Trở lại Việt Nam trong từng tấm ảnh

Bìa cuốn sách “Việt Nam - Hành trình ký ức”. Ảnh: Ngô Khiêm

“Tôi không sinh ra ở Việt Nam. Nhưng mỗi lần đến đây, tôi thấy mình được trở về” - Nghệ sĩ nhiếp ảnh Dominique de Miscault nói như vậy bằng giọng chậm rãi, như thể bà đang đứng giữa một con phố quen thuộc ở Hà Nội, hít vào mùi hương của sáng sớm. Lần đầu đến Việt Nam vào năm 1992, khi đất nước vừa bắt đầu mở cửa, Dominique không có dự án lớn hay kế hoạch dài hơi. Bà chỉ mang theo một sự thôi thúc khó lý giải: Muốn nhìn, muốn ghi lại và muốn giữ mãi những gì khiến trái tim mình rung động. Trong những khuôn hình của bà, Việt Nam không hiện lên như một điểm đến du lịch rực rỡ, cũng không bị phủ lên lớp màu hoài cổ gợi nhớ chiến tranh. Thay vào đó là nhịp sống bình dị: một người phụ nữ gánh hàng trên cầu Long Biên, lũ trẻ đá bóng bên vỉa hè, bàn tay thoăn thoắt của người thợ may, hay ánh sáng chiều rơi trên mái phố cũ. Bà nói: “Tôi chụp để không quên, để giữ lại một Việt Nam hiền hòa và nhân hậu”.

Kho ảnh được bà Dominique nâng niu hơn 30 năm đã chạm tới trái tim Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà - nhà nghiên cứu văn hóa Việt Nam đang làm việc tại Viện Văn hóa thế giới Paris. Trong những bức ảnh ấy, chị thấy rõ không chỉ hình ảnh, mà còn là ký ức tập thể của một giai đoạn đất nước chuyển mình. Chính sự đồng cảm này đã đưa họ đến với cuốn sách ảnh song ngữ Việt - Pháp “Việt Nam - Hành trình ký ức/ Vietnam - Un voyage mémoriel”.

Từ hàng trăm bức ảnh chụp suốt hơn 3 thập kỷ, hai tác giả chọn ra những khoảnh khắc vừa đẹp, vừa mang giá trị văn hóa - lịch sử. Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà viết lời bình tiếng Việt, song song bản dịch tiếng Pháp, để ảnh và chữ cùng đối thoại. Lời bình không dài dòng giải thích, chỉ nhẹ nhàng dẫn dắt, như tiếng trò chuyện khe khẽ để người xem vừa ngắm, vừa cảm. Có tấm ảnh đã cũ phải phục chế, có lúc phải làm việc từ xa qua nửa vòng trái đất, nhưng tình yêu dành cho Việt Nam đã khiến mọi khó khăn trở nên nhẹ nhõm. “Những bức ảnh của nghệ sĩ Dominique không dàn dựng, không tô vẽ. Bà không chụp để kể, mà để không quên một Việt Nam gần gũi, trầm lặng, đầy nhân hậu và kiên cường. Điểm chú ý của cuốn sách là sự cộng hưởng giữa hình ảnh và ngôn từ. Tôi đã biên soạn phần lời bình bằng tiếng Việt, như một cách tạo nên đối thoại tinh tế giữa ánh nhìn phương Tây và cảm nhận nội tâm Việt Nam. Những lời bình không diễn giải hay giải thích mà ngân vang cùng ảnh, như thể các mảnh hồi ức đang thì thầm bằng chính ngôn ngữ của người Việt” - Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà chia sẻ.

Với bà Dominique, cuốn sách là cách để nói với bạn bè quốc tế rằng, Việt Nam không chỉ còn lại trong ký ức chiến tranh, mà còn là một nền văn hóa giàu bản sắc, với những con người hiền hòa, kiên cường và mến khách. Với Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà, đây là một “tư liệu sống” giúp thế hệ trẻ và người Việt xa quê thêm gắn bó với cội nguồn.

“Tôi nhận thấy ngày càng nhiều người Pháp tìm học tiếng Việt, say mê ẩm thực, yêu âm nhạc và muốn hiểu sâu về lịch sử Việt Nam. Mỗi khi họ kể về chuyến đi, ánh mắt họ bừng sáng như những cây cầu nhỏ nhưng bền vững, nối liền hai nền văn hóa” - Nghệ sĩ nhiếp ảnh Dominique chia sẻ. Tinh thần kết nối ấy cũng chính là mạch cảm hứng chảy xuyên suốt trong cuốn sách mà hai tác giả vừa ra mắt tại Paris ngày 13/8 và sẽ giới thiệu tới độc giả Hà Nội vào ngày 19/8.

Hai tác giả tại buổi ra mắt sách tại Pháp. Ảnh: Nhân vật cung cấp

Trở về Việt Nam đúng dịp Quốc khánh, Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà xúc động chia sẻ rằng, hiếm có khoảnh khắc nào trọn vẹn đến vậy: được hít thở không khí tưng bừng của ngày hội lớn của dân tộc, được hòa mình giữa sắc đỏ sao vàng rực rỡ trên những con phố thân quen và quan trọng hơn cả, được giới thiệu đứa con tinh thần của mình giữa lòng Thủ đô. Chị ví lần trở về này như một cuộc hội ngộ của quá khứ và hiện tại, khi tình yêu quê hương được tiếp thêm sức sống qua từng trang sách, để từ Hà Nội, câu chuyện ấy có thể lan tỏa đến bạn bè khắp năm châu.

Buổi ra mắt sách tại Hà Nội vì thế không chỉ đơn thuần là một sự kiện văn học - nghệ thuật, mà còn là một cuộc gặp gỡ của những tâm hồn đồng điệu, nơi ký ức, hình ảnh và ngôn từ đan cài, soi chiếu lẫn nhau. Những bức ảnh của nghệ sĩ Dominique, khi được đặt bên lời bình sâu lắng của Tiến sĩ Hoàng Thị Hồng Hà, trở thành những trang ký ức mở, để bất kỳ ai lật giở cũng như bước vào một hành trình riêng. Ở đó, người xem bắt gặp một Việt Nam giản dị, nhiều khi lặng lẽ, nhưng đầy sức sống; một Việt Nam trong ánh mắt của người ngoại quốc đã gắn bó hơn 3 thập kỷ và trong trái tim của người con xa quê luôn đau đáu trở về. Sự kiện ra mắt ở Thủ đô cũng là lời mời gọi mỗi người, dù đang sống ở đâu, hãy tìm về và gìn giữ những mảnh ghép ký ức của chính mình, bởi chỉ khi ký ức được sẻ chia, nó mới thật sự sống lâu bền. Và như nghệ sĩ Dominique nói, mỗi cuốn sách được trao đi sẽ là thêm một “cây cầu” nhỏ bắc qua khoảng cách địa lý, đưa Việt Nam đến gần hơn với trái tim thế giới.

Ngô Khiêm