Đầu tư công: Động lực chiến lược hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng cao

Đầu tư công vào hạ tầng giao thông và logistics là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Ảnh minh họa

Vai trò quan trọng trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế

Đánh giá về vai trò của đầu tư công (ĐTC) đối với tăng trưởng kinh tế, PGS,TS. Phạm Văn Hùng - Khoa Đầu tư, Đại học Kinh tế Quốc dân - cho biết, số liệu thống kê giai đoạn 2011-2024 cho thấy vai trò ngày càng được củng cố của khu vực công trong thúc đẩy tăng trưởng. Cụ thể, vốn ĐTC thực hiện tăng từ 387.580 tỷ đồng năm 2011 lên 1.030.110 tỷ đồng năm 2024, tương đương mức tăng gấp 2,66 lần trong vòng 14 năm.

Với sự gia tăng của dòng vốn, ĐTC không chỉ kích thích tổng cầu mà còn tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực tới đầu tư tư nhân. Đơn cử, trong các năm 2020-2023, đại dịch Covid-19 đặt ra thách thức lớn đối với tổng cầu và đầu tư tư nhân. Trong giai đoạn này, Nhà nước đã chủ động nâng tỷ trọng ĐTC từ 24,08% năm 2019 lên 27,85% năm 2023 nhằm ổn định kinh tế vĩ mô và tạo lực đẩy cho phục hồi tăng trưởng. Dù ĐTC tăng, khu vực tư nhân vẫn duy trì mức đầu tư cao, trên 54%, phản ánh sự cộng hưởng giữa hai khu vực trong bối cảnh cần phục hồi nhanh nền kinh tế. “Điều này hàm ý rằng, trong khủng hoảng, ĐTC không gây ra hiệu ứng lấn át mà ngược lại, đóng vai trò ‘neo kỳ vọng’ và khơi thông tâm lý đầu tư của khu vực tư nhân”, ông Hùng nhận định.

ĐTC cũng tác động tới tăng trưởng từ phía cung. Trong giai đoạn 2011-2024, ĐTC vào kết cấu hạ tầng tăng mạnh cả về quy mô và tốc độ, với mức tăng trung bình khoảng 12,2%/năm. Mối quan hệ thuận chiều giữa tăng trưởng đầu tư hạ tầng và GDP được ghi nhận rõ nét trong các giai đoạn ổn định kinh tế (2015-2019, 2022-2024), phản ánh vai trò tích cực của ĐTC trong tích lũy vốn vật chất, nâng cao năng lực sản xuất và thúc đẩy tăng trưởng.

Chỉ ra thêm vai trò của ĐTC,TS. Nguyễn Thị Thương - Đại học Kinh tế Quốc dân - nhấn mạnh, ĐTC cũng tác động tích cực tới năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP). Trong hơn một thập niên qua, TFP ngày càng đóng vai trò quan trọng hơn trong tăng trưởng kinh tế Việt Nam, phản ánh quá trình chuyển dịch từ mô hình tăng trưởng theo chiều rộng (dựa vào vốn và lao động) sang chiều sâu (dựa vào hiệu quả và đổi mới sáng tạo). Theo đó, giai đoạn 2011-2024 chứng kiến sự chuyển dịch trong vai trò của ĐTC từ công cụ ổn định vĩ mô sang động lực thúc đẩy tăng trưởng năng suất. Mặc dù hiệu quả ĐTC còn chưa đồng đều giữa các giai đoạn, song xu hướng tăng dần của đóng góp TFP cho thấy sự chuyển biến tích cực trong chất lượng tăng trưởng. “Việc ĐTC được định hướng lại theo hướng tập trung, chiến lược và tích hợp với các cải cách thể chế đã góp phần cải thiện năng suất và hiệu quả của nền kinh tế. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số thách thức như cơ chế phân bổ vốn thiếu linh hoạt, tỷ lệ giải ngân thấp và thiếu liên kết vùng, làm hạn chế tác động của ĐTC tới TFP ở một số địa phương và ngành kinh tế…”, bà Thương chia sẻ.

