Hành trình bền vững của di sản xứ Thanh (Bài cuối): Giữ mạch sống 'văn hóa xanh'

Di tích quốc gia đặc biệt Đền thờ Lê Hoàn (xã Xuân Lập) giữa không gian xanh mát. Ảnh: Hoài Anh

Di sản trong tầm nhìn xanh

Cho đến nay, mỗi dấu tích lịch sử, mỗi phong tục trên mảnh đất xứ Thanh không chỉ phản ánh giá trị văn hóa, lịch sử, mà còn ẩn chứa tinh thần gắn bó với thiên nhiên, với môi trường sống của con người qua bao thế kỷ. Khi “phát triển xanh” trở thành xu thế toàn cầu, Thanh Hóa đang đứng trước cơ hội để kết nối quá khứ với tương lai bằng chính những giá trị văn hóa được gìn giữ.

Nhằm phát huy truyền thống văn hiến và các giá trị mạch nguồn văn hóa tốt đẹp của quê hương, ngày 4/7/2024 Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 17-NQ/TU về tiếp tục xây dựng, phát triển văn hóa và con người Thanh Hóa trong thời kỳ mới. Trong đó, phát huy giá trị các di sản văn hóa là một trong những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu được đặt ra. Trọng tâm là tăng cường quảng bá hình ảnh về văn hóa, con người Thanh Hóa đến với bạn bè trong nước và quốc tế, gắn với xúc tiến đầu tư, thương mại, du lịch, dịch vụ. Cùng với đó, huy động sức mạnh của toàn xã hội nhằm bảo tồn và phát huy các di sản, giá trị văn hóa truyền thống, khích lệ sáng tạo các giá trị văn hóa mới; tạo dựng thương hiệu các sản phẩm văn hóa đặc trưng của Thanh Hóa. Mặt khác, đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi số trong quản lý và các hoạt động văn hóa; ưu tiên thực hiện số hóa hệ thống di sản văn hóa.

Cho đến nay, sự hiện diện của công nghệ được xem là điểm nhấn quan trọng trong hành trình bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa gắn với phát triển kinh tế xanh. Khi áp dụng công nghệ số, việc quản lý và quảng bá di sản tại các trọng điểm du lịch văn hóa của tỉnh như: Lam Kinh, Thành Nhà Hồ, đền Nưa - Am Tiên, đền Bà Triệu, đền thờ Lê Hoàn... không chỉ hiệu quả hơn mà còn giúp giảm đáng kể tác động đến môi trường. Đơn cử như không gian Khu Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt đền thờ Lê Hoàn (xã Xuân Lập), thay vì tìm hiểu thông tin qua các tờ rơi, tập gấp, du khách có thể quét mã QR. Bên cạnh đó, không gian khu di tích hiện được bảo tồn với nguyên tắc giữ tối đa cây xanh, hạn chế bê tông hóa, tạo thành quần thể hài hòa giữa cộng đồng, thiên nhiên và lịch sử. Lễ hội Đền thờ Lê Hoàn hàng năm được tổ chức theo hướng văn minh, gắn với quảng bá những giá trị di sản văn hóa phi vật thể và sản vật địa phương, thu hút sự quan tâm của đông đảo Nhân dân, du khách. Nhờ đó, di sản không chỉ là ký ức, mà còn là động lực phát triển kinh tế - xã hội, gắn kết con người với thiên nhiên.

Một khía cạnh khác đáng chú ý là sự tham gia của cộng đồng trong việc gìn giữ "mạch sống xanh”. Đến nay, nhiều loại hình văn hóa dân gian đặc sắc như: lễ hội Mường Xia; lễ hội Mường Ca Da; lễ hội Nàng Nga - Hai Mối; lễ cấp sắc của dân tộc Dao; tục cầu mưa của dân tộc Khơ Mú; chữ viết, lễ cầu nước, khặp của dân tộc Thái... cùng với nhiều trò chơi, trò diễn, làng nghề truyền thống được phục hồi và phát triển. Qua đó góp phần tạo dựng thương hiệu các sản phẩm văn hóa đặc trưng, thân thiện và giàu bản sắc - đúng với tinh thần Nghị quyết số 17-NQ/TU.

