Góp ý dự thảo các văn kiện Đại hội XIV: Hoàn thiện thể chế cho phát triển bền vững

Gỡ nút thắt thể chế để phát triển

Dự thảo báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng thẳng thắn nhìn nhận, tư duy phát triển chưa theo kịp các xu thế phát triển của thế giới, phản ứng chính sách chưa kịp thời, chậm điều chỉnh và hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững đất nước trong giai đoạn mới.

PGS.TS Nguyễn Quốc Dũng

Theo PGS.TS Nguyễn Quốc Dũng, nguyên Giám đốc Học viện Chính trị Khu vực 2, trong các văn kiện của Đảng, đều nhấn mạnh 3 điểm nghẽn trong phát triển. Đó là điểm nghẽn về thể chế, hạ tầng và nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao.

Trong chỉ đạo công tác chuẩn bị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV, Tổng Bí thư Tô Lâm tiếp tục nhấn mạnh đến thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn. Vì vậy, điểm nghẽn này nhất thiết phải được tháo gỡ để hướng tới phát triển bền vững.

“Các nhà nghiên cứu cho rằng thể chế là một động lực của sự phát triển. Tháo gỡ thể chế, xây dựng thể chế là việc ban hành và thực thi pháp luật, cụ thể hóa các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, đi vào cuộc sống – thì điều đó trở thành động lực phát triển. Cho nên giải quyết vấn đề thể chế, thể chế và thể chế, tạo ra sự phát triển bền vững” - PGS.TS Nguyễn Quốc Dũng nêu.

TS. Nguyễn Thế Khang, Trường Đại học Tài chính, Marketing (UFM) cho rằng, thời gian qua, Việt Nam đã bám sát 17 mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) của Liên Hợp Quốc. Các mục tiêu đó bao trùm các vấn đề: phát triển kinh tế bền vững; năng lượng, tài nguyên bền vững và vấn đề phát triển xã hội bền vững.

Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả đáng khích lệ trong mục tiêu phát triển hạ tầng, xóa nghèo bền vững, phổ cập giáo dục. Trong đó, việc miễn học phí đang được triển khai là những bước đi quan trọng để bảo đảm quyền tiếp cận giáo dục cho mọi người dân.

Trong các mục tiêu phát triển bền vững về kinh tế, cả nước đang nỗ lực triển khai kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh. Ở đó, các doanh nghiệp từng bước đã xây dựng báo cáo phát triển bền vững, thể hiện trách nhiệm với người tiêu dùng, với môi trường.

TS. Nguyễn Thế Khang nêu ý kiến: “Sắp tới đây, trong các nghị quyết của Đảng nên bám vào những mục tiêu mà Việt Nam chưa đạt được để tiếp tục xây dựng theo hướng bền vững, căn cứ vào các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc. Nhà nước cần dần dần đưa vào luật những vấn đề liên quan đến chuyển đổi, đổi mới sáng tạo. Những doanh nghiệp áp dụng đổi mới sáng tạo, khoa học kỹ thuật theo hướng phát triển bền vững thì được hưởng những ưu đãi về thuế”

Cụ thể hóa các mục tiêu phát triển bền vững, nghiên cứu của nhóm TS. Trần Trung Kiên, Giám đốc Chương trình Thuế, Khoa Tài chính công, Đại học Kinh tế TP.HCM cho rằng, đã đến lúc Việt Nam cần chuyển đổi từ thuế bảo vệ môi trường hiện hành sang thuế carbon.

Chuyên gia cho rằng, nếu thuế carbon thay cho thuế bảo vệ môi trường thì sẽ tạo ra sự ổn định và minh bạch trong chính sách thuế, giúp doanh nghiệp yên tâm đầu tư đổi mới công nghệ. Ảnh minh họa

Theo TS. Kiên, áp dụng thuế carbon là bước đi tất yếu để Việt Nam vừa tăng nguồn thu ngân sách bảo vệ môi trường, vừa tạo động lực buộc doanh nghiệp đổi mới công nghệ, giảm phát thải, tiến tới phát triển bền vững trong kỷ nguyên số.

Để thực hiện được, đầu tiên phải có chủ trương, có thể chế để xây dựng luật và lộ trình thực hiện, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp. Về lâu dài, nếu thuế carbon thay cho thuế bảo vệ môi trường thì sẽ tạo ra sự ổn định và minh bạch trong chính sách thuế, giúp doanh nghiệp yên tâm đầu tư đổi mới công nghệ.

“Về lâu dài, cần chuyển đổi từ mô hình thuế môi trường sang thuế carbon, thay đổi cách tiếp cận, không trả lời cái gì bị đánh thuế mà phải trả lời doanh nghiệp sản xuất như thế nào thì bị đánh thuế. Tôi cho rằng như vậy công bằng và hiệu quả hơn. Người sản xuất nào trong quá trình sản xuất phát thải nhiều CO2 thì phải đóng thuế. Qua đó cũng khuyến khích doanh nghiệp cải tiến sản phẩm, sử dụng công nghệ tiên tiến, hạn chế phát thải, thân thiện hơn với môi trường”, TS. Trần Trung Kiên đề nghị và thông tin thêm, mô hình thuế carbon này đã được nhiều quốc gia áp dụng, chứng minh hiệu quả, vừa mở rộng cơ sở thu thuế, vừa bảo đảm tính công bằng giữa các ngành.

