Các vấn đề cần giải quyết để xây dựng khung pháp lý cho AI tại Việt Nam

Sự phát triển của AI là một tiến trình không thể đảo ngược. Một nguyên tắc cốt lõi cần đảm bảo là AI chỉ là công cụ hỗ trợ, còn con người luôn là chủ thể chịu trách nhiệm cuối cùng.

Ba kết quả của hội thảo

Trên thực tế, trí tuệ nhân tạo đi nhanh hơn pháp luật. Hàng loạt câu hỏi lớn đã hiện hữu: Trách nhiệm pháp lý của AI tạo sinh, an ninh dữ liệu, quyền riêng tư, các vấn đề về minh bạch và giải trình.

Trên thế giới đang hình thành những chuẩn mực cho AI. Tại Việt Nam, Luật Công nghiệp công nghệ số được ban hành vào tháng 6-2025 là bước đi nền tảng nhưng rất cần những quy định cụ thể và triển khai hiệu quả.

PGS-TS HOÀNG CÔNG GIA KHÁNH, Hiệu trưởng Trường ĐH Kinh tế - Luật (ĐH Quốc gia TP.HCM)

Hội thảo không chỉ đề cập đến việc sử dụng AI trong ngành luật mà còn tập trung đi sâu vào pháp lý dành cho AI, với mong muốn góp phần xây dựng khung pháp lý cho AI phát triển an toàn, có trách nhiệm, không kiềm hãm sự đổi mới và sáng tạo.

Ba kết quả có được từ hội thảo: Thứ nhất là khuyến nghị chính sách khả thi để quản trị rủi ro và phân định trách nhiệm pháp lý. Thứ hai là đề xuất lộ trình để ứng dụng khung pháp lý thử nghiệm (sandbox) và tiêu chuẩn dữ liệu. Thứ ba là thiết lập cộng đồng đa phương trong nghiên cứu, đào tạo về lĩnh vực AI.

PGS-TS HOÀNG CÔNG GIA KHÁNH, Hiệu trưởng Trường ĐH Kinh tế - Luật (ĐH Quốc gia TP.HCM)

Ý kiến

PGS-TS LÊ VŨ NAM, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Kinh tế - Luật (ĐH Quốc gia TP.HCM):

Khai thác hiệu quả, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội

Hội thảo đã nêu lên những vấn đề rất nóng hiện nay mà chưa có câu trả lời rõ ràng, thỏa đáng từ các quy định của pháp luật hiện hành. Đó là những vấn đề liên quan đến nhận diện AI, vai trò của AI và việc ứng dụng AI trong kinh tế, trong hoạt động xét xử, trong công tác truyền thông báo chí, trong nghiên cứu khoa học, trong lĩnh vực giáo dục... Đây được xem là những vấn đề rất nóng, đang nhận được sự quan tâm của rất nhiều nhà quản lý, chuyên gia, nhà khoa học và toàn bộ xã hội.

Kết quả hội thảo hôm nay đã gợi mở cho các cơ quan quản lý nhà nước trong việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý về AI tại Việt Nam trong bối cảnh đất nước đang tích cực hội nhập với hệ thống pháp luật quốc tế; đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam đã ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý về AI sẽ là nhân tố quyết định và là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển của đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Có thể khẳng định rằng AI là một thực tế mà chúng ta phải đối diện. AI xuất hiện hoàn toàn theo quy luật phát triển của tự nhiên và của xã hội. Vấn đề đặt ra là làm sao Việt Nam phải xây dựng và phát triển một khung pháp lý điều chỉnh các quan hệ xã hội, bảo đảm cho con người có thể khai thác một cách hiệu quả để sử dụng đúng mục đích thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội; đồng thời ngăn chặn, phòng ngừa những mặt tiêu cực, rủi ro mà AI mang lại.

Kết quả của hội thảo ngày hôm nay sẽ được tổng hợp thành những bản kiến nghị chính sách để gửi lên các cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, nghiên cứu.

