Đông Á già đi: 'Trung tâm tăng trưởng toàn cầu' dời bước

Dân số tại các quốc gia Đông Á ngày càng già hóa. Ảnh: Nguyễn Tuyến - PV TTXVN tại Nhật Bản

Theo trang mạng nippon.com, tại Nhật Bản, số trẻ sơ sinh sinh ra trong năm 2024 đã giảm xuống dưới 700.000. Tình trạng tương tự cũng đang diễn ra ở Hàn Quốc, Vùng lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc) và Trung Quốc. Khi tỷ lệ sinh thấp dẫn đến suy giảm dân số và ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế, Đông Á đang bị buộc phải từ bỏ danh xưng “trung tâm tăng trưởng của thế giới” và nhường cho khu vực khác.

Một thời hoàng kimTheo ước tính của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Nhật Bản sẽ bị Ấn Độ vượt qua vào năm 2025, đồng nghĩa với việc Nhật Bản sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới sau Mỹ, Trung Quốc, Đức và Ấn Độ.Đông Á từng được biết đến như “trung tâm tăng trưởng của thế giới” và quốc gia mở đầu cho thời kỳ thịnh vượng đó chính là Nhật Bản. Từ giữa những năm 1950 đến đầu những năm 1970, Nhật Bản đạt được kỳ tích kinh tế được gọi là “phép màu Nhật Bản” và đến năm 1968, Nhật Bản đã vượt qua Đức (khi đó là Tây Đức) để trở thành nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới, sau Mỹ.

