Hiện thực hóa siêu đô thị: Chất lượng nguồn nhân lực là nhiệm vụ trung tâm

Nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao, không đơn thuần là lực lượng lao động có bằng cấp. Đó là tổng hòa của thể lực, trí lực, kỹ năng, phẩm chất và động lực làm việc của một cá nhân hoặc một cộng đồng lao động. Trong nền kinh tế hiện đại, họ được xem như một loại "vốn" - vốn con người - một tài sản vô hình nhưng có giá trị và khả năng sinh lời vượt trội so với các loại vốn vật chất truyền thống, quyết định năng suất, chất lượng tăng trưởng và sức cạnh tranh của mỗi quốc gia.

Đối với TP.HCM, đô thị 14 triệu dân sau sáp nhập thì vấn đề nguồn nhân lực với chất lượng cao cần được quan tâm hơn bao giờ hết. Một lực lượng lao động có kỹ năng cao, sáng tạo và thích ứng nhanh sẽ thu hút đầu tư nước ngoài chất lượng cao, thúc đẩy xuất khẩu sản phẩm có giá trị gia tăng lớn, và tạo ra các thương hiệu toàn cầu.

Doanh nghiệp tư nhân hoàn toàn có thể đóng vai trò hạt nhân, kiến tạo và dẫn dắt hệ sinh thái nhân lực số

Thung lũng Silicon (Hoa Kỳ) là minh chứng rõ nhất cho sức mạnh của nguồn nhân lực tinh hoa, nơi tập trung những bộ óc xuất chúng nhất thế giới, liên tục tạo ra các đột phá công nghệ định hình tương lai nhân loại. Các quốc gia thành công như Hàn Quốc, Singapore, Israel, Phần Lan đều có điểm chung là họ đầu tư mạnh mẽ và bài bản cho giáo dục, đào tạo và nghiên cứu và phát triển (R&D). Hàn Quốc, từ một đất nước nghèo tài nguyên sau chiến tranh, đã vươn lên thành con rồng châu Á nhờ chiến lược giáo dục là quốc sách hàng đầu, tập trung đào tạo kỹ sư, nhà khoa học và lao động lành nghề, tạo nên những tập đoàn công nghệ toàn cầu như Samsung, Hyundai. Singapore, với tầm nhìn của cố Thủ tướng Lý Quang Diệu, đã biến con người thành tài sản duy nhất bằng cách xây dựng một hệ thống giáo dục đẳng cấp thế giới và thu hút nhân tài toàn cầu.

Thành công của các quốc gia đi trước cho thấy, TP.HCM không thể duy trì mãi lợi thế lao động giá rẻ, phổ thông. Để tránh tụt hậu và hội nhập sâu rộng, “siêu đô thị” buộc phải chuyển đổi mô hình phát triển, lấy việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làm trung tâm và hướng đến nền kinh tế tri thức. Đây là nền kinh tế trong đó việc sản sinh, phổ biến và sử dụng tri thức đóng vai trò quyết định đối với tăng trưởng, tạo ra của cải và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Doanh nghiệp không thể đứng ngoài cuộc

Chiếm 1/3 số doanh nghiệp của cả nước, trong đó, nhiều doanh nghiệp tư nhân lớn với nguồn lực, công nghệ và nhu cầu thực tiễn, không chỉ là người sử dụng mà hoàn toàn có thể đóng vai trò hạt nhân, kiến tạo và dẫn dắt hệ sinh thái nhân lực số. Cụ thể:

Về dài hạn, cần xây dựng các mô hình hợp tác, đồng hành hiệu quả của doanh nghiệp với đại học, như: xây dựng chương trình đào tạo, cung cấp giáo trình thực tế, cử chuyên gia thỉnh giảng, và tạo cơ hội thực tập, thực tập sinh chất lượng cao.

Về ngắn hạn, doanh nghiệp chủ động và hỗ trợ đào tạo lại nhân viên trong các lĩnh vực truyền thống của TP.HCM để chuyển đổi sang các vị trí số mà Thành phố đang có nhu cầu cao; Bản thân doanh nghiệp lớn của TP.HCM hoàn toàn có thể trở thành học viện doanh nghiệp, nơi cung cấp các khóa học ngắn hạn, chứng chỉ công nghệ cho cả sinh viên và người đi làm bên ngoài.

Doanh nghiệp chính là nơi thử nghiệm hiệu quả nhất và giúp nhân lực số trưởng thành. Doanh nghiệp áp dụng các công nghệ tiên tiến (AI, Big Data, Cloud, IoT...) vào vận hành, sản xuất, kinh doanh sẽ tạo ra một "sân chơi" đòi hỏi và rèn luyện nhân lực số chất lượng cao. Chưa kể, các hoạt động nghiên cứu, hợp tác đại học - doanh nghiệp trong phát triển sản phẩm, quản lý sẽ thúc đẩy tinh thần, xây dựng văn hóa đổi mới sáng tạo, khuyến khích tinh thần tự do sáng tạo, thử nghiệm và chấp nhận rủi ro, giúp thu hút và giữ chân nhân tài. Ngoài ra, doanh nghiệp áp dụng các quy trình ISO, quy trình làm việc và hệ thống quản lý chất lượng sẽ giúp người lao động trải nghiệm môi trường làm việc chuyên nghiệp, dễ dàng hội nhập quốc tế.