***

Ông NGUYỄN ĐỨC HIỂN, Phó Tổng Biên tập thường trực báo Pháp Luật TP.HCM:

AI vừa là cơ hội vừa là thách thức

Trong lĩnh vực pháp luật, AI đã và đang tác động sâu rộng đến các hoạt động như quản lý và chính sách; tư pháp; kinh doanh và dịch vụ pháp lý; điều tra hình sự…

Bên cạnh cơ hội, việc tích hợp AI vào lĩnh vực pháp luật cũng đặt ra nhiều thách thức.

Trong lĩnh vực báo chí, AI đem đến thách thức nhiều hơn rủi ro. Tuy nhiên, rủi ro nếu có sẽ đến từ việc chậm cập nhật, không theo kịp và chậm đáp ứng, mất đi các cơ hội.

Ví dụ giữa hai cơ quan báo chí cùng lĩnh vực hay hai đài truyền hình, hai đài phát thanh thì cơ hội sẽ đến với đơn vị nào có khả năng đáp ứng, khả năng chuyển đổi số, khả năng làm chủ công nghệ và nguồn lực tài chính tốt. Và nó sẽ trở thành rủi ro nếu không theo kịp, nếu rơi vào đơn vị yếu hơn.

Việc nhìn nhận các rủi ro hay cơ hội là do năng lực và tầm nhìn của từng cơ quan báo chí, cũng như vậy với việc lập pháp và tuyên truyền pháp luật. Nếu chúng ta tạo ra hành lang pháp lý tốt để vừa đảm bảo ngăn chặn các rủi ro và tạo điều kiện cho sự sáng tạo, chúng ta sẽ thấy nó lợi ích, thú vị, nếu không sẽ nhìn thấy nó bằng sự sợ hãi.

AI có thể xử lý dữ liệu khổng lồ nhưng chỉ con người mới có sự đồng cảm, cân nhắc hoàn cảnh, hiểu được tác động xã hội, văn hóa và chính trị của một quyết định pháp lý. Đây chính là lý do AI phải được nhìn nhận như công cụ hỗ trợ chứ không thể thay thế vai trò trung tâm của con người.

Những phân tích và kiến nghị của chuyên gia tại hội thảo đã góp phần xây dựng khung pháp lý cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và bảo vệ quyền lợi công dân, doanh nghiệp, hướng tới một hệ sinh thái AI minh bạch, an toàn và hiệu quả; trở thành nguồn tham khảo quý báu cho Đảng và Nhà nước trong quá trình hoạch định chính sách và xây dựng luật về AI - để Việt Nam không chỉ theo kịp mà còn chủ động tham gia dẫn dắt cuộc chơi công nghệ toàn cầu.

Kết hợp giữa luật khung linh hoạt và trách nhiệm của con người

Có hai câu ngạn ngữ của La-tinh rất hay. Thứ nhất là “Luật không quan tâm tiểu tiết”, tức trên thế giới không có luật nào có thể điều chỉnh hết các quan hệ xã hội có thể phát sinh. Thứ hai là “Luật dừng lại ở những nơi dừng lại của lý lẽ”, tức nếu như trong 100 người sử dụng thuốc, 99 người đều vượt qua, chỉ có một người không vượt qua dù đã được cảnh báo rất nhiều từ nhà sản xuất về các chỉ số an toàn thì dưới góc độ pháp lý, giữa bác sĩ và bệnh nhân ai là người rành về an toàn và cách sử dụng thuốc thì người đó có trách nhiệm liên quan. Vì vậy, bác sĩ không thể vô can được.

Trên thực tế, đã có bác sĩ dù thực hiện các hoạt động rất tỉ mỉ, chỉn chu nhưng khi xảy ra sự cố y khoa thì phán quyết của tòa vẫn buộc bác sĩ phải chịu trách nhiệm. Điều đó chứng tỏ được rằng dưới góc độ pháp lý, dù bác sĩ có dựa vào AI hay không thì bác sĩ vẫn đưa ra quyết định cuối cùng và phải chịu trách nhiệm.

