Về với Lễ hội Phủ Suối Mỹ Quan

Các dòng họ như: Họ Lã, Bùi, Mai, Phạm, Trương, Lê, Đặng… từ các nơi đến sinh cơ lập nghiệp từ rất sớm, dần hình thành nên làng Mỹ Quan dân cư đông đúc, kinh tế đời sống trù phú ngày nay... Cũng từ đó tạo nên một vùng văn hóa đa sắc màu với những ngày hội mùa, hội làng náo nức, nhiều trò chơi dân gian như đánh cờ người, rước kiệu, diễn xướng dân gian, dân ca dân vũ và đặc biệt là lễ hội Phủ Suối trở thành phong tục tập quán của nhân dân đã “dệt” nên “bức tranh” văn hóa đặc sắc làng Mỹ Quan. Làng còn xây dựng nhiều công trình văn hóa kiến trúc nghệ thuật như: chùa, phủ, đình làng… để làm nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng, thể hiện tín ngưỡng văn hóa tâm linh theo nhu cầu đời sống, sự cố kết bền vững.

Nhân dân địa phương đội lễ dâng cúng thánh Mẫu tại lễ khánh thành di tích Phủ Suối

Di tích Phủ Suối

Theo sách “Di tích lịch sử văn hóa Phủ Suối” (năm 2019) địa phương cung cấp và các cụ cao tuổi kể lại, như: Bác Trương Văn Tiêm, Phạm Bảo Vệ, Ninh Quang Kệ, Vũ Quốc Ngữ, Bùi Đình Tại…Di tích Phủ Suối nằm ở sát chân núi phía Nam của dãy núi Tam Điệp thuộc làng Mỹ Quan. Đây là phủ thờ Thánh Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên Liễu Hạnh, phủ được xây bên cạnh dòng suối ngầm trong vắt từ lòng núi đá chảy ra, vì thế mà có tên gọi là Phủ Suối, hay còn gọi Phủ Suối Mỹ Quan. Không gian Phủ Suối 6,3 ha, Phủ thờ 3,2 sào tọa lạc dưới những tán cây cổ thụ xanh mát, xung quanh là những cánh đồng lúa bát ngát, phía xa là dòng sông Hoạt hiền hòa cần mẫn dâng vị ngọt phù sa để làm nên những mùa vàng trĩu hạt, phía sau lưng phủ tựa vào dãy núi Tam Điệp hùng vĩ vững chãi, một địa danh nổi tiếng đã đi vào sử sách.

Phủ Suối xây dựng cách đây hàng thế kỷ (có thể vào khoảng thế kỷ XVII), việc thờ phụng Thánh Mẫu Liễu đã trở thành tục lệ của nhân dân, được triều đình phong kiến sắc phong ghi nhận. Tuy nhiên, theo dấu ấn kiến trúc phần hậu cung của Phủ được xây theo cửa cuốn vòm nên có thể đến thời Nguyễn thì Phủ đã được tu sửa lại, bởi kiểu kiến trúc cửa cuốn vòm mang phong cách của thời Nguyễn. Trước khi trở thành phế tích, Phủ Suối được kiến trúc theo kiểu tiền nhất (-), hậu đinh (J) gồm ngôi nhà tiền đường, trung đường và hậu cung. Vào các năm 1952, 1953 Phủ Suối bị phá bỏ do nhận thức của con người, đồ thờ bị thất tán. Cuối những năm 1980, Đảng ta chủ trương chấn hưng nền văn hóa dân tộc theo tinh thần Nghị quyết hội nghị TW5 khóa VIII, Phủ Suối được địa phương, nhân dân chung tay góp sức tôn tạo lại Phủ Suối trên khuôn viên nền móng cũ vào năm 2019. Năm 2024, Phủ Suối được trùng tu bằng các nguồn vốn nhà nước hỗ trợ kết hợp với xã hội hóa và nguồn kinh phí hợp pháp khác. Phủ Suối qua các lần tu bổ vẫn giữ được nét nguyên gốc kiến trúc thời Nguyễn với không gian phóng khoáng bề thế “ẩn hiện” trong sương sớm khi mỗi độ đông về.