Nguyên tắc ba nhà giúp phát huy nguồn lực

Sau khi sáp nhập địa giới hành chính, TP.HCM có hơn 80 cơ sở giáo dục đào tạo bậc đại học, chưa kể các trường cao đẳng, trung cấp. Và vai trò chính quyền TP.HCM sẽ là “bà đỡ” cho mối quan hệ bền chặt “ba nhà”: Nhà nước, nhà trường, doanh nghiệp. Cụ thể:

Một: Chính quyền TP.HCM cần có chính sách để giải quyết bài toán nhân lực, thúc đẩy kinh tế phát triển, ổn định xã hội. Nhà trường phải đảm bảo nâng cao chất lượng đào tạo gắn với thực tế, thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo và thực tiễn. Doanh nghiệp có được nguồn nhân lực chất lượng cao, tiếp cận công nghệ và nghiên cứu mới, nâng cao năng lực cạnh tranh và đảm bảo trách nhiệm đồng hành cùng đại học trong đào tạo nguồn nhân lực quốc gia.

Hai: Thành phố cần xem xét và đề xuất những khung khổ pháp lý và động lực tài chính để hợp tác đại học - doanh nghiệp đi vào thực chất gắn với lợi ích hài hòa, và đảm bảo trách nhiệm của đại học - doanh nghiệp trong phát triển nguồn nhân lực cho toàn siêu đô thị. Cần có các chính sách khuyến khích, tài trợ, bà đỡ và bảo trợ rủi ro trong các hoạt động nghiên cứu của đại học - doanh nghiệp trên địa bàn Thành phố.

Hơn 80 cơ sở đại học tại Thành phố kể trên phải mở cửa, linh hoạt và coi doanh nghiệp là đối tác chiến lược, đảm bảo tỷ lệ doanh nghiệp giảng dạy hoặc đồng thiết kế chương trình đào tạo, tạo điều kiện để giảng viên được làm việc bán thời gian tại doanh nghiệp hoặc tham gia các dự án tư vấn để cập nhật kiến thức thực tế. Đại học cần có các trung tâm để kết nối các nghiên cứu của giảng viên, sinh viên với nhu cầu của doanh nghiệp, xem doanh nghiệp là đối tượng phục vụ chính cho các hoạt nghiên cứu và phụng sự. Doanh nghiệp phải tham gia từ gốc, không phải từ ngọn, đảm bảo cử chuyên gia cấp cao tham gia trực tiếp vào hội đồng khoa học và đào tạo của các trường đại học để góp ý, xây dựng và cập nhật chương trình đào tạo hàng năm; Đồng thiết kế các môn học chuyên ngành và cung cấp “case study” thực tế từ doanh nghiệp. Doanh nghiệp bắt buộc nhận sinh viên năm cuối dành 6 tháng - 1 năm làm việc tại doanh nghiệp như một nhân viên tập sự, được trả lương và giao dự án thật. Doanh nghiệp cam kết tuyển dụng một số lượng sinh viên hàng năm theo đặt hàng đào tạo.

Ba: Cần triển khai các chính sách, cơ chế trên một cách cụ thể thông qua các chương trình, đề án cụ thể trong hoạt động đào tạo, nghiên cứu. Các chương trình, đề án cần làm rõ các chỉ tiêu cần đạt, nguồn lực, nhân sự, kinh phí, thời gian và đánh giá hiệu quả. Cần có ban chủ nhiệm triển khai, theo dõi, đánh giá, báo cáo tiến độ với lãnh đạo TP.HCM, và thay đổi điều chỉnh để đưa hoạt động hợp tác nhanh chóng hình thành và tạo được gắn kết chặc chẽ dựa trên nguyên tắc cốt lõi là lợi ích và trách nhiệm đối với xã hội.

Hành trình xây dựng nguồn nhận lực là một hành trình không thể “ngày một ngày hai”. Nhưng ngay từ hôm nay, cần luật hóa trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp trong phát triển nhân lực, cho phép doanh nghiệp được ưu đãi thuế khi đầu tư cho quỹ học bổng, quỹ ươm nhân tài, hoặc chương trình đào tạo quốc tế. Thay vì khuyến khích bằng lời, hãy tạo cơ chế ghi nhận và khấu trừ hợp pháp để doanh nghiệp thấy được lợi ích cụ thể.

Đặc biệt, chính quyền Thành phố nên hỗ trợ chương trình trao đổi quốc tế cho nhân sự doanh nghiệp - tài trợ một phần chi phí cho kỹ sư, nhà nghiên cứu tham dự hội thảo, đào tạo, hoặc làm việc ngắn hạn tại các trung tâm công nghệ hàng đầu thế giới. Ngược lại, hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam tiếp nhận chuyên gia, sinh viên nước ngoài đến làm việc, qua đó quốc tế hóa môi trường R&D trong nước. Chỉ khi những điều này được triển khai đồng bộ, thực chất thì việc thu hút doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào tiến trình phát triển nguồn lực cho siêu đô thị hiện đại TP.HCM mới.

(*) Giám đốc Trung tâm Sở hữu trí tuệ và Chuyển giao công nghệ, Đại học Quốc gia TP.HCM

Hưng Khánh ghi

PGS-TS Từ Diệp Công Thành