Vị thế 3 ngành trụ cột cho giấc mơ thống trị thế giới của Trung Quốc

Trong danh mục ngành công nghiệp chiến lược 5 năm tới giai đoạn 2026-2030, Trung Quốc xem công nghệ lượng tử, sản xuất sinh học, nhiệt hạch cùng năng lượng hydro là động lực mới cho tăng trưởng kinh tế cũng như giấc mơ thống trị thế giới. Đáng chú ý là Trung Quốc đã loại xe điện khỏi danh sách các ngành công nghiệp chiến lược trong kế hoạch phát triển 5 năm mới nhất, do ngành này đối mặt với tình trạng dư cung nghiêm trọng.

Mời bạn cùng tìm hiểu vị thế 3 ngành công nghệ lượng tử, sản xuất sinh học, nhiệt hạch của Trung Quốc cùng những thế mạnh và hạn chế.

Công nghệ lượng tử

Nhận thấy tầm quan trọng của lĩnh vực công nghệ lượng tử từ sớm, Trung Quốc đã đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển, trải rộng từ truyền thông lượng tử, máy tính lượng tử cho đến cảm biến lượng tử.

Một ví dụ nổi bật là việc Trung Quốc phóng vệ tinh Micius vào năm 2016, mở ra kỷ nguyên mới trong truyền thông bảo mật. Vệ tinh này đã thiết lập kỷ lục thế giới về truyền khóa mã hóa lượng tử qua không gian, giúp truyền dữ liệu an toàn ở khoảng cách chưa từng có.

Bên cạnh đó, nước này còn xây dựng mạng truyền thông lượng tử Bắc Kinh - Thượng Hải dài gần 2.000 km, được xem là mạng lượng tử quy mô lớn đầu tiên trên thế giới.

Theo Quỹ Công nghệ Thông tin và Đổi mới (ITIF), Trung Quốc hiện dẫn đầu thế giới về truyền thông lượng tử, đặc biệt ở khả năng triển khai mạng lưới thực tế và ứng dụng vệ tinh Micius trong bảo mật thông tin. Đây được xem là một trong những lợi thế công nghệ nổi bật nhất của Trung Quốc hiện nay.

Trong lĩnh vực máy tính lượng tử, Trung Quốc cũng đạt được nhiều tiến bộ đáng chú ý. Năm 2023, các nhà khoa học nước này giới thiệu Zuchongzhi 3.0, bộ xử lý siêu dẫn có 105 qubit, được cho là có khả năng xử lý nhanh hơn hàng tỉ lần so với siêu máy tính truyền thống.

Đầu tháng 10, Trung Quốc đã triển khai máy tính lượng tử siêu dẫn để phục vụ mục đích thương mại, góp phần đưa công nghệ điện toán lượng tử vào thực tiễn.

Siêu máy tính này do Công ty lượng tử viễn thông Trung Quốc và công ty lượng tử hàng đầu Trung Quốc QuantumCTek đồng phát triển, sử dụng cùng dòng chip của mẫu Zuchongzhi 3.0. Với 105 qubit và 182 bộ ghép nối, hệ thống có khả năng xử lý tác vụ với tốc độ nhanh hơn 1.000 tỷ lần so với siêu máy tính mạnh nhất thế giới.

Tuy vậy, các chuyên gia quốc tế cho rằng Trung Quốc vẫn chưa bắt kịp Mỹ trong cuộc đua phát triển máy tính lượng tử thương mại. ITIF nhận định: “Trung Quốc đang dẫn đầu rõ rệt về truyền thông lượng tử, nhưng tổng thể sức mạnh lượng tử của họ vẫn bị giới hạn. Nếu Trung Quốc không có bước đột phá trong máy tính lượng tử thì Mỹ vẫn sẽ giữ vị thế dẫn đầu ngành”.

Máy tính lượng tử siêu dẫn sử dụng dòng chip giống mẫu Zuchongzhi 3.0 vừa được Trung Quốc triển khai

Theo báo cáo công bố tháng 8.2024 của Viện Chính sách Chiến lược Úc (ASPI), trong giai đoạn 2019-2023, Trung Quốc dẫn đầu về số lĩnh vực công nghệ then chốt (57/64) xét về các bài báo nghiên cứu thuộc nhóm 10% được trích dẫn nhiều nhất. Song trong nhiều lĩnh vực then chốt, như máy tính lượng tử, Mỹ vẫn là quốc gia dẫn đầu.

