Vấn đề hóc búa nhất sau khi Nga và Ukraine ngừng bắn
Kết thúc xung đột hiếm khi dễ dàng, ngay cả việc đồng ý ngừng bắn cũng đi kèm nhiều phức tạp. Dù Ukraine đã đồng ý ngừng bắn với Nga theo đề xuất của Mỹ nhưng tuyên bố chung của hai bên không nêu rõ việc thực thi ra sao.
Quan chức Mỹ và Ukraine tham gia đàm phán về thỏa thuận ngừng bắn. Ảnh: Website Tổng thống Ukraine.
Báo Guardian dẫn lời ông John Foreman, cựu tùy viên quốc phòng Anh tại Moscow và Kiev nói: "Việc giám sát lệnh ngừng bắn phải bắt đầu ngay lập tức. Nếu có thỏa thuận ngừng bắn 30 ngày, câu hỏi lớn nhất đặt ra là liệu các bên có tuân thủ hay không".
Những gì từng diễn ra ở Ukraine đã nhấn mạnh thách thức này. Một phái bộ chuyên trách của Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE), gồm tới 1.000 người đã phải tuần tra hàng ngày sau khi nhận trách nhiệm giám sát ngừng bắn ở Donbass theo thỏa thuận Minsk vào các năm 2014 và 2015.
OSCE, đại diện cho 57 quốc gia ở châu Âu, Bắc Mỹ và Trung Á, đã được chọn vì Nga và Ukraine đều là thành viên của tổ chức này. Tuy nhiên, OSCE phải rất nỗ lực để kiềm chế căng thẳng. Năm 2017, họ thống kê được 400.000 vụ vi phạm ngừng bắn, 486 dân thường thương vong. Năm 2021, dù con số thương vong giảm xuống còn 91 người và số vụ vi phạm ngừng bắn là 93.902 trường hợp, nhưng chưa đầy 2 tháng sau, Nga đã mở chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine.
Nhà phân tích Samir Puri thuộc tổ chức tư vấn Chatham House, người từng là giám sát viên của OSCE, nhận định nhiệm vụ hiện nay phức tạp hơn nhiều. "Năm 2015, OSCE hầu như chỉ giám sát một đoạn tiền tuyến ngắn ở Donbass, nơi quân đội Ukraine chủ yếu đối mặt với lực lượng ly khai. Hiện nay, tiền tuyến dài hơn, với quân đội hai phía đều sở hữu những vũ khí đáng kể", chuyên gia Puri nói.
Theo ông Puri, các công nghệ hiện đại như máy bay không người lái (UAV), phương tiện trên không và vệ tinh giúp cho việc giám sát ngừng bắn trong năm 2025 dễ dàng hơn. Tuy vậy, dù các loại máy móc trên có thể giúp giảm số lượng quan sát viên nhưng chúng không giúp ích cho việc thực thi lệnh ngừng bắn nếu thỏa thuận bị vi phạm.
Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng nêu quan điểm tương tự. Trong một cuộc họp báo ở Moscow, người đứng đầu Điện Kremlin đặt ra câu hỏi: Ai sẽ giám sát ngừng bắn khi tiền tuyến dài tới 2.000km? Để làm được việc đó, có thể cần tới hàng nghìn giám sát viên có khả năng giải quyết xung đột ở cả hai bên biên giới.
Mặc dù các nước châu Âu, dẫn đầu là Anh và Pháp, đã đề cập tới việc thành lập một lực lượng trấn an để đảm bảo an ninh cho Ukraine trong trường hợp có hòa bình lâu dài, song những người sẵn sàng tham gia giám sát ngừng bắn vẫn quả quyết họ không phải là quân gìn giữ hòa bình.
Tuy nhiên, ông Foreman lập luận, việc giám sát là cần thiết để kiềm chế và xây dựng lòng tin giữa các bên từng xung đột. Nhà phân tích này nói: "Bạn phải tin tưởng và xác minh... Việc thực thi lệnh ngừng bắn không nghiêm túc rất dễ dẫn tới tái bùng phát giao tranh".
Theo hai nhà phân tích trên, một nền hòa bình lâu dài chỉ có thể đạt được nếu không bị bên nào phá hoại bằng các hành động khiêu khích và gây hấn. Một số thỏa thuận ngừng bắn như ở bán đảo Triều Tiên hay Cyprus có thể kéo dài vì không bên nào muốn tái khởi động giao tranh toàn diện.
Trong bối cảnh hiện nay, vẫn chưa rõ liệu thỏa thuận ngừng bắn do Mỹ đề xuất sẽ được giám sát thế nào để ngăn chặn hoặc kiềm chế các bên vi phạm. Ông Foreman kết luận: "Có rất nhiều trở ngại cần phải giải quyết trước khi chúng ta có thể đạt được hòa bình".