Từ giữa những năm 1960, Hàn Quốc bắt đầu cuộc “phép màu sông Hàn”, cùng với Vùng lãnh thổ Đài Loan, Khu Hành chính Đặc biệt Hong Kong (Trung Quốc) và Singapore – còn được gọi là “bốn con rồng châu Á", lần lượt tiếp bước Nhật Bản và đạt được tăng trưởng kinh tế vượt bậc.Sự trỗi dậy của Trung Quốc bắt đầu vào cuối những năm 1970 dưới sự lãnh đạo của nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình với chính sách “cải cách và mở cửa”. Trung Quốc đã vươn lên mạnh mẽ và vào năm 2010 đã vượt qua Nhật Bản để trở thành nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới.Sự tụt hậu của Nhật Bản và xu hướng đáng ngại của khu vựcNhưng rồi Nhật Bản sau khi rơi vào thời kỳ bong bóng kinh tế đầu những năm 1990 đã bước vào giai đoạn được gọi là “30 năm mất mát” và dần tụt lại phía sau. Trung Quốc vươn lên thay thế vị trí của chính Nhật Bản, trở thành trung tâm tăng trưởng của khu vực. Tỷ lệ Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) danh nghĩa của Nhật Bản trong nền kinh tế thế giới từng đạt đỉnh 17,5% vào năm 1995, nhưng gần đây đã thu hẹp xuống chỉ còn khoảng 4%.Đến năm 2024, Nhật Bản bị Đức vượt qua và tiếp tục tụt xuống vị trí thứ 4. Thậm chí, giới chuyên gia dự kiến nền kinh tế này sẽ bị Ấn Độ vượt mặt vào năm 2025 để rồi rơi xuống vị trí nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới.Dân số Nhật Bản đạt đỉnh vào năm 2008 với 128,08 triệu người và đã liên tục giảm kể từ năm 2011. Số trẻ được sinh ra trong năm 2022 đã giảm xuống dưới 800.000 và đến năm 2024 tiếp tục giảm xuống dưới 700.000. Đây là mức thấp kỷ lục kể từ khi Nhật Bản bắt đầu tiến hành điều tra dân số thường niên vào năm 1899.Các quốc gia láng giềng từng noi theo Nhật Bản trong thời kỳ tăng trưởng kinh tế cao nay dường như cũng đi theo vết xe của Nhật Bản về mặt dân số.Dân số Hàn Quốc đã giảm liên tiếp trong hai năm sau khi ghi nhận mức 51,76 triệu người vào năm 2020, trước khi tăng nhẹ vào năm 2023, nhờ gia tăng số lượng dân nhập cư. Nhưng do tỷ lệ sinh ở mức thấp nhất thế giới, xu hướng giảm dân số tại Hàn Quốc dự kiến sẽ vẫn tiếp diễn. Dân số ở Vùng lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc) cũng đã giảm liên tiếp trong ba năm kể từ khi ghi nhận mức 23,6 triệu người năm 2019. Dù năm 2023 có tăng nhẹ nhờ yếu tố người nước ngoài, nhưng đến năm 2024 lại quay trở lại xu hướng giảm.Trung Quốc, quốc gia từng có dân số lớn nhất thế giới, mặc dù đã chấm dứt chính sách một con kéo dài từ năm 1979 đến 2015, nhưng tỷ lệ sinh tại đây vẫn không phục hồi. Dân số Trung Quốc đạt đỉnh vào năm 2021 với 1,4 tỷ người và đã giảm liên tục trong 3 năm. Theo số liệu của Liên hợp quốc (LHQ), dân số Ấn Độ đã vượt qua Trung Quốc vào năm 2023.Tỷ lệ GDP danh nghĩa của Trung Quốc trong tổng GDP toàn cầu từng đạt đỉnh là 18,3% vào năm 2021 nhưng gần đây đã giảm xuống mức 16%.Trung tâm tăng trưởng kinh tế đang dịch chuyển về phía TâyMột chỉ số phản ánh xu hướng dân số trong tương lai là “tổng tỷ suất sinh” (TFR), tức số con trung bình mà một người phụ nữ sinh ra trong suốt cuộc đời. Mức sinh cần thiết để duy trì dân số ổn định (không tăng cũng không giảm) là khoảng 2,1 con/người.Theo bảng xếp hạng TFR của Ngân hàng Thế giới (số liệu năm 2023), các quốc gia và vùng lãnh thổ Đông Á đều nằm ở nhóm cuối trong tổng số 218 quốc gia/vùng lãnh thổ được khảo sát: Nhật Bản xếp hạng 199 (TFR 1,20), Trung Quốc hạng 211 (TFR 1,00), Vùng lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc) hạng 215 (TFR 0,87); Khu Hành chính Đặc biệt Hong Kong (Trung Quốc) hạng 216 (TFR 0,75); Hàn Quốc hạng 217 (TFR 0,72).Nếu xu hướng này tiếp tục, dân số Đông Á có thể giảm xuống còn một nửa hiện tại trong tương lai. Khu vực từng được mệnh danh là “trung tâm tăng trưởng của thế giới” có nguy cơ rơi vào tình trạng suy giảm dân số nghiêm trọng.Khi tỷ lệ sinh thấp và dân số già hóa gia tăng, tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động (15–64 tuổi) sẽ giảm, kéo theo sự suy yếu của hoạt động kinh tế. Hiện tượng này đang diễn ra ở các nền kinh tế Đông Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Vùng lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc) và Trung Quốc. Trong vài năm gần đây, các nền kinh tế này đều ghi nhận mức tăng trưởng ảm đạm: Nhật Bản chỉ dao động từ 0-1%, Hàn Quốc 1-2%, Vùng lãnh thổ Đài Loan 1-4%. Nhưng những mức tăng trưởng này cũng không ổn định.Trong khi đó, Việt Nam, quốc gia có dân số vượt mốc 100 triệu người vào năm 2023, đã duy trì mức tăng trưởng khoảng 7% trong năm 2024. Ấn Độ, quốc gia đã vượt Trung Quốc trở thành nước đông dân nhất thế giới, cũng đang duy trì mức tăng trưởng cao từ 6% đến 9% kể từ năm 2021.Trung tâm tăng trưởng của thế giới và của châu Á dường như đang dần chuyển dịch về phía Tây, hướng về những quốc gia như Ấn Độ và Việt Nam.

Phạm Tuân/BNEWS/vnanet.vn