ĐTC cần dẫn dắt đổi mới mô hình tăng trưởng

Việt Nam đang đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao và bền vững trong giai đoạn 2026-2030, với tốc độ tăng GDP kỳ vọng đạt mức hai con số mỗi năm. Để hiện thực hóa mục tiêu này, việc phát huy tối đa vai trò của ĐTC là hết sức cần thiết, không chỉ về quy mô mà còn về chất lượng, hiệu quả và định hướng chiến lược.

Theo đó, các chuyên gia khuyến nghị, trong bối cảnh Việt Nam thúc đẩy chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng dựa vào đổi mới sáng tạo, ĐTC cần đóng vai trò dẫn dắt chiến lược trong các lĩnh vực ưu tiên như công nghệ cao, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo. Chính phủ cần đẩy mạnh ĐTC vào hạ tầng phục vụ hệ sinh thái đổi mới sáng tạo như trung tâm nghiên cứu, khu công nghệ cao và vườn ươm khởi nghiệp. Đây là hướng đi quan trọng nhằm tạo điều kiện để khu vực tư nhân và doanh nghiệp công nghệ đóng góp nhiều hơn vào quá trình nâng cao năng suất nền kinh tế.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) để ĐTC trở thành “vốn mồi” cho khu vực tư nhân. Điều này đòi hỏi hoàn thiện khung pháp lý PPP, chuẩn hóa quy trình đấu thầu và phân bổ rủi ro trong các dự án hạ tầng trọng điểm. Đồng thời, Nhà nước cần triển khai các cơ chế chia sẻ rủi ro, bảo lãnh doanh thu tối thiểu hoặc ưu đãi thuế để thu hút nhà đầu tư tư nhân tham gia vào các lĩnh vực có thời gian thu hồi vốn dài, mức độ rủi ro cao nhưng có ý nghĩa chiến lược đối với tăng trưởng.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh, để đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, việc tận dụng hết dư địa tăng của ĐTC có ý nghĩa rất quan trọng. Trong đó, đẩy nhanh tốc độ giải ngân đóng vai trò quyết định trong việc phát huy tác động của ĐTC tới tổng cầu. Cần thiết lập các cơ chế đặc thù để rút ngắn quy trình ĐTC, từ chuẩn bị đầu tư đến tổ chức thực hiện, đặc biệt với các dự án quan trọng quốc gia. Bên cạnh đó, cần áp dụng tiêu chí đánh giá định lượng hiệu quả ĐTC gắn với mục tiêu tăng trưởng và việc làm, thay vì chỉ đánh giá trên tiêu chí tài khóa hoặc giải ngân.

Cùng với đó, cải thiện hiệu quả sử dụng vốn ĐTC là đòn bẩy then chốt để nâng cao tăng trưởng tiềm năng. Việc hiệu quả sử dụng vốn đầu tư (ICOR) giảm xuống mức 4,56 giai đoạn 2021-2024 và đóng góp của TFP cho tăng trưởng đạt mức cao trên 45% cho thấy dư địa lớn để tiếp tục chuyển từ tăng trưởng dựa vào vốn sang dựa vào năng suất. ĐTC cần được định hướng vào các lĩnh vực có hệ số lan tỏa cao như hạ tầng số, giáo dục - đào tạo, logistics và chuyển đổi năng lượng. Đồng thời, cần áp dụng quản lý theo kết quả đầu ra, tăng cường giám sát, đánh giá độc lập và lồng ghép mục tiêu TFP trong lựa chọn dự án, để bảo đảm chất lượng tăng trưởng dài hạn.

Ngoài ra, ĐTC phải đóng vai trò điều phối không gian phát triển nhằm khắc phục tình trạng phân mảnh vùng miền và nâng hiệu quả liên kết vùng - ngành. Chi phí logistics của Việt Nam hiện ở mức 16-17% GDP đang là một rào cản lớn đối với năng lực cạnh tranh quốc gia. Do đó, tăng cường đầu tư vào các hành lang kinh tế, trung tâm logistics, cảng cạn và kết cấu hạ tầng liên vùng sẽ tạo điều kiện cho dịch chuyển sản xuất, mở rộng thị trường và phân bổ hiệu quả nguồn lực. Kinh nghiệm các nước Đông Á cho thấy đây là chiến lược quan trọng để chuyển dịch từ tăng trưởng dựa vào gia tăng đầu vào sang dựa vào tổ chức không gian kinh tế tối ưu./.

TUẤN MINH