Về vấn đề rủi ro của xe tự hành, tham khảo quy định một số nước, tôi nhận thấy có ba trường hợp: Thứ nhất là xe tự hành với sự cài đặt của chủ sở hữu, nếu gây thiệt hại thì luật quy định chủ sở hữu phải hoàn toàn chịu trách nhiệm. Trường hợp nữa là nếu xe chạy được từ sự can thiệp của một hacker nào đó thì hacker phải chịu trách nhiêm. Cuối cùng, một sản phẩm cho dù đã chuyển giao hay chưa chuyển giao mà không có lập trình, điều khiển, can thiệp từ phía chủ sở hữu hay hacker thì chủ sản xuất là người phải chịu trách nhiệm.

Các quốc gia này cũng đặt ra rất nhiều giới hạn của việc chịu trách nhiệm. Ví dụ loại trách nhiệm chỉ đặt ra trong khoảng thời gian 10 năm, 20 năm liên quan đến hạn bảo hành của chiếc xe. Người ta còn xây dựng Luật Về trách nhiệm sản phẩm hoặc Luật Bảo hiểm về chia sẻ rủi ro từ phía nhà sản xuất, người thực hành và người bán bảo hiểm.

Dưới góc độ pháp luật của Việt Nam, thay vì đánh giá có cần thiết hay không cần thiết ban hành luật về AI, chúng ta có thể hoàn toàn tiếp thu dựa trên cơ sở kinh nghiệm lập pháp của nước ngoài.

Về kỹ thuật làm luật, theo Nghị quyết 66/NQ-TW, những lĩnh vực pháp luật mới và thường xuyên thay đổi thì cần ban hành luật khung và nhường lại “dư địa” cho Chính phủ, bộ trưởng các bộ ban hành hướng dẫn. Trong bối cảnh hiện nay, AI là một quá trình tất yếu nên cần có luật khung điều chỉnh toàn bộ; còn những mảnh ghép mang tính kỹ thuật sẽ giao cho Chính phủ, bộ trưởng quy định.

Về giáo dục, giảng viên cũng đã sử dụng một số phần mềm như ChatGPT để giảng dạy. Tuy nhiên, những phần mềm cũng chỉ có thể đưa ra các văn bản, các tài liệu tiếng Anh. Còn tài liệu tiếng Việt chỉ cập nhật tới năm 2021 mà thôi, những loại tài liệu đã được mã hóa trên mạng mới được sử dụng, còn các sách chuyên sâu là không có.

Những phần mềm này cũng chỉ trả lời dựa trên các văn bản pháp luật đã công khai. Còn nhà giáo phải có trách nhiệm với những gì mình nghiên cứu và giảng dạy, cho dù AI giỏi thế nào, việc sử dụng AI như nào đi nữa thì người chịu trách nhiệm là chính nhà giáo.

Sự phát triển của AI là một tiến trình không thể đảo ngược, đặt ra những thách thức lớn về mặt pháp lý mà Việt Nam cần sớm giải quyết. Qua những phân tích về trách nhiệm y khoa và xe tự hành, ta thấy rõ một nguyên tắc cốt lõi: AI chỉ là công cụ hỗ trợ, còn con người luôn là chủ thể chịu trách nhiệm cuối cùng.

Do đó, trách nhiệm nghiên cứu và kiểm chứng trong sử dụng AI phải được đề cao hơn bao giờ hết. Sự kết hợp giữa luật khung linh hoạt và ý thức trách nhiệm của con người chính là chìa khóa để khai thác tối đa lợi ích của AI, đồng thời kiểm soát được những rủi ro pháp lý tiềm ẩn.

TS CAO VŨ MINH, Trưởng bộ môn luật Hành chính - Nhà nước,
khoa Luật, Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐH Quốc gia TP.HCM