Định hình mạch sống văn hóa xanh

Nếu coi văn hóa là mạch nguồn, thì “văn hóa xanh” chính là mạch sống mới mà các xã, phường trên địa bàn tỉnh đang từng bước định hình - nơi mọi chiến lược, quy hoạch đều đặt yếu tố xanh và văn hóa làm nền tảng. Đây là hướng đi tất yếu để Thanh Hóa vừa phát huy lợi thế truyền thống, vừa nắm bắt cơ hội trước xu thế chuyển đổi xanh.

Cổng Nam Thành Nhà Hồ uy nghiêm vững chãi sau hơn 600 năm.

Phó giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Vương Thị Hải Yến cho biết: “Thanh Hóa với lợi thế sở hữu địa hình có cả biển, rừng, trung du, đồng bằng và hệ thống di tích lịch sử, danh thắng, văn hóa dân gian, ẩm thực đặc sắc. Điều quan trọng là chúng ta phải kể câu chuyện đất và người xứ Thanh bằng cách riêng, sáng tạo và giàu cảm xúc. Tỉnh đã khuyến khích các địa phương, doanh nghiệp, HTX mạnh dạn chuyển đổi xanh trong hoạt động du lịch. Trong đó, tập trung phát triển du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp, du lịch làng nghề, lễ hội... trên nền tảng giữ gìn văn hóa truyền thống, môi trường sinh thái và lợi ích cho người dân địa phương”.

Điểm nhấn rõ nét là từ vùng du lịch biển Sầm Sơn, Hải Tiến, Hải Hòa, đến vùng núi Pù Luông, suối cá Cẩm Lương... đều được các địa phương quy hoạch theo hướng gắn phát triển du lịch với bảo tồn cảnh quan, bản sắc văn hóa. Các sản phẩm du lịch xanh như: du lịch nông trại, sinh thái cộng đồng, văn hóa lịch sử - tâm linh, chăm sóc sức khỏe... đã từng bước được định hình, giúp du khách có những trải nghiệm hấp dẫn trong không gian văn hóa - thiên nhiên của xứ Thanh.

Định hình “mạch sống văn hóa xanh” cũng đồng nghĩa với việc tạo ra những thế hệ công dân mới, sống hài hòa với thiên nhiên, tôn trọng giá trị văn hóa và có trách nhiệm với tương lai. Trong những năm gần đây, các chương trình trải nghiệm kết hợp giáo dục di sản được triển khai rộng khắp ở các trường học trên địa bàn tỉnh. Nhiều chương trình như “Team building trải nghiệm lịch sử”, “Bước chân lịch sử - Hào khí đồi C4”, “Lam Sơn tụ nghĩa”... tổ chức tại các khu di tích trên địa bàn tỉnh, thu hút đông đảo học sinh, sinh viên tham gia.

Ông Ngô Kỳ Nam, chuyên gia về phát triển du lịch bền vững, chia sẻ: “Thực tiễn phát triển đã cho thấy, những mô hình du lịch - văn hóa - sinh thái xanh ở Thanh Hóa đang thu hút sự quan tâm của du khách. Đó không chỉ là lợi ích kinh tế, mà còn là động lực để Thanh Hóa lan tỏa giá trị, sắc thái. Mạch sống văn hóa xanh vì thế không phải là khẩu hiệu, mà là con đường để đưa xứ Thanh vững vàng trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Văn hóa ở đây không chỉ là di sản vật thể, phi vật thể, mà còn là lối sống, cách ứng xử với di sản, với thiên nhiên và môi trường. Khi cộng đồng dân cư, đặc biệt là thế hệ trẻ coi việc gìn giữ môi trường, bảo vệ di sản là trách nhiệm và niềm tự hào, đó chính là lúc “mạch sống văn hóa” được tiếp nối mạnh mẽ”.

Giữ mạch sống văn hóa xanh không chỉ là hành động gìn giữ các di tích lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật truyền thống, mà chính là nuôi dưỡng vùng đất xứ Thanh giàu bản sắc văn hóa trong kỷ nguyên mới. Đó là lúc di sản không còn là quá khứ mà là nền tảng vững chắc cho phát triển kinh tế - xã hội. Mạch sống ấy sẽ chảy mãi khi các cấp, ngành, địa phương, cộng đồng và doanh nghiệp cùng nhau kiến tạo, để Thanh Hóa “địa linh nhân kiệt” tự tin bước vào tương lai xanh, bền vững và đầy bản lĩnh.

Hoài Anh