Trung Quốc đang nổi lên như một trong những quốc gia đầu tư mạnh tay nhất vào công nghệ lượng tử. Theo ước tính của ITIF, chính phủ Trung Quốc đã chi 15,3 tỉ USD ngân sách công cho đầu tư vào điện toán lượng tử, gấp hơn tám lần so với 1,9 tỉ USD mà Mỹ cam kết đầu tư.

Nguồn vốn khổng lồ này giúp Trung Quốc xây dựng mạng truyền thông lượng tử mặt đất và vệ tinh tiên tiến nhất thế giới, với tuyến Bắc Kinh - Thượng Hải dài gần 2.000 km và vệ tinh Micius - nền tảng quan trọng cho truyền mã hóa khóa lượng tử tầm xa.

Ngoài ra, Trung Quốc sở hữu đội ngũ nhà khoa học và kỹ sư lượng tử đông đảo, dẫn đầu thế giới về số lượng bài báo khoa học và bằng sáng chế liên quan đến lĩnh vực này. Hệ sinh thái nghiên cứu công nghệ lượng tử cũng đang mở rộng với sự tham gia của nhiều đại học và tổ chức hàng đầu như Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Quốc (USTC), Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc (CAS).

Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn còn gặp nhiều thách thức về máy tính lượng tử, lĩnh vực được xem là “chìa khóa” của kỷ nguyên lượng tử.

Nước này cũng phụ thuộc vào nhập khẩu một số linh kiện tinh vi như bộ làm lạnh siêu dẫn, laser hoặc linh kiện bán dẫn chuyên dụng, dù đang nỗ lực nội địa hóa. Ngoài ra, các dự án lượng tử của Trung Quốc chưa có nhiều ứng dụng thương mại rõ rệt, chủ yếu vẫn ở giai đoạn nghiên cứu và thử nghiệm trong lĩnh vực quốc phòng, tài chính và bảo mật thông tin.

Sản xuất sinh học

Sản xuất sinh học đang trở thành một trong những ngành chiến lược dài hạn của Trung Quốc. Lĩnh vực này gồm việc sản xuất dược phẩm tiên tiến, enzyme công nghiệp, vật liệu sinh học và nhiên liệu sinh học - những sản phẩm được tạo ra nhờ ứng dụng các quá trình sinh học thay vì phụ thuộc vào hóa chất truyền thống.

Trung Quốc đã xem công nghệ sinh học là ưu tiên trọng tâm trong chính sách công nghiệp suốt nhiều thập kỷ qua. Gần đây, nước này tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của lĩnh vực này khi ban hành Kế hoạch phát triển kinh tế sinh học giai đoạn 2021–2025, đặt mục tiêu thúc đẩy dược phẩm sinh học, nông nghiệp công nghệ cao, sản xuất sinh học quy mô lớn và an ninh sinh học.

Theo báo cáo của Viện nghiên cứu MERICS (châu Âu), chỉ riêng trong năm 2023, Trung Quốc đã đầu tư ít nhất 20 tỉ nhân dân tệ (2,8 tỉ USD) cho nghiên cứu và phát triển công nghệ sinh học - rất lớn so với các nền kinh tế khác.

Về mặt kết quả nghiên cứu, Trung Quốc hiện có số bài báo khoa học và bằng sáng chế PCT trong nhiều lĩnh vực công nghệ sinh học vượt qua châu Âu và ở mức tương đương Mỹ. Tuy vậy, một số chuyên gia cũng lưu ý rằng phần lớn thế mạnh ban đầu của Trung Quốc nằm ở sản xuất nguyên liệu hiệu quả về chi phí hơn là phát minh thuốc mới hay công nghệ cao nhất. Các công ty dược Trung Quốc như WuXi AppTec, Wuxi Biologics, BGI Genomics chủ yếu nổi tiếng thế giới qua hợp đồng gia công và sản xuất hàng loạt.