Trước kia, Phủ Suối có hàng chục đạo sắc của các triều vua phong tặng, nhưng khi Phủ chỉ còn là phế tích thì toàn bộ sắc phong, đồ thờ bị thất lạc. Hiện chỉ còn lại 1 đạo sắc ngày 25/7 niên hiệu Khải Định thứ 9 (năm 1924) có nội dung: “Sắc cho thôn Mỹ Quan, tổng Đông Bạn, phủ Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa. Địa phương này từ xưa đã có công phụng thờ Mã hoàng công chúa Liễu Hạnh cùng với Quỳnh Hoa, Quế Hoa công chúa. Nghiệm thấy sự linh thiêng của thần, nay chính nhà vua mừng thọ 40 tuổi, trải ban chiếu báu, sâu lễ rộng, thăng cho thần lên một bậc và mỹ tự: Chế Thắng Hòa Diệu Đại Vương, giao ban mã vàng Bồ Tát liên hoa tọa hạ. Cho phép địa phương thờ thần chu đáo để tiếp tục bảo vệ cho con dân của ta”…

Lễ hội Phủ Suối

Ông Nguyễn Hồng San, công chức văn hóa xã cho biết: Phủ Suối là “chốn linh thiêng” nhân dân đến lễ Thánh Mẫu vào các ngày rằm, mùng một. Theo thông, lệ từ ngày 17/3 đến hết ngày 19/3 âm lịch diễn ra lễ hội Phủ Suối thu hút đông đảo nhân dân và du khách gần xa nô nức về trảy hội tham quan vãn cảnh. Đội rước kiệu (12 người) khiêng cỗ kiệu Long đình từ đình làng về Phủ để rước sắc phong được cất giữ ở đình làng. Tiếp sau kiệu là lễ rước theo nghi thức truyền thống gồm có các ông từ, các cụ phụ lão, ban khánh tiết, các đoàn thể, bản hội, nhân dân và du khách tham gia. Ngày 18/3 tiến hành lễ khai hội và sau đó tiến hành tế nữ quan, đội tế nữ quan (9-12 nữ) được tập luyện thành thạo để tế dâng đồ lễ. Sau tế nữ quan là làm lễ rước bóng, kiệu Võng do 8 đồng nữ khiêng cùng với kiệu Long đình từ Phủ Suối về đền Cao Sơn, Cao Các làm lễ rồi lại quay về phủ. Tượng Mẫu trên kiệu võng được trang điểm như một tiên nữ khăn áo rực rỡ sắc mầu diễm lệ… theo thứ tự kiệu võng đi trước kiệu Long đình đi sau trống tế nổi lên trình bái thần Cao Sơn rồi tiếp tục rước kiệu về phủ. Đan xen việc rước kiệu thần, tế nữ quan và các trò vui như: đấu vật, múa rồng, múa sư tử, cờ tướng, đánh đu liên tục diễn ra; ban đêm có hát tuồng làm cho không khí lễ hội náo nhiệt vui vẻ, tế lễ trở thành ngày hội làng có sức cuốn hút hàng ngàn du khách hành hương.

Về với Mẫu, con người hướng đến niềm vui trong tín ngưỡng thờ Mẫu được thể hiện qua nghi lễ hầu đồng (hầu bóng)... Mọi người đến lễ hội Phủ Suối cốt làm sao được cúng lễ để cầu Thánh Mẫu ban cho những điều tốt đẹp mà mình mong muốn. Ngoài ra còn xem hầu bóng, hát văn với các giá đồng: Thánh Mẫu, Quan Hoàng, Quan Lớn, Cô Chín… mô phỏng về hành trình phiêu lãng của các vị thần tiên chu du khắp mọi miền đất nước và cảnh đẹp xứ Thanh danh lam kỳ tú... Du khách còn được dịp thả bộ thư thái ngắm cảnh núi non, thưởng ngoạn cảnh trí mộng mơ, chiêm ngưỡng dòng suối ven phủ trong suốt, ngắm nhìn những cây cổ thụ cao vút trùm bóng mát, tranh thủ mua hàng lưu niệm, đồ thờ, tận hưởng những món ẩm thực sản vật của đồng quê… ra về vẫn còn lưu luyến bâng khuâng. Giá trị cốt lõi của tín ngưỡng thờ Mẫu chính là cái tâm, con người sống hướng thiện, có tâm sáng, biết đối nhân xử thế, thờ phụng ông bà tổ tiên và biết ơn những người có công với dân, với nước.

Di tích lịch sử văn hóa Phủ Suối khánh thành đưa vào sử dụng

Lê Như Cương