Văn khắc Hán Nôm núi Non Nước - Tiềm năng di sản tư liệu
Theo các số liệu điều tra, khảo sát, Ninh Bình hiện có hàng ngàn văn bia Hán – Nôm còn tồn tại, lưu giữ trong các di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh. Trong đó, hệ thống văn khắc ma nhai trên vách đá núi Non Nước ở thành phố Hoa Lư có giá trị đặc biệt quan trọng.
Nhằm tham vấn ý kiến các chuyên gia quốc tế, các nhà khoa học, nhà quản lý trong quá trình xây dựng, hoàn thiện Hồ sơ đề cử ghi danh “Văn khắc Hán Nôm núi Non Nước, phường Vân Giang, thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình” vào Danh mục Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức Thế giới của UNESCO khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, hôm nay (4/6), tại tỉnh Thành phố Hoa Lư, Sở Văn hóa, Thể thao tỉnh Ninh Bình đã tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế với chủ đề: “Văn khắc Hán Nôm núi Non Nước - Tiềm năng di sản tư liệu”.
Ninh Bình là một trong số ít những địa phương còn tồn tại hệ thống văn bia Hán Nôm có lịch sử nối tiếp, liên tục kéo dài gần 1000 năm. Theo các số liệu điều tra, khảo sát, Ninh Bình hiện có hàng ngàn văn bia Hán – Nôm còn tồn tại, lưu giữ trong các di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh. Trong đó, hệ thống văn khắc ma nhai trên vách đá núi Non Nước ở thành phố Hoa Lư có giá trị đặc biệt quan trọng. Di tích núi Non Nước không chỉ nổi tiếng với các giá trị lịch sử, văn hóa, cảnh quan đã được xếp hạng Di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh cấp Quốc gia đặc biệt, mà còn là kho tàng di sản tư liệu đặc sắc.
Ông Trương Đình Tưởng, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử tỉnh Ninh Bình nhấn mạnh: "Nơi đây có thể coi là một bảo tàng thi ca, không những đa dạng về tầng lớp tác giả sáng tác mà nó còn đa dạng về tư tưởng, nó biểu hiện Tam giáo (Nho -Phật – Lão) trên tất cả các thể loại văn cổ. Đây là một bảo tàng rất độc đáo nên chúng tôi đánh giá là có giá trị vô cùng lớn lao, xứng đáng trình lên Unesco để công nhận".
Nhiều chuyên gia, nhà nghiên cứu quan tâm đến Văn khắc Hán Nôm núi Non Nước
Hệ thống văn khắc Hán Nôm trên vách đá tại núi Non Nước mang nhiều ý nghĩa về lịch sử, văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng và văn học - nghệ thuật, không chỉ phản ánh sự hiện diện và phát triển của di văn Hán Nôm tại vùng đất cố đô mà còn là minh chứng sinh động cho quá trình giao lưu văn hóa, cho tư tưởng, tín ngưỡng của các triều đại phong kiến Việt Nam qua nhiều thế kỷ. Mặc dù vậy, hệ thống văn khắc Hán Nôm ở Non Nước vẫn còn ít được nghiên cứu một cách hệ thống, đồng bộ.
Tỉnh Ninh Bình đang trong quá trình xây dựng hồ sơ đề cử ghi danh “Văn khắc Hán Nôm núi Non Nước, phường Vân Giang, thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình” vào Danh mục Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức Thế giới của UNESCO khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Chính vì vậy, các thông tin, học thuật và kinh nghiệm trong việc nhận diện, làm rõ giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật và ngôn ngữ của văn khắc Hán Nôm núi Non Nước của các chuyên gia, các nhà nghiên cứu trong nước và quốc tế có ý nghĩa quan trọng giúp địa phương tạo được bộ hồ sơ đặc sắc trình lên Unesco.
Những văn khắc Hán Nôm tại Hoa Lư, Ninh Bình
Giáo sư Helen Jarvis, Chủ tịch tiểu ban hồ sơ Ủy ban Ký ức thế giới Unesco khu vực châu Á – Thái Bình Dương cho rằng: "Không được bỏ quên vai trò của những người dân địa phương trong việc bảo tồn và phát huy các di sản này. Bởi đấy cũng là một trong những yếu tố rất quan trọng trong việc tạo ra tính đặc sắc của di sản, để di sản không bị lãng quên, cách để họ lan tỏa những di sản này đến cộng động như thế nào. Thì đây cũng là vấn đề mà Ninh Bình cần phải làm rõ trong hồ sơ đệ trình UNESCO. Ngoài ra có rất nhiều những dấu tích về mặt lịch sử, chẳng hạn như đến Núi Non Nước tôi thấy có cả bông ke của pháp, rồi các dấu tích hình búa liềm trên 2 lô cốt tại đây thì địa phương cũng cần trả lời được trong hồ sơ của mình về sự đặc sắc của di sản này trong quá trình kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ…. Tất cả những điều này mình làm rõ được sẽ giúp cho hồ sơ có thêm lợi thế khi đề xuất ghi danh cho di sản".
Để xây dựng thành công hồ sơ đề cử, bà Linh Anh Moreau, Tổng Thư ký Chương trình Ký ức Thế giới của Unesco, khuyến nghị Ninh Bình cần áp dụng các thông lệ tốt, đặc biệt trong các lĩnh vực nhận diện, xác định tầm quan trọng và so sánh:
"Việc nhận diện hiệu quả tính xác thực bao gồm một quy trình kỹ lưỡng khi đề xuất di sản tư liệu có tiềm năng mang giá trị toàn cầu, khu vực và cộng đồng. Điều này đòi hỏi nghiên cứu sâu rộng và đa dạng về các ghi chép lịch sử, bối cảnh văn hóa và những đặc điểm độc đáo của hiện vật hoặc bộ sưu tập được đề cử, mà ở đây cụ thể là các Văn khắc Hán Nôm núi Non Nước."
Có nhiều cơ sở để kỳ vọng di sản văn khắc Hán Nôm núi Non nước được ghi danh Di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức Thế giới. Nhưng các chuyên gia cũng cho rằng, cùng với đó, Ninh Bình cần sớm có các hướng đi cụ thể để bảo vệ và phát huy giá trị đặc biệt của di sản văn khắc Hán Nôm núi Non Nước trong bối cảnh hiện nay.