Vài năm gần đây, năng lực phát triển thuốc và sinh phẩm của Trung Quốc đang tăng trưởng nhanh chóng, thể hiện qua hàng loạt thương vụ hợp tác quốc tế quy mô lớn.

Trong quý 1/2025, 31% giá trị giao dịch cấp phép công nghệ sinh học diễn ra ở Trung Quốc, so với 21% được báo cáo trong cả năm 2024 và 2023.

Nhiều tập đoàn dược lớn của phương Tây như AstraZeneca, Pfizer và GSK đã ký hợp đồng với các doanh nghiệp Trung Quốc như CSPC, 3SBio, Hengrui… để mua bản quyền thuốc hoặc cùng phát triển sản phẩm mới, với giá trị mỗi thương vụ lên đến hàng trăm triệu USD.

Tổ chức nghiên cứu Evaluate Pharma (Mỹ) dự báo rằng đến cuối năm 2025, khoảng 40% các giao dịch cấp phép thuốc trên toàn cầu sẽ liên quan đến các tài sản sinh học được phát triển tại Trung Quốc.

Điều này cho thấy các hãng công nghệ sinh học Trung Quốc đang bước ra khỏi vai trò gia công truyền thống, trở thành những nhà sáng tạo thực thụ trong việc phát triển thuốc thế hệ mới, chẳng hạn thuốc điều trị hen suyễn, thuốc giảm cân hay liệu pháp sinh học phức tạp, được giới đầu tư quốc tế đánh giá rất cao.

Trong quý 1/2025, 31% giá trị giao dịch cấp phép công nghệ sinh học diễn ra ở Trung Quốc

Theo nhiều báo cáo quốc tế, Trung Quốc đang nhanh chóng mở rộng ảnh hưởng trong lĩnh vực công nghệ sinh học toàn cầu. Trước đại dịch COVID-19, Trung Quốc còn kém xa Mỹ ở lĩnh vực này, nhưng vài năm gần đây, tốc độ tăng trưởng của ngành đã vượt trội hầu hết quốc gia khác.

Theo bài viết trên trang SCMP vào tháng 9.2025, các công ty công nghệ sinh học Trung Quốc hiện chiếm hơn 30% tổng số đường ống nghiên cứu & phát triển và thuốc vừa được cấp phép mới trên toàn cầu.

Theo báo cáo của IBISWorld, ngành sản xuất các sản phẩm sinh học và hóa-sinh tại Trung Quốc có quy mô khoảng 96,7 tỉ USD vào năm 2024, với đà tăng trưởng rất mạnh với tốc độ khoảng 19,8% mỗi năm trong 5 năm gần đây.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng ngành này vẫn còn khá phân mảnh, với hàng nghìn doanh nghiệp quy mô nhỏ đang cùng tham gia thị trường. Dù vậy, quy mô khổng lồ của thị trường nội địa cùng chính sách hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ khiến sản xuất sinh học trở thành một trong những lĩnh vực tiềm năng nhất của Trung Quốc vào thập kỷ tới.

Thách thức lớn với Trung Quốc là hợp tác quốc tế ngày càng khó khăn. Một số chuyên gia của Viện nghiên cứu MERICS cảnh báo rằng những căng thẳng thương mại và kiểm soát công nghệ từ Mỹ và các nước phương Tây có thể khiến Trung Quốc khó tiếp cận “chuỗi giá trị cao nhất”, nơi tập trung công nghệ sáng chế, thuốc đột phá và thị trường cao cấp.

Hiện nay, các doanh nghiệp Trung Quốc chủ yếu mạnh ở khâu sản xuất nguyên liệu, thuốc tương tự (me-too drug) và các sản phẩm sinh học phổ thông. Để vươn lên nhóm dẫn đầu về thuốc mới và liệu pháp tiên tiến, họ vẫn cần đầu tư mạnh cho nghiên cứu sáng tạo, đồng thời mở rộng hợp tác với các trung tâm dược phẩm lớn ở châu Âu và Mỹ.

