phổ biến khi bao bì màu xanh hay vài dòng mô tả mơ hồ dễ khiến người tiêu dùng hiểu lầm về tính bền vững của sản phẩm.

Bà Nguyễn Quỳnh Anh, Phó Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia.

Từ thực tiễn đó, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng sửa đổi (được Quốc hội thông qua năm 2023) đã đưa vào quy định mới về tiêu dùng bền vững, yêu cầu doanh nghiệp minh bạch, chính xác và không gây nhầm lẫn trong thông tin sản phẩm, đặc biệt với hàng hóa được quảng bá là “xanh”.

Cùng với đó, các hoạt động lan tỏa thông tin cũng được triển khai đồng bộ, gồm: Triển lãm tiêu dùng xanh ngoài trời và trực tuyến (sắp tới tổ chức tại Công viên Lênin), cùng Diễn đàn “Tiêu dùng xanh - Cùng sống lành”, nơi hội tụ giới chuyên gia, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách để thúc đẩy sản xuất - phân phối - tiêu dùng xanh trong một hệ sinh thái có trách nhiệm.

Hiện nay các sản phẩm gắn nhãn xanh, sạch, hữu cơ... đang rất đa dạng trên thị trường, giúp người tiêu dùng có nhiều chọn lựa, song người tiêu dùng không phải lúc nào cũng có đủ thông tin để nhận biết thật - giả. Ông Vũ Văn Trung, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cảnh báo về thực trạng “hai mặt” trên thị trường hiện nay, khi song song với những sản phẩm xanh, sạch, đạt chuẩn là không ít hàng hóa trôi nổi, kém chất lượng, không rõ nguồn gốc vẫn âm thầm len lỏi vào đời sống tiêu dùng hàng ngày.

“Bi kịch lớn nhất của người tiêu dùng hiện nay là không phân biệt được đâu là thật, đâu là giả. Đây là nỗi lo có thật, đang diễn ra mỗi ngày”, ông Trung thẳng thắn nhìn nhận.

Dù đánh giá cao nỗ lực của lực lượng Quản lý thị trường và các cơ quan chức năng, ông Trung cho rằng người tiêu dùng vẫn đang gặp khó trong việc tiếp cận thông tin minh bạch và cần được bảo vệ một cách thực chất hơn, chứ không chỉ trên lý thuyết. Ông dẫn chứng chiến dịch truy quét sữa giả gần đây của Bộ Công an là một bước đi hiệu quả, cho thấy nếu làm đến nơi đến chốn, hoàn toàn có thể tạo ra chuyển biến tích cực.

Dưới góc nhìn doanh nghiệp, bà Phạm Huyền Trang, Giám đốc Ngành hàng, Công ty CP Dịch vụ Thương mại WinCommerce khẳng định phát triển bền vững là kim chỉ nam trong mọi hoạt động vận hành của doanh nghiệp.

“Chúng tôi ưu tiên hợp tác với các nhà cung cấp nông sản sạch, có nguồn gốc xuất xứ minh bạch, thông qua hệ thống kiểm soát chất lượng chặt chẽ, đồng bộ”, bà Trang nhấn mạnh, đồng thời cho biết, WinCommerce đặc biệt khuyến khích đối tác áp dụng các tiêu chuẩn như VietGAP, GlobalGAP nhằm đảm bảo an toàn và minh bạch cho người tiêu dùng.

Bà Phạm Huyền Trang, Giám đốc Ngành hàng, Công ty CP Dịch vụ Thương mại WinCommerce.

Bên cạnh hoạt động phân phối, doanh nghiệp cũng tiên phong xây dựng các vùng nguyên liệu liên kết theo mô hình chuỗi giá trị bền vững, phối hợp với nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp sản xuất để đưa ra thị trường những sản phẩm ứng dụng công nghệ cao, thân thiện với môi trường.

