Bảo tồn và phát huy điệu múa sư tử mèo tại xã Hội Hoan (Lạng Sơn) - Bài 2: Chương trình 1719 – điểm tựa để di sản 'sống' trong cộng đồng

Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội xã Hội Hoan Lê Đình Phước nhận định: Chương trình MTQG 1719 khi được triển khai đúng hướng, đúng nhu cầu thực tiễn, góp phần bảo tồn và phát huy điệu múa sư tử mèo.

Tiếp nối di sản từ nền tảng chính sách

Trong bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, thế hệ trẻ chính là “chìa khóa” của sự bền vững. Nếu không có lực lượng kế cận, mọi nỗ lực phục hồi di sản đều có nguy cơ dừng lại ở phong trào. Nhận thức rõ điều đó, tại Hội Hoan, việc thu hút thanh thiếu niên tham gia học múa sư tử mèo đã từng bước được đặt trong tổng thể các nội dung của Chương trình 1719, thay vì chỉ dựa vào sự tự phát như trước đây.

Năm 2025, triển khai Dự án 6: “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các DTTS gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình MTQG 1719, xã Hội Hoan đã thành lập 4 câu lạc bộ (CLB) văn hóa – văn nghệ. Trong đó, việc thành lập CLB múa sư tử mèo thôn Phiêng Liệt được xem là điểm nhấn quan trọng, mở ra hướng đi bài bản, lâu dài cho việc gìn giữ điệu múa sư tử mèo tại địa phương.

Song song với đó, UBND xã Hội Hoan đã tổ chức lớp truyền dạy múa sư tử mèo. Lớp truyền dạy có 30 học viên, với nhiều lứa tuổi khác nhau, chủ yếu là học sinh trên địa bàn xã. Lớp học được tổ chức 30 buổi, do Nghệ nhân Hà Văn Thắng (người địa phương) am hiểu về địa múa sư tử truyền dạy.

Anh Nông Văn Tuyên, Bí thư Chi bộ kiêm Trưởng thôn Cốc Lào, chia sẻ: “Việc truyền dạy múa sư tử mèo cho lớp trẻ giờ đây thuận lợi hơn rất nhiều, bởi có sự quan tâm, hỗ trợ từ các chương trình của Nhà nước. Trẻ em không chỉ được học múa, mà còn được hiểu ý nghĩa văn hóa, tâm linh của điệu múa, từ đó thêm gắn bó và tự hào với bản sắc dân tộc mình.”

Một điều đáng quý là, có những em dù còn rất nhỏ tuổi, mới chỉ học lớp 5, lớp 6 những đã sớm tham gia các đội múa, miệt mài tập luyện, từng bước tiếp nối mạch truyền thống của cộng đồng.

Từ nguồn lực Chương trình MTQG 1719, xã hội Hoan đã mở lớp truyền dạy múa sư tử mèo cho thế hệ trẻ.

Hiện nay, riêng thôn Cốc Lào duy trì 2 đội múa sư tử mèo với hơn 40 thành viên thường xuyên luyện tập, biểu diễn. Lực lượng trẻ ngày càng đông đã từng bước khắc phục tình trạng “già hóa” người thực hành di sản – một thách thức lớn từng đặt việc bảo tồn múa sư tử mèo trước nguy cơ đứt gãy.

Nhờ có sự định hướng từ Chương trình 1719, nhiều gia đình, thôn bản đã chủ động khuyến khích con em tham gia các đội múa, câu lạc bộ văn hóa dân gian ngay từ khi còn nhỏ. Không ít thanh niên coi việc học và thực hành múa sư tử mèo không chỉ là niềm vui ngày hội, mà còn là trách nhiệm giữ gìn bản sắc văn hóa gắn với tương lai của chính cộng đồng mình.

Điểm tựa để di sản “sống” trong cộng đồng

Song hành với thế hệ trẻ là vai trò then chốt của các nghệ nhân địa phương – những “báu vật sống” nắm giữ tri thức dân gian cốt lõi. Nếu như trước đây, việc truyền dạy múa sư tử mèo chủ yếu dựa vào tâm huyết cá nhân, thiếu điều kiện và không gian tổ chức, thì nay, thông qua Chương trình 1719, đội ngũ nghệ nhân đã từng bước được ghi nhận, tạo điều kiện tham gia các lớp truyền dạy, hướng dẫn cộng đồng.

Nhiều nghệ nhân ở Hội Hoan dù tuổi cao vẫn tích cực truyền dạy từ kỹ thuật múa, nhịp trống, cách phối hợp đội hình, đến chế tác đầu sư tử mèo – những yếu tố làm nên hồn cốt của di sản. Sự hỗ trợ từ các tiểu dự án của Chương trình 1719 không chỉ giúp giảm bớt khó khăn về điều kiện tổ chức, mà còn góp phần bảo đảm tính nguyên bản, tránh nguy cơ “biểu diễn hóa”, “sân khấu hóa” di sản.