Tóm lại, công nghệ sinh học Trung Quốc đang chuyển từ giai đoạn bắt kịp sang dẫn đầu ở nhiều mảng như sinh phẩm, sản xuất thuốc và thiết bị xét nghiệm. Tuy còn khoảng cách với các trung tâm nghiên cứu hàng đầu phương Tây, động lực đầu tư mạnh mẽ, thị trường nội địa khổng lồ và chính sách hỗ trợ từ chính phủ đang giúp Trung Quốc từng bước trở thành một cường quốc công nghệ sinh học toàn cầu.

Nhiệt hạch

Năng lượng nhiệt hạch, còn gọi là “mặt trời nhân tạo”, mô phỏng quá trình tạo năng lượng trong lõi Mặt trời. Đây được xem là nguồn năng lượng gần như vô tận, sạch và an toàn, vì gần như không sinh ra chất thải hạt nhân độc hại lâu dài.

Trung Quốc đã nghiên cứu công nghệ này suốt nhiều năm và gần đây liên tục lập kỷ lục quốc tế. Tại thành phố Hợp Phì (tỉnh An Huy), lò phản ứng Tokamak EAST đã giữ được plasma ở 180 triệu độ C trong 1.066 giây (gần 18 phút), kỷ lục thế giới mới về thời gian duy trì phản ứng nhiệt hạch ổn định, gấp 6 lần thành tích cũ (403 giây năm 2023).

Theo ông Song Yuntao, Giám đốc Viện Vật lý Plasma (ASIPP), việc vượt qua ngưỡng 100 triệu độ và 1.000 giây cho thấy Trung Quốc đã tái tạo được điều kiện vận hành của một nhà máy điện nhiệt hạch trong tương lai. Thành tích này được nhiều tổ chức khoa học quốc tế đánh giá là “bước tiến lớn” hướng tới mục tiêu sản xuất điện từ nhiệt hạch trên Trái đất.

Để đạt được kỷ lục mới, Trung Quốc đã liên tục nâng cấp lò Tokamak EAST. Hệ thống gia nhiệt của lò được tăng công suất lên mức tương đương 70.000 lò vi sóng gia dụng, giúp plasma đạt nhiệt độ cực cao mà vẫn ổn định. Ngoài ra, các nam châm siêu dẫn và hệ thống kiểm soát plasma cũng được cải tiến đáng kể.

Bắt đầu vận hành từ năm 2006, Tokamak EAST hiện là một trong những trung tâm thử nghiệm nhiệt hạch hàng đầu thế giới, nơi các nhà khoa học trong và ngoài Trung Quốc cùng thử nghiệm công nghệ mới.

Song song đó, Trung Quốc đang xây dựng thêm nhiều cơ sở nghiên cứu quy mô lớn hơn. Nổi bật là Dự án CRAFT (Cơ sở Nghiên cứu Tích hợp Công nghệ Nhiệt hạch), đặt cạnh Tokamak EAST, có nhiệm vụ phát triển các công nghệ then chốt cho thế hệ lò phản ứng Tokamak kế tiếp.

Tại tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc còn xây dựng một cơ sở hình chữ X khổng lồ với hệ thống khoang laser công suất cao, tương tự Cơ sở Đánh lửa Quốc gia của Mỹ (NIF) của Mỹ. Dự án này được cho là phục vụ nghiên cứu nhiệt hạch bằng laser hoặc Z-pinch (công nghệ nén plasma bằng từ trường cực mạnh) cho thấy tham vọng đa hướng của Trung Quốc trong cuộc đua chinh phục năng lượng nhiệt hạch.

Nhiệt hạch được xem là nguồn năng lượng gần như vô tận, sạch và an toàn, vì gần như không sinh ra chất thải hạt nhân độc hại lâu dài

Trung Quốc đang đặt mục tiêu rất tham vọng là đưa năng lượng nhiệt hạch vào sử dụng thương mại trong thập kỷ tới. Năm 2024, nước này đã phê duyệt dự án Xinghuo (Tia lửa) - lò phản ứng “lai nhiệt hạch - phóng xạ” đầu tiên trên thế giới. Dự kiến, lò Xinghuo sẽ có thể phát điện công suất khoảng 100 megawatt và kết nối vào lưới điện vào năm 2030.

