Tính toán của Philippines và kịch bản cho gạo Việt

Philippines tính toán các phương án trong chuyện nhập khẩu gạo. Ảnh: Trung Chánh

Câu chuyện tăng thuế nhập khẩu gạo của Philippines không mới. Thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam (chiếm khoảng 45% tổng lượng gạo xuất khẩu hiện nay) đã từng áp dụng mức thuế tương tự vào năm 2019 khi bãi bỏ hạn ngạch nhập khẩu.

Thuế khó “cản bước” gạo Việt

Trước năm 2019, Philippines áp dụng hạn ngạch định lượng đối với gạo nhập khẩu, tức việc nhập khẩu có giới hạn nhằm bảo vệ nông dân sản xuất lúa trong nước. Khi đó, việc nhập khẩu được thực hiện theo cơ chế đấu thầu cấp chính phủ (G2G), trong đó Cơ quan Lương thực quốc gia (NFA) là đầu mối nhập khẩu.

Tuy nhiên, từ năm 2019, Philippines quyết định bãi bỏ cơ chế hạn ngạch để chuyển sang cơ chế tự do hóa nhập khẩu. Cùng thời điểm, nước này áp dụng thuế nhập khẩu nhằm bảo vệ nông dân, giúp giữ diện tích trồng lúa trong nước.

Cụ thể, ngày 15-2-2019, Tổng thống Philippines khi đó là ông Rodrigo Duterte đã ký ban hành Đạo luật số 11203 (Luật tự do hóa nhập khẩu, xuất khẩu và thương mại gạo), chuyển cơ chế nhập khẩu gạo từ hạn ngạch sang thuế hóa.

Theo đó, quy định hạn ngạch nhập khẩu bị xóa bỏ hoàn toàn và thay bằng mức thuế nhập khẩu 35% đối với các quốc gia ASEAN, trong đó có Việt Nam. Mức này ưu đãi hơn nhiều so với 180% áp dụng cho các nước ngoài ASEAN và là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Tuy nhiên, việc thay đổi chính sách nêu trên đã giúp xuất khẩu gạo Việt Nam sang Philippines bùng nổ, hay nói cách khác thuế 35% không thể ngăn cản gạo Việt Nam vào thị trường này.

Nếu năm 2018, lượng gạo Việt Nam xuất sang Philippines chỉ khoảng 1 triệu tấn, thì năm 2019 đạt gần 2 triệu tấn. Những năm sau, Philippines luôn là thị trường dẫn đầu của gạo Việt, trong đó năm 2023 đạt hơn 3,1 triệu tấn.

Những con số trên một lần nữa cho thấy, việc áp thuế 35% không ảnh hưởng đáng kể đến lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam sang Philippines.

Đáng chú ý, vào tháng 6-2024, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đã phê duyệt chương trình thuế quan toàn diện 2024-2028, giảm thuế nhập khẩu gạo từ 35% xuống 15%, áp dụng cho cả trong và ngoài hạn ngạch. Chính sách này càng giúp xuất khẩu gạo Việt sang Philippines “thăng hoa” khi đạt 3,6 triệu tấn, chiếm khoảng 40% tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam năm ngoái.

Qua thực tế cho thấy việc Philippines tái lập mức thuế 35% sẽ khó ảnh hưởng lớn đến xuất khẩu gạo Việt Nam.

Việt Nam cần có các kịch bản để chủ động ứng phó chuyện Philippines dừng nhập gạo. Ảnh: Trung Chánh

Cấm nhập đến tháng 4-2026 và điều gì sẽ xảy ra?

Một kịch bản khác đang được Philippines xem xét là kéo dài thời gian cấm nhập khẩu gạo đến tháng 4-2026 (lệnh cấm hiện có hiệu lực đến hết tháng 10-2025).

Tại cuộc điều trần ở Hạ viện mới đây, Bộ trưởng Nông nghiệp Francisco P. Tiu Laurel Jr. cho biết sẽ đề xuất kéo dài lệnh cấm đến hết năm 2025 và sau đó kéo dài đến tháng 4-2026, ngoại trừ xem xét cho phép nhập khoảng 300.000 tấn trong tháng 1-2026.

Mọi tính toán của Philippines đều nhằm cân bằng hai mục tiêu đối nghịch: đảm bảo lợi ích cho nông dân trồng lúa, tức hạn chế nhập khẩu để giữ giá mua lúa trong nước ở mức có lợi, trong khi vẫn muốn duy trì nguồn cung dồi dào để người tiêu dùng có gạo giá hợp lý.

Đến thời điểm này, các đề xuất vẫn chưa có quyết định cuối cùng. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra, đó là nếu lệnh cấm được kéo dài đến tháng 4-2026, ngành gạo Việt Nam sẽ chịu tác động ra sao?

Trao đổi với KTSG Online, ông Nguyễn Chí Thành, Giám đốc ngành hàng lúa gạo của Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu An Giang (Angimex), nhận định khả năng Philippines kéo dài lệnh cấm đến tháng 4-2026 là khó xảy ra, bởi tồn kho và năng lực sản xuất trong nước chưa đáp ứng đủ nhu cầu tiêu dùng.

Dẫu vậy, nếu kịch bản này xảy ra, ảnh hưởng sẽ đáng kể, bởi đó cũng là thời điểm vụ đông xuân 2025- 2026, vụ lúa quan trọng nhất trong năm ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) bước vào thu hoạch rộ.

Theo ông Thành, để chủ động ứng phó, Việt Nam cần mở rộng thêm các thị trường xuất khẩu, trong đó có châu Phi. “Sang năm 2026, khả năng Indonesia sẽ đẩy mạnh nhập khẩu trở lại sau thời gian dài hạn chế thu mua”, ông Thành dự báo.

Ông cũng cho rằng, để hạn chế rủi ro nếu Philippines kéo dài lệnh cấm, kế hoạch thu mua dự trữ quốc gia nên được thực hiện sớm hơn thông lệ, đồng thời xem xét hỗ trợ doanh nghiệp dự trữ gạo tạm thời.

Về dài hạn, ông Trần Trương Tấn Tài, Tổng giám đốc Công ty TNHH Lúa gạo Việt Nam, đề xuất với tỉnh Đồng Tháp (một trong những địa phương có diện tích lúa lớn ở ĐBSCL) mạnh dạn cắt giảm một vụ sản xuất, chỉ sản xuất hai vụ/năm thay vì ba vụ. Điều này nhằm giảm cung, tập trung nâng cao chất lượng và gia tăng giá trị.

Trước những tính toán chính sách từ phía Philippines, việc chủ động xây dựng nhiều kịch bản ứng phó là cần thiết, để tránh rủi ro cho tiêu thụ lúa gạo của Việt Nam nói chung và vùng ĐBSCL nói riêng trong thời gian tới...

Trung Chánh