Chương trình MTQG 1719 trong lĩnh vực văn hóa đã lấy cộng đồng làm chủ thể, nghệ nhân làm hạt nhân, tôn trọng không gian diễn xướng truyền thống.

Thực tiễn ở Hội Hoan cho thấy, bảo tồn di sản chỉ thực sự hiệu quả khi được đặt trong tổng thể phát triển kinh tế – xã hội. Chương trình 1719 đã và đang trở thành điểm tựa quan trọng, giúp địa phương từng bước hoàn thiện thiết chế văn hóa, củng cố phong trào văn hóa cơ sở.

Hiện nay, toàn xã Hội Hoan duy trì 16 câu lạc bộ văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao với khoảng 430 thành viên tham gia thường xuyên, tạo nền tảng quan trọng để di sản được thực hành trong môi trường sống tự nhiên của cộng đồng, trong đó di sản múa sư tử mèo là một điểm nhấn quan trọng.

Đáng chú ý, chính quyền địa phương xác định rõ phương châm triển khai Chương trình 1719 trong lĩnh vực văn hóa: lấy cộng đồng làm chủ thể, nghệ nhân làm hạt nhân, tôn trọng không gian diễn xướng truyền thống, không chạy theo hình thức hay thương mại hóa di sản.

Phát huy di sản gắn với sinh kế và du lịch bền vững

Một trong những định hướng xuyên suốt của Chương trình 1719 là gắn bảo tồn văn hóa với phát triển sinh kế, nâng cao đời sống cho đồng bào DTTS. Trong bối cảnh đó, múa sư tử mèo được xác định là một giá trị văn hóa đặc sắc, có thể từng bước phát huy thành sản phẩm du lịch văn hóa của Hội Hoan.

Nếu biết vận dụng và phát huy, múa sư tử mèo sẽ trở thành sản phẩm du lịch độc đáo mang đặc trưng riêng có tại Lạng Sơn nói chung, xã Hội Hoan nói riêng.

Theo anh Nông Văn Tuyên, mỗi lần tham gia biểu diễn, anh cảm nhận rõ sự háo hức, chờ đợi của khán giả. Khi tiếng trống, tiếng chũm chọe vang lên, không khí lễ hội trở nên sôi động, cuốn hút. “Nhiều du khách còn xin chụp ảnh cùng, hoặc muốn thử trải nghiệm múa sư tử mèo. Điều đó cho thấy di sản này có sức hấp dẫn rất riêng”, anh Tuyên chia sẻ.

Tuy nhiên, anh cũng thẳng thắn cho rằng, do địa phương chưa có các điểm du lịch, nên việc phát huy múa sư tử mèo thành nguồn thu nhập còn nhiều khó khăn. “Chúng tôi hy vọng, khi du lịch Lạng Sơn phát triển mạnh hơn, múa sư tử mèo sẽ trở thành sản phẩm văn hóa độc đáo, góp phần tạo sinh kế cho người dân”, anh nói.

Theo Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội xã Hội Hoan Lê Đình Phước, cùng với then, đàn tính, múa chầu, nếu được tổ chức hợp lý, gắn với lễ hội truyền thống và trải nghiệm sinh hoạt cộng đồng của đồng bào Tày, Nùng, múa sư tử mèo không chỉ làm phong phú sản phẩm du lịch vùng cao Lạng Sơn, mà còn mở ra cơ hội việc làm, tăng thu nhập cho người dân. Tuy nhiên, địa phương xác định rõ: phát triển du lịch phải đặt trong “khung bảo tồn”, bảo đảm giữ nguyên giá trị tâm linh và bản sắc của di sản.

Gìn giữ và phát huy múa sư tử mèo ở Hội Hoan là minh chứng sinh động cho hiệu quả của Chương trình MTQG 1719 khi được triển khai đúng hướng, đúng nhu cầu thực tiễn. Khi thế hệ trẻ chủ động tiếp nối, nghệ nhân tận tâm truyền dạy, cộng đồng giữ vai trò trung tâm và chính sách đóng vai trò kiến tạo, di sản không chỉ được bảo tồn, mà còn trở thành động lực phát triển.

“Đó cũng chính là con đường để ‘linh hồn ngày hội’ của đồng bào Tày, Nùng ở Hội Hoan tiếp tục ngân vang hôm nay và mai sau – không chỉ như một ký ức văn hóa, mà như một giá trị sống động, gắn bó mật thiết với đời sống đương đại của cộng đồng”, Trưởng phòng Văn hóa – Xã hội xã Hội Hoan Lê Đình Phước nhấn mạnh.

Văn Hoa - Vũ Hường