Điểm đặc biệt của Xinghuo là tận dụng neutron sinh ra từ phản ứng nhiệt hạch để kích hoạt phản ứng phóng xạ trong các vật liệu xung quanh. Cách làm này giúp tăng công suất đầu ra và giảm lượng chất thải phóng xạ lâu dài, mở ra hướng đi khả thi hơn cho việc sản xuất điện sạch từ nhiệt hạch.

Song song đó, Trung Quốc cũng là một trong các thành viên sáng lập dự án ITER - lò phản ứng nhiệt hạch lớn nhất thế giới đang được xây dựng tại Pháp. Nước này đóng góp khoảng 9% tổng kinh phí của dự án và xem ITER là chương trình hợp tác quốc tế trọng điểm để trao đổi công nghệ, thiết bị và nhân lực trong lĩnh vực năng lượng nhiệt hạch.

Các chuyên gia quốc tế đánh giá rằng Trung Quốc đang theo đuổi chiến lược dài hạn trong lĩnh vực này. Ông Jimmy Goodrich, chuyên gia thuộc Rand Corporation (Mỹ), nhận định: “Nhiệt hạch là công nghệ năng lượng của tương lai. Quốc gia nào làm chủ được nó sẽ có lợi thế vượt trội về kinh tế, chiến lược và an ninh quốc gia”.

Một lợi thế khác của Trung Quốc là ít chịu áp lực chính trị ngắn hạn, cho phép họ kiên định với kế hoạch đầu tư dài hạn và duy trì nguồn vốn ổn định cho các dự án nghiên cứu.

Theo một nghiên cứu quốc tế đăng trên tạp chí MDPI năm 2025, Trung Quốc hiện dẫn đầu thế giới về số lượng công trình khoa học liên quan đến công nghệ tokamak (loại lò phản ứng nhiệt hạch hình xuyến) trong giai đoạn 2014–2024. Điều này cho thấy quy mô nghiên cứu khổng lồ và tầm nhìn chiến lược dài hạn của nước này trong việc biến “mặt trời nhân tạo” thành nguồn năng lượng của tương lai.

Trung Quốc đang ở nhóm dẫn đầu thế giới về nghiên cứu nhiệt hạch, sánh ngang với Mỹ và châu Âu. Trong khi phương Tây tập trung chủ yếu vào hai hướng là lò tokamak (như dự án SPARC của Viện Công nghệ Massachusetts hay ITER tại Pháp) và phản ứng bằng laser (dự án NIF ở Mỹ) thì Trung Quốc triển khai đồng thời cả hai công nghệ, thậm chí còn thử nghiệm phương pháp Z-pinch tại tỉnh Tứ Xuyên.

Việc liên tục lập kỷ lục về thời gian vận hành và nhiệt độ plasma, cùng đầu tư quy mô lớn vào hạ tầng nghiên cứu, giúp Trung Quốc nổi lên như một trong số ít quốc gia có tiềm năng biến năng lượng nhiệt hạch thành nguồn điện thực tế trong tương lai gần.

Nhìn chung, Trung Quốc đang tiến rất nhanh trên con đường phát triển năng lượng nhiệt hạch, với mục tiêu cuối cùng là xây dựng nhà máy nhiệt hạch thương mại đầu tiên trên thế giới có thể phát điện vào lưới quốc gia.

Theo các dự báo quốc tế, Trung Quốc là một trong những nước đặt mục tiêu sớm nhất cho dự án này, với mốc thời gian khoảng từ năm 2040 đến 2050. Nếu đạt được, đây sẽ là bước ngoặt giúp Trung Quốc trở thành quốc gia tiên phong biến “mặt trời nhân tạo” thành nguồn điện thực tế.

Ngoài ra, Trung Quốc vẫn duy trì hợp tác chặt chẽ với các tổ chức quốc tế như ITER ở Pháp và nhiều viện nghiên cứu trên thế giới để kiểm chứng, chia sẻ dữ liệu. Cách làm này giúp đảm bảo rằng những thành tựu mà Trung Quốc đạt được trong phòng thí nghiệm có thể áp dụng an toàn và hiệu quả ở quy mô thương mại.

Sơn Vân