Thể chế phải theo kịp sự phát triển

Nhiều chuyên gia đề xuất, Nhà nước cần dần thể chế hóa các chính sách mới như thuế xanh, chi tiêu công xanh và các cơ chế hỗ trợ đổi mới sáng tạo, để bảo đảm khung pháp lý theo kịp xu thế toàn cầu.

PGS.TS Nguyễn Quốc Dũng, nguyên Giám đốc Học viện Chính trị Khu vực 2 dẫn chứng câu chuyện tăng trưởng của TP.HCM có được từ các thể chế vượt trội, nhất là từ Nghị quyết 98 của Quốc hội đưa ra 44 cơ chế đặc thù cho TP. Điều đó cho thấy sự đột phá của thể chế đã giúp TP.HCM tháo gỡ cho các dự án, các công trình bị vướng về mặt tài chính, đầu tư…

Nhưng hiện nay, sau sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, TP.HCM mới phát triển theo định hướng là một siêu đô thị đa trung tâm. TP sẽ là trung tâm công nghiệp, logistics, du lịch, tài chính quốc tế, công nghiệp văn hóa, y tế… Và để điều đó thành hiện thực, TP.HCM thành một cực phát triển mạnh mẽ của cả nước, cạnh tranh được với các đô thị khu vực thì cần được luật hóa về vấn đề này.

Thể chế hóa nhiều vấn đề không chỉ là gỡ điểm nghẽn mà còn phù hợp thông lệ quốc tế. Ảnh minh họa

Theo PGS.TS Nguyễn Quốc Dũng, đã đến lúc không sử dụng những quy định đặc thù nữa, bởi vì nếu như tất cả mọi địa phương đều đề nghị phải đặc thù thì luật chung sẽ bị phá vỡ. Thay vào đó, căn cứ vào tình hình của thành phố sau ngày 1/7/2025, về địa dư, con người, vị trí, vai trò, sứ mệnh một siêu đô thị, cần phải có luật về đô thị, quy định rõ khi một địa phương đạt tới những chuẩn như thế nào thì sẽ có những cơ chế phát triển thế đó, như vậy sẽ bền vững hơn.

“Sự thành công của TP.HCM thời gian qua có nhiều nguyên nhân, trong đó có đột phá về thể chế, rõ ràng thể chế có ý nghĩa lý luận và thực tiễn vô cùng quan trọng. Để đảm bảo thể chế phát triển một cách bền vững thì phải luật hóa. Cần đi đến tư duy là không nên xây dựng những quy định đặc thù cho các địa phương, mà nên cụ thể hóa thành luật để áp dụng chung cho cả nước, nếu địa phương nào đạt được tiêu chuẩn đó thì áp dụng luật. Như vậy sẽ phù hợp, chứ còn nếu mà chia thành những đặc thù A, B, C…thì rất tản mạn, manh mún, khó làm và các địa phương sẽ chạy theo đặc thù ấy”, PGS.TS Nguyễn Quốc Dũng nhấn mạnh.

Còn theo TS. Vũ Thành Tự Anh, Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, thời gian gần đây, nhiều nghị quyết của Đảng đều xác định rõ các động lực của tăng trưởng, phát triển bền vững. Đó là, khoa học công nghệ; đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; kinh tế tư nhân song hành với FDI và doanh nghiệp nhà nước; phải chuyển đổi chuỗi giá trị, nâng cấp kỹ năng của người lao động và hoàn thiện hệ thống thể chế, cơ sở hạ tầng.

Tuy nhiên, quan trọng hơn là phải đẩy mạnh ở khâu thực thi thể chế, triển khai các chủ trương, chính sách, quy định vào thực tế để phát triển.

“Thể chế là cơ sở hạ tầng mềm, còn các cơ sở hạ tầng cứng như điện, đường, cao tốc, sân bay, bến cảng, dữ liệu- cơ sở hạ tầng viễn thông, cơ sở hạ tầng dữ liệu, cơ sở hạ tầng thông tin… tất cả phải hỗ trợ nhau. Tuy nhiên, điều quan trọng ở đây là làm sao chuyển được từ các thiết kế chính sách đó được triển khai trên thực tế, điều này trước nay vẫn là nút thắt. Bởi vì rất nhiều chính sách của chúng ta, chiến lược là đúng, định hướng là đúng, chính sách là đúng, nhưng đến khi thực thi thì lại vướng” - TS. Vũ Thành Tự Anh chia sẻ.

Các chuyên gia đề xuất, dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng sắp tới dành nhiều thời lượng cho vấn đề tập trung ưu tiên xây dựng đồng bộ thể chế cho phát triển bền vững, trọng tâm là hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách, nhằm tháo gỡ kịp thời, dứt điểm các nút thắt, điểm nghẽn.

Từ đó thúc đẩy đổi mới sáng tạo, bảo đảm sự đồng bộ, hài hòa giữa tăng trưởng và phát triển; giữa kinh tế, xã hội, môi trường với quốc phòng, an ninh, đối ngoại; giữa đổi mới, hoàn thiện thể chế với các chuyển đổi trọng tâm, toàn diện trên mọi lĩnh vực, phù hợp với mô hình chính quyền 3 cấp, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, bền vững đất nước trong kỷ nguyên mới.

Minh Hạnh/VOV-TPHCM