Về miền rơm rạ tuổi thơ

Ảnh minh họa.

Nhà thơ Trần Quang Quý thật tinh tế khi nhận ra và nghẹn thắt lòng: “Mẹ gặt hái mùa màng hay mùa màng gặt hái mẹ”. Tuổi mẹ, sức lực mẹ, mồ hôi cứ hao dần đi, cứ mặn chát hơn sau bao vất vả, lo toan để đổi lấy hạt gạo, hạt ngọc, hạt cơm trắng ngần. Hạt cơm thơm hương, hương cơm mới thơm theo gió thoảng bay trong ngọn khói bò lan man trên mái rạ, len lỏi qua những cọng rơm gầy để chuốt lại một lần nữa bao mưa nắng, để: “Mái tranh ơi hỡi mái tranh/Ngấm bao mưa nắng mà thành quê hương” (Trần Đăng Khoa).

Nhiều lúc, tôi lại bâng khuâng nhớ về một tuổi thơ “úp mặt vào sông quê” trong câu hát của nhạc sĩ tài hoa Nguyễn Trọng Tạo: “Lúa gặt rồi còn để lại rơm thơm”. Mùa gặt qua rồi nhưng rơm rạ có chết đâu – rơm rạ đã thành cây lại sống một đời sống khác, sắc thái khác, một bền bỉ khác, một thăng hoa khác. Một hiện diện khác của rạ rơm, chỉ có tuổi thơ mới phát hiện ra những thú vị, những so sánh, những liên tưởng mà trong bài thơ “Cây rơm”, tôi đã viết: “Cây rơm không có lá/Nở một giấc mơ vàng” và: “Đầu đội chiếc nồi đất/Xương sống cọc tre vườn”. Cái hình thù cây rơm thật sống động và ngộ nghĩnh là sân khấu, đạo cụ cho đám trẻ con chơi trốn tìm; là bóng mát ủ bóng che cho đàn gà con trưa hè, nơi con trâu nằm cạnh bên đủng đỉnh đôi mắt lim dim nhai rơm, nhai nắng.

Rơm rạ thật hiền hòa và có hậu. Trong kí ức tuổi thơ tôi còn in đậm hình dáng những chiếc chổi rơm mà bà tôi và mẹ tôi đã dày công chọn lựa những sợi rơm vàng mộc mạc, vàng óng tỉ mẩn xếp lại đan cài vào nhau sống sít rồi buộc những nốt dây xiết vòng từng ngấn, từng ngấn như ngấn nước lụt dính bệt lên tường nhà qua từng tháng, từng năm. Khói rơm cũng khác, cứ ngỡ như nhẹ bẫng nhưng không nhẹ nhõm chút nào, cứ tỉ tê, cứ bâng khuâng, cứ rút ruột mà trải lòng, một tơ mành tinh khiết, một nặng sũng gió mưa, một an ủi sẻ chia, một đồng cảm thắm thiết. Cứ thế, khói lặng lẽ hút đi bao bụi bặm ngày thường: “Cái ngọn khói hun nhèm mắt cháu/Nghĩ đến bây giờ sống mũi vẫn còn cay” (Bằng Việt), khói của tâm trạng của sự thanh lọc, lan tỏa.

Về miền rơm rạ tuổi thơ là về với hồi ức cánh đồng tuổi thơ mà tôi đã bồi hồi nhớ lại: “Cánh đồng tuổi thơ gặt gió heo may/Ngày cưỡi lưng trâu, chiều trăng đêm thả/Tiễn chú ve sầu qua cầu mùa hạ”. Một cánh đồng rơm rạ mặc áo phù sa màu nâu của đất, màu vàng lúa chín, màu xanh lá cỏ. Tấm áo tuổi thơ chật dần theo năm tháng, giọng nói cứ dần vỡ ra giọng đồng, giọng ruộng, tóc khét hoe nắng, móng chân, móng tay ngấm vị bùn. Chính cái nồng nàn đậm đà ấy nâng bổng tâm hồn trong trẻo như cánh diều tuổi thơ, tiếng sáo diều tuổi thơ với một đầu dây diều cắm vào đất đai rơm rạ.

Tôi cứ hình dung chính rơm rạ đã chuốt óng nối dài sợi dây diều như những sợi tơ vàng để cánh diều như cánh cung, như vầng trăng khuyết, như cặp sừng trâu ấy bay lên và ca vang bài ca: “Trái đất này là của chúng mình/Quả bóng xanh bay giữa trời xanh” (Định Hải). Quả bóng vàng được đan bằng rơm rạ dẫn dắt tuổi thơ những chiều đốt khói đồng nướng khoai, nướng cá, hun chuột. Quả bóng rơm ấy lăn tròn theo bước nhảy tung tăng vào cả giấc ngủ, giấc mơ để nuôi lớn những ước vọng tương lai bằng bài học vỡ lòng đánh vần đầu tiên “O tròn như quả trứng gà” - những quả trứng lăn trên ổ rơm lăn ra từ đêm để nở những bình minh vút cong tiếng gà.

Nồng nàn rơm rạ khi rạ là phần thân dưới cây lúa, rơm là phần ngọn bông hoa. Cây lúa trĩu bông là khi lúa cúi mình khiêm nhường nhìn đăm đắm về cội nguồn gốc lúa thân rạ. Và bếp lửa nhà đun bằng rơm rạ ánh lửa có chút gì nuối tiếc mà không yếu đuối cứ ánh lên lan tỏa một niềm kiêu hãnh để không thành than mà thành tro thành đất phù sa từ lửa mịn – một phù sa sạch, phù sa thật, phù sa ấm từ quà tặng cánh đồng. Và bất chợt trong tôi vang vọng một dư âm, một lựa chọn: “Trốn lo âu tôi về lại cánh đồng” (Nguyễn Quang Thiều), về lại với miền rơm rạ tuổi thơ...

Nguyễn Ngọc Phú