Một trong những thách thức lớn hiện nay là làm sao để sản phẩm xanh, sạch, có nguồn gốc rõ ràng hiện diện ở tất cả các kênh phân phối để người tiêu dùng dễ dàng chọn mua. Song nhiều doanh nghiệp hiện đang phản ánh vấn đề truy xuất nguồn gốc thực phẩm an toàn; Phân biệt sản phẩm sản xuất tại Việt Nam và sản xuất chỉ đóng gói tại Việt Nam hiện vẫn là thách thức của doanh nghiệp.

Ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn cũng chỉ ra, nhiều thông tin gần đây cho rằng các chính sách thuế hoặc yêu cầu pháp lý mới là nguyên nhân khiến hàng nghìn cửa hàng bán lẻ đóng cửa. Tuy nhiên, theo thống kê, phần lớn nguyên nhân đến từ việc không tuân thủ quy định về nhãn mác, chất lượng và nguồn gốc hàng hóa.

“Chúng tôi ghi nhận có khoảng 5.500 cửa hàng ngừng hoạt động, nhưng không thể quy kết nguyên nhân là do chính sách. Thực tế, nhiều hộ kinh doanh vi phạm quy định cơ bản, như không rõ nguồn gốc, ghi nhãn sai quy định”, ông Tuấn khẳng định.

Ông Tuấn cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc minh bạch thông tin sản phẩm thông qua hệ thống truy xuất nguồn gốc. Tính đến nay, đã có hơn 3.000 sản phẩm nông sản được xác thực qua mã định danh, góp phần tăng độ tin cậy và hỗ trợ doanh nghiệp trong tiếp thị.

Ngoài ra, ông Tuấn đề xuất bốn nhóm giải pháp trọng tâm: tăng ứng dụng công nghệ trong truy xuất, thúc đẩy phối hợp giữa các kênh phân phối và cơ quan quản lý, nâng cao nhận thức pháp lý cho doanh nghiệp, và xây dựng bộ quy tắc chung trong bối cảnh thương mại xuyên biên giới.

Nói về thực trạng cạnh tranh không lành mạnh trong thị trường hàng tiêu dùng xanh, bà Nguyễn Quỳnh Anh, cho biết: Bên cạnh sự phát triển tích cực của sản phẩm sạch, an toàn, vì môi trường, vẫn tồn tại không ít hành vi vi phạm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường cạnh tranh và quyền lợi người tiêu dùng.

Theo quy định, các hành vi này không chỉ bị xử phạt hành chính, mà nếu xảy ra trên phạm vi từ hai tỉnh trở lên, mức xử phạt có thể tăng gấp đôi, kèm theo các biện pháp bổ sung như đình chỉ hoạt động, buộc cải chính công khai và ngăn chặn tái phạm.

Chia sẻ về thực tiễn tiếp nhận phản ánh của người tiêu dùng, ông Vũ Văn Trung nêu, bên cạnh các khiếu nại liên quan đến hàng hóa kém chất lượng hay quảng cáo sai sự thật, thời gian gần đây đã xuất hiện nhiều phản ánh liên quan đến sản phẩm được gắn mác “xanh”, “sạch”, “an toàn”.

Ông Vũ Văn Trung, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam.

“Hội hiện vận hành song song hai kênh tiếp nhận khiếu nại: Kênh truyền thống (gọi điện, gửi đơn) và kênh trực tuyến qua ứng dụng công nghệ. Đáng chú ý, số lượng phản ánh qua nền tảng online đang tăng mạnh, đặc biệt tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh - nơi người tiêu dùng có mức độ nhận thức và phản biện cao”, ông Trung cho biết.

Theo bà Phạm Huyền Trang, phát triển bền vững là kim chỉ nam xuyên suốt trong toàn bộ chiến lược vận hành của doanh nghiệp, đặc biệt trong việc phối hợp với hợp tác xã, hộ nông dân để đưa nông sản “xanh” vào hệ thống phân phối hiện đại.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là sự thiếu đồng bộ trong chất lượng sản phẩm. “Các hợp tác xã và nông hộ hiện còn áp dụng quy trình sản xuất khác nhau, dẫn đến độ chênh về chất lượng. Việc kiểm soát chất lượng xuyên suốt toàn chuỗi cung ứng vẫn là một bài toán không dễ giải”, bà Trang cho biết.

