Tín chỉ carbon - đa lợi ích trong canh tác lúa

Mô hình canh tác lúa thông minh tưới ướt - khô xen kẽ (AWD) được hơn 100 hộ dân ở xóm Bản Đông, xã Hợp Thành (tỉnh Thái Nguyên) triển khai từ vụ xuân năm 2025 đem lại nhiều lợi ích thiết thực.

Mô hình đầu tiên đạt tín chỉ carbon tại Thái Nguyên

Tại cánh đồng xóm Bản Đông, xã Hợp Thành, hơn 100 hộ dân đã mạnh dạn chuyển đổi sang mô hình canh tác lúa thông minh với phương pháp tưới ướt – khô xen kẽ (AWD). Việc thay đổi thói quen giúp bà con tiết kiệm tới 30% lượng nước và giảm một nửa phát thải khí mêtan - loại khí gây hiệu ứng nhà kính mạnh gấp hàng chục lần CO2.

Nhờ đó, nguồn nước hồ Na Mạt vốn thường không đủ đáp ứng vào cao điểm của cả hai vụ nay vẫn đủ cung cấp cho hạ lưu và đảm bảo nuôi trồng thủy sản.

Những cánh đồng bằng phẳng cho phép gieo cấy lúa lai vào vụ xuân, đồng thời ở vụ mùa phát huy giá trị của giống nếp đặc sản chất lượng cao.

Quan trọng hơn, mô hình mở ra hướng đi mới khi từng bước tham gia thị trường tín chỉ carbon, nơi công sức của nông dân được “đo đếm” bằng cả giá trị kinh tế và đóng góp cho môi trường.

Từ bao đời nay, bà con nông dân quen giữ mực nước cao “một gang tay” suốt từ khi cấy đến lúc thu hoạch. Cách làm này tuy hạn chế cỏ dại nhưng lại tạo môi trường yếm khí, khiến quá trình phân hủy hữu cơ phát sinh nhiều khí mêtan.

Các chuyên gia ước tính, một héc-ta lúa ngập nước liên tục có thể phát thải tới hàng tấn CO2 quy đổi trong mỗi vụ. Với diện tích lúa lớn, Thái Nguyên đang phải đối diện áp lực giảm phát thải từ ngành nông nghiệp.

Trước yêu cầu phát triển nông nghiệp xanh, năm 2025, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh phối hợp với Công ty NetZero Carbon triển khai thí điểm mô hình AWD tại xã Ôn Lương (nay là xã Hợp Thành). Trên diện tích 12ha, hơn 100 hộ dân tham gia được tập huấn các kỹ thuật như cấy thưa, cấy mạ non, bón phân hữu cơ, sử dụng chế phẩm sinh học và đặc biệt là áp dụng quy trình tưới - rút nước khoa học.

Người dân cũng được hướng dẫn ghi nhật ký sản xuất, chụp ảnh cập nhật qua ứng dụng NetZero Carbon, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc đưa công nghệ số vào đồng ruộng.

Trong vụ đầu tiên triển khai thực hiện, năng suất lúa trong mô hình canh tác lúa thông minh tưới ướt - khô xen kẽ (AWD) đã đạt 6,79 tấn/ha.

Kết quả bước đầu cho thấy tín hiệu tích cực. Năng suất lúa trong mô hình đạt 6,79 tấn/ha, cao hơn 0,89 tấn/ha so với ruộng canh tác truyền thống. Lợi nhuận bình quân tăng 23,7 triệu đồng/ha, tương đương mức tăng 56%. Các chi phí về giống, phân đạm và thuốc bảo vệ thực vật đều giảm từ 30 đến 50%.

Đáng chú ý, toàn bộ rơm rạ sau thu hoạch với khoảng 65 tấn trên diện tích mô hình, được xử lý bằng chế phẩm sinh học thay vì đốt bỏ, vừa bổ sung nguồn phân hữu cơ tại chỗ, vừa góp phần giảm ô nhiễm không khí.

Đặc biệt, mô hình đã giảm phát thải 44,51 tấn CO2 chỉ trong một vụ, tương đương 3,71 tấn/ha, giá trị kinh tế thu được từ quá trình giảm phát thải là 17,4 triệu đồng. Đây là cơ sở quan trọng để Thái Nguyên hướng tới xây dựng tín chỉ carbon nông nghiệp - lĩnh vực còn mới mẻ nhưng hứa hẹn mang lại nguồn thu bổ sung cho người trồng lúa.

Hướng tới thị trường tín chỉ carbon

Không chỉ là những con số trên giấy tờ, nông dân mới là người cảm nhận rõ nhất hiệu quả của mô hình.

Bà Phan Thị Hải ở xóm Bản Đông chia sẻ: So với cách làm cũ, mô hình này giúp giảm khoảng 30% lượng đạm, cây lúa cứng hơn, ít sâu bệnh. Năng suất lại cao hơn nên chúng tôi rất yên tâm.

Cán bộ kỹ thuật cùng bà con nông dân kiểm tra ruộng lúa thực hiện mô hình.

Bà Hoàng Thị Hường, Chi hội trưởng Chi hội Nông dân xóm Bản Đông, cho biết: Ban đầu bà con còn bỡ ngỡ, nhưng khi thấy hiệu quả rõ rệt từ năng suất đến tiết kiệm nước thì ai cũng phấn khởi. Quan trọng hơn, chúng tôi đã học được cách làm nông nghiệp gắn với bảo vệ môi trường và chăm lo sức khỏe cho chính mình cũng như người thân trong gia đình.

Ở góc độ chuyên gia, ông Nguyễn Thành Hưởng, cán bộ quản lý Dự án BNS của Công ty NetZero Carbon, nhận định: Ngoài lợi ích về năng suất, chúng tôi sẽ sử dụng hệ thống vệ tinh để tính toán và thưởng cho bà con số tiền tương ứng với lượng carbon giảm phát thải.

Từ kết quả theo dõi, kiểm tra, Dự án BNS đã trao giấy chứng nhận giảm phát thải khí nhà kính cho các hộ tham gia, trở thành mô hình tín chỉ carbon đầu tiên của tỉnh Thái Nguyên.

Trong khi đó, ông Trịnh Kim Thủy, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã Hợp Thành, cho rằng: Nếu được nhân rộng, mô hình sẽ vừa tạo sinh kế bền vững cho nông dân, vừa giúp địa phương từng bước tham gia thị trường tín chỉ carbon – lĩnh vực còn mới nhưng nhiều triển vọng.

Vùng trồng lúa hữu cơ ở xã Yên Phong chủ yếu sử dụng giống lúa Japonica, đem lại hiệu quả cao.

Ông Nguyễn Tá, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh, nhấn mạnh: Với khoảng 90.000ha lúa, nếu mô hình được nhân rộng, Thái Nguyên không chỉ nâng thu nhập cho nông dân, mà còn đóng góp thiết thực vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 của tỉnh và cả nước.

Từ một mô hình thí điểm, những kết quả ban đầu đã chứng minh rằng canh tác lúa gắn với tín chỉ carbon là hướng đi khả thi, đáp ứng nhiều yêu cầu cùng lúc.

Cách làm này giúp nâng cao thu nhập cho nông dân, sử dụng hiệu quả nguồn nước, giảm phát thải khí nhà kính và đóng góp trực tiếp vào lộ trình thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Đây không chỉ là giải pháp cho một mùa vụ mà là nền tảng để phát triển nông nghiệp bền vững, đem lại lợi ích lâu dài cho người dân, địa phương và quốc gia.

Bá Hoàng