Doanh nghiệp thức tỉnh từ 'tài nguyên rác'

EPR: Từ gánh nặng tuân thủ đến cơ hội cạnh tranh

Sau hơn một năm thực thi, chính sách trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) đã làm lộ rõ nhiều vướng mắc: thiếu hướng dẫn cụ thể, hệ thống pháp lý thiếu đồng bộ, doanh nghiệp loay hoay kê khai, báo cáo, chưa kể các rào cản kỹ thuật và chi phí cao.

Dù vậy, chính sách này cũng tạo ra lực đẩy ban đầu cho quá trình chuyển đổi xanh ở doanh nghiệp.

EPR chính thức có hiệu lực từ ngày 1-1-2024, buộc doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu phải có trách nhiệm thu hồi, tái chế hoặc xử lý sản phẩm, bao bì sau tiêu dùng. Hiện Bộ Tài nguyên và Môi trường đang lấy ý kiến cho dự thảo nghị định hướng dẫn thực hiện chính sách này.

Rác thải nhựa được phân loại, làm sạch để tái chế. Đây cũng là một trong những yêu cầu của EPR. Ảnh: TL

Theo ông Nguyễn Thành Yên, Phó trưởng phòng Chính sách pháp chế, Cục Bảo vệ môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường), EPR không đơn thuần là nghĩa vụ mà còn là “cửa ngõ” giúp doanh nghiệp tiến tới phát triển bền vững, gia nhập chuỗi cung ứng toàn cầu nhờ chuẩn “xanh”. Cơ quan quản lý cũng thừa nhận cần hoàn thiện khung pháp lý để tạo thuận lợi thực thi.

Tại diễn đàn “Bao bì xanh: Hành trình EPR dẫn dắt giá trị bền vững” sáng 8-8 tại TPHCM, các chuyên gia cho rằng ngành thực phẩm và đồ uống (F&B) là một trong những lĩnh vực bị tác động mạnh do đặc thù sử dụng khối lượng lớn bao bì.

Ông Bùi Lê Thanh Khiết, Trưởng nhóm Kinh tế tuần hoàn rác thải nhựa, Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế tuần hoàn, cho biết từ năm 2025, bao bì phải đạt tỷ lệ tái chế bắt buộc, và doanh nghiệp phải báo cáo số liệu lên hệ thống điện tử quốc gia. Doanh nghiệp có thể tự tái chế, đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường, hoặc kết hợp cả hai.

Theo ông Khiết, nếu thực hiện bài bản, chính sách này có thể giúp giảm ô nhiễm, hỗ trợ ngành tái chế, nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua việc đạt chứng nhận xanh trong xuất khẩu. Tuy nhiên, cần một cơ chế phối hợp minh bạch, đồng bộ giữa doanh nghiệp – nhà nước – đơn vị tái chế.

Một số đề xuất đang được đưa ra như: thành lập hội đồng EPR vùng hoặc ngành, minh bạch dữ liệu, và áp dụng cơ chế thưởng – phạt rõ ràng nhằm tăng tính tuân thủ và khuyến khích đầu tư công nghệ tái chế.

Ngành công nghiệp thực phẩm và dịch vụ ăn uống là một trong những lĩnh vực chịu ảnh hưởng trực tiếp từ Nghị định EPR do sử dụng khối lượng lớn bao bì. Ảnh minh họa: Minh Thảo

Bao bì xanh, mô hình tuần hoàn và bài toán nguyên liệu

Ở góc độ doanh nghiệp, EPR đang được nhìn nhận không chỉ là chi phí tuân thủ, mà là cơ hội để định hình lại mô hình vận hành và phát triển hệ sinh thái bền vững.

Ông Larry Lee, Phó tổng giám đốc phụ trách tài sản chiến lược và phát triển bền vững của Tổng công ty Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn (SABECO) chia sẻ: “Bao bì là điểm khởi đầu trong hành trình chuyển đổi của doanh nghiệp”.

Theo đó, 100% bao bì sơ cấp và thứ cấp của công ty có thể tái sử dụng hoặc tái chế. Đơn vị cũng đã giảm độ dày cuộn nhôm nắp lon từ 0,245 mm xuống 0,24 mm – tiết kiệm 15% nguyên liệu, giảm phát thải trong vận chuyển.

Doanh nghiệp đang triển khai mô hình tái chế khép kín cho chai thủy tinh, lon nhôm và bao bì giấy, hướng đến năm 2040, toàn bộ bao bì đều được thiết kế theo mô hình tuần hoàn. Nhưng không chỉ dừng ở bao bì, SABECO còn hướng đến quản lý chất thải sau tiêu dùng theo 6 cấp độ: phòng ngừa - giảm thiểu - tái sử dụng - tái chế - phục hồi - xử lý an toàn.

Kết quả, trong năm 2024, hơn 64% chất thải phát sinh đã được tái chế hoặc tận dụng. Trong đó, 100% bã hèm và men thừa từ sản xuất bia được dùng làm thức ăn chăn nuôi, hơn 1.800 tấn bùn thải được tái chế thành phân bón hữu cơ.

Trong ngành giấy, một lĩnh vực phụ thuộc lớn vào nguyên liệu tái chế, câu chuyện còn nan giải hơn. Ông Hoàng Trung Sơn, Giám đốc Công ty giấy Đồng Tiến, Chủ tịch Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam, cho biết hơn 50% nguyên liệu giấy tái chế phải nhập khẩu do hệ thống thu gom trong nước chưa chuyên nghiệp, chi phí cao, lại thiếu chứng từ hợp lệ.

Một trong những rào cản lớn là quy định ký quỹ nhập khẩu phế liệu từ 18-20%, trong khi thủ tục phức tạp và doanh nghiệp dễ bị truy thu thuế VAT đầu vào nếu không có chứng từ chuẩn.

Hiệp hội Giấy đề xuất một số giải pháp như miễn thuế cho doanh nghiệp thu gom, cho phép đơn vị tái chế trả VAT đầu vào cho bên thu gom, và thúc đẩy chuyên môn hóa hệ thống thu gom rác để tăng chất lượng đầu vào.

EPR đang ở giai đoạn chuyển tiếp - từ một chính sách còn nhiều “vùng xám” sang một bệ đỡ chiến lược cho chuyển đổi xanh. Nếu đi đúng hướng, rác thải sẽ không còn là “vấn đề môi trường” đơn thuần, mà trở thành một nguồn tài nguyên để doanh nghiệp tạo giá trị và gia nhập chuỗi giá trị toàn cầu.

Anh Đào