Hướng tới hệ sinh thái tiêu dùng bền vững

Trước yêu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng đối với sản phẩm sạch, an toàn, ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn cho biết, việc hoàn thiện thể chế, đặc biệt là cơ chế truy xuất nguồn gốc và giám sát chất lượng hàng hóa, đang là một trong những ưu tiên hàng đầu.

“Chúng tôi đề xuất sớm thiết lập bộ tiêu chuẩn quốc gia cho từng nhóm ngành hàng, đặc biệt là nhóm thực phẩm và sản phẩm hữu cơ, nơi còn tồn tại nhiều thắc mắc như: thế nào là ‘xanh’, sản phẩm sản xuất trong nước hay chỉ đơn thuần đóng gói tại Việt Nam?”, ông Tuấn nêu rõ.

Bên cạnh đó, Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật sản phẩm, hàng hóa vừa được Quốc hội thông qua sẽ là nền tảng pháp lý quan trọng để triển khai hiệu quả hệ thống truy xuất nguồn gốc. Ông Tuấn nhấn mạnh: “Việc xây dựng bộ tiêu chuẩn rõ ràng và thống nhất sẽ giúp minh bạch hóa thị trường và bảo vệ người tiêu dùng một cách thực chất”.

Các khách mời chụp ảnh lưu niệm tại Hội thảo.

Đặc biệt, ông Tuấn cho biết, lần đầu tiên, theo quy định mới trong Luật Tổ chức Viện Kiểm sát, Viện Kiểm sát nhân dân đã được trao quyền khởi kiện dân sự nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. “Đây là một bước tiến rất quan trọng trong thể chế hóa cơ chế bảo vệ người tiêu dùng tại Việt Nam”.

Thị trường hiện nay đang tồn tại song song hai nhóm doanh nghiệp, một bên làm ăn minh bạch, đầu tư nghiêm túc vào sản phẩm và truyền thông; bên kia là nhóm lợi dụng xu hướng tiêu dùng xanh để thực hiện hành vi “greenwashing”, giả mạo thông tin thân thiện môi trường nhằm đánh lừa người tiêu dùng.

“Chúng tôi cảnh báo mạnh mẽ về hiện tượng greenwashing. Đây không chỉ là hành vi cạnh tranh không lành mạnh mà còn làm tổn hại lòng tin thị trường và gây bất công cho những doanh nghiệp chân chính”, bà Quỳnh Anh nhấn mạnh.

Dưới góc nhìn doanh nghiệp, theo bà Phạm Huyền Trang, để các sản phẩm xanh, sạch thực sự thâm nhập sâu và rộng vào hệ thống phân phối hiện đại, rất cần có cơ chế chính sách hỗ trợ thiết thực cho nhà sản xuất.

Bà Trang cũng bày tỏ kỳ vọng, với chính sách đồng hành từ nhà nước và sự cam kết của hệ thống phân phối, các sản phẩm xanh không chỉ tiếp cận người tiêu dùng thành thị mà còn lan tỏa đến các khu vực nông thôn, vùng sâu góp phần thúc đẩy tiêu dùng bền vững toàn diện hơn.

Phiên thảo luận đã cập nhật các thông tin chính xác, kịp thời, toàn diện, có trách nhiệm, trung thực các vấn đề liên quan đến chất lượng, an toàn thực phẩm; Đề cao vai trò, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp trong việc thực thi pháp luật về chất lượng sản phẩm và an toàn thực phẩm. Bên cạnh đó, chia sẻ về vấn đề truy xuất nguồn gốc thực phẩm an toàn; Phân biệt sản phẩm sản xuất tại Việt Nam và sản xuất chỉ đóng gói tại Việt Nam; Xu hướng tiêu dùng an toàn và tiêu dùng xanh trong giai đoạn mới…

Lê Trang - Phong Lâm