Ðể nghệ nhân thực sự trở thành 'báu vật sống'

Nghệ nhân ưu tú Vàng Văn Thức (TX. Mường Lay) là 1 trong 2 người được tỉnh Ðiện Biên đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân trong đợt xét tặng lần thứ 3, năm 2021.

Ðể hỗ trợ cho các đối tượng là nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú, từ năm 2015 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 109/2015/NÐ-CP (Nghị định 109) về việc hỗ trợ đối với nghệ nhân nhân dân và nghệ nhân ưu tú có thu nhập thấp, hoàn cảnh khó khăn và có hiệu lực từ ngày 1/1/2016. Sau 5 năm triển khai áp dụng, có thể thấy việc hỗ trợ tại tỉnh Ðiện Biên đã được triển khai khá hiệu quả, có những tác dụng tích cực đối với những người được thụ hưởng. Tuy nhiên, qua thực tế cho thấy việc hỗ trợ cũng còn bộc lộ nhiều hạn chế cần được đánh giá, điều chỉnh cho phù hợp với thực tế ở mỗi địa phương để việc hỗ trợ cho các nghệ nhân đi vào thực chất và phát huy tác dụng.

Nghị định 109 quy định, đối tượng áp dụng là các nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú được Nhà nước phong tặng thuộc hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người hàng tháng thấp hơn mức lương cơ sở do Chính phủ quy định, gồm: Người đủ 55 tuổi trở lên đối với nữ và đủ 60 tuổi trở lên đối với nam không có người có nghĩa vụ và quyền phụng dưỡng; người khuyết tật nặng hoặc đặc biệt nặng; người mắc một trong các bệnh cần chữa trị dài ngày. Mức trợ cấp sinh hoạt hàng tháng tùy theo đối tượng để được hưởng các mức: 1 triệu đồng, 850.000 đồng, 700.000 đồng. Ngoài mức trợ cấp sinh hoạt định kỳ hàng tháng, nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú có thu nhập thấp, hoàn cảnh khó khăn còn được ngân sách Nhà nước đóng Bảo hiểm Y tế với mức đóng như đối với người thuộc hộ nghèo. Ðồng thời, khi các đối tượng này chết, cơ quan, tổ chức, cá nhân trực tiếp tổ chức mai táng sẽ được hỗ trợ chi phí mai táng là 7 triệu đồng.

Từ năm 2015 đến nay, qua 2 đợt xét tỉnh Ðiện Biên đã có 28 nghệ nhân được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể; tuy nhiên đến thời điểm hiện tại thì một số nghệ nhân đã qua đời. Qua việc triển khai hỗ trợ cho các nghệ nhân trong những năm qua có thể thấy, hầu hết các nghệ nhân thuộc đối tượng thụ hưởng là đồng bào các dân tộc, có đời sống khó khăn. Thế nên với mức 700.000 đồng/tháng chỉ mới hỗ trợ được một phần mang tính động viên về tinh thần, chưa đảm bảo để các nghệ nhân gắn trách nhiệm và là động lực để họ trao truyền, phát huy các giá trị văn hóa nghệ thuật mà mình đang nắm giữ. Ông Ðào Duy Trình, Trưởng phòng Di sản văn hóa (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cho biết: Việc hỗ trợ cho các nghệ nhân theo Nghị định 109 như mức hiện nay là căn cứ vào Nghị định số 62/2014/NÐ-CP về việc xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Trong đó, mức 700.000 đồng, 850.000 đồng và 1.000.000 đồng là căn cứ vào mức lương cơ bản của thời điểm năm 2015. Mà thực tế thì từ năm 2015 đến nay mức lương cơ bản đã nhiều lần được điều chỉnh nhưng mức hỗ trợ thì vẫn giữ nguyên, đó là một trong những bất cập cần được điều chỉnh cho phù hợp. Việc thực hiện Nghị định số 62/2014/NÐ-CP về việc xét tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân, Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể cũng gặp không ít khó khăn khi triển khai. Một số địa phương còn lúng túng trong hướng dẫn xây dựng hồ sơ do cán bộ làm công tác hướng dẫn chưa có kinh nghiệm hoặc chưa am hiểu sâu sắc về các loại hình di sản văn hóa phi vật thể để giúp các cá nhân xác định loại hình di sản nắm giữ, khả năng thực hành và thành tích đạt được. Bên cạnh đó một số địa phương chưa tích cực chủ động, rà soát, hướng dẫn các cá nhân đủ tiêu chuẩn xây dựng hồ sơ đề nghị xét tặng theo quy định...

Ðể đảm bảo quyền lợi và vinh danh những người nắm giữ và trao truyền các giá trị di sản, tinh hoa văn hóa, tháng 9/2020, hội đồng cấp tỉnh đã họp và thống nhất đề nghị hội đồng cấp trung ương xét tặng danh hiệu cho 15 nghệ nhân trên tổng số 20 hồ sơ được trình trong đợt xét tặng lần thứ 3, năm 2021. Trong đó, 2 cá nhân được đề nghị phong tặng danh hiệu Nghệ nhân nhân dân và 13 cá nhân được đề nghị phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Là một địa phương có nền văn hóa đa dạng, phong phú, tin rằng Ðiện Biên sẽ ngày càng có thêm nhiều nghệ nhân được phong tặng những danh hiệu cao quý, xứng đáng với giá trị tinh hoa văn hóa, nghệ thuật, ngành nghề thủ công truyền thống mà họ đang nắm giữ, trao truyền. Cùng với sự quan tâm kịp thời của các cấp và các ngành họ sẽ là những nhân tố quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của các dân tộc tỉnh Ðiện Biên.

Văn Thành Chương