Thức tỉnh cộng đồng, nỗ lực xóa nạn tảo hôn

Thanh niên vùng cao Huế tham gia cuộc thi tìm hiểu pháp luật về hạn chế hôn nhân cận huyết

Trước đây, ở nhiều bản làng, không hiếm cảnh những em gái 14 - 15 tuổi bỏ học đi lấy chồng. Tảo hôn không chỉ khiến tuổi thơ các em bị đánh cắp mà còn kéo theo hệ lụy: sức khỏe yếu kém, kinh tế gia đình khó khăn, trẻ sinh ra thiếu điều kiện chăm sóc. Cùng với đó, hôn nhân cận huyết còn để lại nhiều trường hợp dị tật bẩm sinh, thiểu năng trí tuệ, ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng dân số.

Nhờ các chương trình truyền thông bền bỉ, nhận thức người dân thay đổi rõ rệt. Theo số liệu từ ngành dân số, trước năm 2015, tảo hôn chiếm trên 15 - 20% số cặp kết hôn mới, nhưng đến năm 2024, tỷ lệ này ở A Lưới, Nam Đông còn khoảng 3 - 5%. Hôn nhân cận huyết giảm mạnh, chỉ còn vài trường hợp cá biệt được phát hiện, can thiệp kịp thời.

PGS.TS. Nguyễn Văn Mạnh - Đại học Khoa học, Đại học Huế, người có nhiều năm nghiên cứu đời sống xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số nhận định: “Không thể phủ nhận kết quả tích cực, nhưng hủ tục chưa thể biến mất ngay. Ở một số nơi, tư tưởng trọng nam khinh nữ, tập quán thách cưới nặng nề vẫn tồn tại, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi phụ nữ và trẻ em”.

Điều đáng ghi nhận là công tác dân số đã thực sự đi vào đời sống cộng đồng. Ở nhiều bản làng, những buổi truyền thông về sức khỏe sinh sản, quyền trẻ em, hôn nhân và gia đình không còn xa lạ. Chỉ riêng năm 2024, huyện A Lưới tổ chức hơn 70 buổi sinh hoạt chuyên đề, thu hút trên 3.000 lượt người tham gia. Không ít em gái sau khi được tư vấn đã quay lại trường học, tránh tình trạng bỏ học lấy chồng sớm.

Bà Hồ Thị L., một phụ nữ ở xã A Lưới 5 chia sẻ: “Ngày trước, con gái trong bản đến 15 - 16 tuổi đã lấy chồng, nhiều em bỏ học giữa chừng. Nay cán bộ dân số đến tận nhà giải thích, già làng cũng khuyên răn nên bà con hiểu dần. Con gái tôi năm nay 17 tuổi, tôi quyết cho nó học tiếp, sau này có nghề nghiệp mới tính chuyện gia đình”.

Những mô hình mới cũng mang lại hiệu quả rõ rệt. Câu lạc bộ “Tiền hôn nhân” dành cho thanh niên giúp trang bị kiến thức giới tính, kỹ năng sống. Mô hình “Ngôi nhà an toàn cho trẻ em gái” tạo không gian học tập, sinh hoạt, bảo vệ các em trước nguy cơ bị ép hôn. Sự tham gia của già làng, trưởng bản giúp công tác tuyên truyền thuyết phục thành công và lan tỏa.

BSCKII Nguyễn Văn Toàn, Phó Trưởng phòng Dân số - Trẻ em, Sở Y tế TP. Huế cho biết: “Ngành dân số sẽ tiếp tục tăng cường truyền thông ở các vùng đồng bào dân tộc thiểu số, kết hợp với việc lồng ghép nội dung bình đẳng giới, sức khỏe sinh sản vào trường học và sinh hoạt cộng đồng. Đồng thời, chú trọng đào tạo cán bộ cơ sở, phát huy vai trò của già làng, trưởng bản để vận động người dân. Đây là những giải pháp then chốt nhằm từng bước giảm thiểu và tiến tới loại bỏ tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết, góp phần nâng cao chất lượng dân số miền núi”.

Theo PGS.TS. Nguyễn Văn Mạnh, yếu tố quyết định là phải biến pháp luật thành một phần của luật tục mới. “Khi Luật Hôn nhân và gia đình được lồng ghép vào hương ước, quy ước thôn bản, bà con sẽ tự giác thực hiện. Đó là cách để xóa bỏ hủ tục bền vững nhất”, ông Mạnh nhấn mạnh.

Tuy nhiên, để thay đổi tận gốc, cần đồng thời nâng cao đời sống kinh tế hộ gia đình. Nghèo đói là nguyên nhân gốc rễ duy trì tập quán lạc hậu. Khi đời sống khấm khá, người dân sẽ có nhu cầu cao hơn về giáo dục, y tế, pháp luật và sẵn sàng từ bỏ hủ tục.

Thực tế, vẫn còn những khó khăn. Một số cán bộ cơ sở còn ngại va chạm, nhiều gia đình vì nể nang vẫn giữ thách cưới cao. Ở một số thôn bản, những em gái tuổi mới lớn vẫn có nguy cơ bị ép buộc lập gia đình.

Những kết quả đạt được cho thấy công tác dân số ở vùng cao Huế đã phát huy hiệu quả, góp phần giảm mạnh tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết, nâng cao vị thế của phụ nữ và trẻ em. Để xóa bỏ hoàn toàn hủ tục, cần sự kiên trì, đồng bộ và sự chung tay của cả hệ thống chính trị cùng cộng đồng - nền tảng quan trọng để các bản làng miền núi phát triển bền vững.

Bài, ảnh: Anh Thư