Thế giới sau UNGA-80: Cam kết mới, thách thức cũ

Cam kết khí hậu - bước tiến đáng chú ý

Một trong những điểm nhấn nổi bật tại UNGA-80 chính là loạt tuyên bố mới về ứng phó với biến đổi khí hậu - một vấn đề được coi là thách thức sống còn đối với toàn nhân loại. Tại diễn đàn, Trung Quốc khẳng định sẽ nỗ lực đưa mức phát thải carbon đạt đỉnh sớm hơn dự kiến trước đây, đồng thời cam kết cắt giảm ít nhất 7 - 10% vào năm 2035. Đây được xem là một bước đi mang tính biểu tượng, cho thấy nền kinh tế phát thải lớn nhất thế giới đang muốn chứng minh vai trò “quốc gia có trách nhiệm” trên mặt trận khí hậu.

Toàn cảnh phiên họp Đại hội đồng LHQ ở New York, Mỹ ngày 25/9/2025. Ảnh: UN

Trong khi đó, Liên minh châu Âu (EU), vốn từ lâu giữ vai trò tiên phong trong chính sách xanh, cũng thông báo sẽ công bố bộ mục tiêu khí thải cho giai đoạn 2035 - 2040 trước Hội nghị COP30 tại Brazil. Động thái này được giới quan sát đánh giá là nỗ lực nhằm duy trì sức ép đối với các đối tác quốc tế, đồng thời bảo vệ uy tín của EU trong tiến trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu.

Tuy nhiên, các chuyên gia khí hậu nhận định, những cam kết mới tại UNGA-80, dù đáng khích lệ, vẫn chỉ là bước khởi đầu cho một chặng đường dài đầy khó khăn phía trước, bởi khoảng cách giữa lời hứa và thực thi còn quá lớn.

Thực tế cho thấy, gần 100 quốc gia đã tuyên bố sẽ cập nhật các đóng góp quốc gia tự quyết định (NDC) trong năm 2025, nhưng phần lớn các mục tiêu vẫn thiếu lộ trình thực hiện cụ thể. Nhiều cam kết chưa được gắn chặt với luật pháp quốc gia hoặc cơ chế giám sát minh bạch, khiến khả năng đạt mục tiêu giữ nhiệt độ toàn cầu dưới ngưỡng 1,5°C còn xa vời.

Tài chính - nút thắt của cam kết khí hậu

Nếu các cam kết cắt giảm phát thải được coi là trụ cột của nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu, thì vấn đề tài chính lại là điều kiện then chốt quyết định khả năng thực thi. Nhiều nước đang phát triển, đặc biệt là các đảo quốc nhỏ và quốc gia nghèo cho rằng, họ hoàn toàn thiếu nguồn lực để triển khai các kế hoạch xanh.

Phát biểu tại UNGA-80, Thủ tướng Barbados Mia Mottley nêu rõ: “Nếu không có cơ chế tài chính công bằng, các nước nhỏ sẽ bị bỏ lại phía sau”. Lập luận này phản ánh mối quan ngại lâu dài rằng, trong khi các nền kinh tế lớn từng đóng góp nhiều nhất vào lượng khí thải lịch sử, thì chính các quốc gia nghèo - vốn ít gây tác động, lại đang phải hứng chịu hệ lụy nặng nề nhất từ nước biển dâng, hạn hán, lũ lụt và thiên tai cực đoan.

Trên thực tế, cộng đồng quốc tế đã từng đưa ra cam kết huy động 100 tỷ USD mỗi năm từ năm 2020 để hỗ trợ các nước đang phát triển. Tuy nhiên, tiến độ giải ngân diễn ra chậm, mức đóng góp không đồng đều và phần lớn được thực hiện dưới dạng các khoản vay thay vì viện trợ không hoàn lại. Theo một số báo cáo mới công bố, tổng số vốn huy động thực tế đến nay vẫn chưa đạt mục tiêu đề ra, trong khi nhu cầu thực tế đã vượt xa con số 100 tỷ USD.

Do đó, nhiều quốc gia buộc phải chọn giữa ưu tiên phát triển kinh tế ngắn hạn và các dự án chuyển đổi năng lượng dài hạn. Thiếu nguồn lực khiến việc thực hiện NDC (đóng góp quốc gia tự quyết định) của họ chỉ nằm ở trên giấy, khó chuyển hóa thành chính sách cụ thể. Ngay cả những quỹ mới như Quỹ tổn thất và thiệt hại (Loss and Damage Fund) - được thành lập tại COP27 và bắt đầu vận hành từ COP28, đến nay vẫn trong giai đoạn huy động vốn, chưa đủ để tạo ra sự thay đổi đáng kể.

Trong bối cảnh đó, nhiều ý kiến tại UNGA-80 nhấn mạnh sự cần thiết của một cơ chế tài chính công bằng hơn, minh bạch hơn, có sự chia sẻ trách nhiệm rõ ràng giữa các quốc gia phát triển và đang phát triển. Nếu không giải quyết được “nút thắt” này, nguy cơ các cam kết khí hậu tiếp tục bị trì hoãn hoặc thực hiện nửa vời là khó tránh khỏi.

UNGA và vai trò hợp tác toàn cầu

Tại kỳ họp thứ 80, diễn đàn này tiếp tục cho thấy đây vừa là nơi thể hiện tinh thần hợp tác, vừa phản ánh rõ sự cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc.

UNGA vốn được đánh giá là diễn đàn đa phương rộng lớn nhất, nơi nguyên thủ quốc gia và lãnh đạo chính phủ đưa ra thông điệp về những vấn đề toàn cầu. Tại kỳ họp lần thứ 80, các cam kết và tuyên bố tiếp tục cho thấy vai trò tập hợp của diễn đàn này, nhưng đồng thời cũng nêu bật những khác biệt trong định hướng chính trị và lợi ích quốc gia.

Theo đó, EU và Trung Quốc đều khẳng định vị thế tiên phong trong ứng phó biến đổi khí hậu, nhấn mạnh tầm quan trọng của các mục tiêu trung hạn về giảm phát thải và chuyển đổi năng lượng. Ngược lại, Mỹ tỏ ra thận trọng hơn, với chính sách khí hậu chưa thực sự nhất quán do những thay đổi chính trị trong nước, khiến nhiều nhà quan sát nhận định khoảng trống trong vai trò lãnh đạo toàn cầu ngày càng rõ nét.

Bên cạnh đó, một thực tế không thể phủ nhận là các cường quốc thường tận dụng UNGA như một công cụ củng cố vị thế ngoại giao, quảng bá hình ảnh và thúc đẩy lợi ích chiến lược; trong khi nhiều quốc gia nhỏ hoặc đang phát triển lại lo ngại rằng tiếng nói của họ khó được chú ý, đặc biệt trong các vấn đề liên quan đến phân bổ tài chính, công nghệ xanh và cơ hội tham gia bình đẳng vào các sáng kiến quốc tế.

Các chuyên gia cho rằng, UNGA vẫn là diễn đàn duy nhất bảo đảm mọi quốc gia đều có cơ hội phát biểu, tuy nhiên thực tế cũng cho thấy, mức độ ảnh hưởng của các quốc gia tại diễn đàn này không đồng đều, và kết quả cuối cùng phụ thuộc phần lớn vào sự thỏa hiệp giữa các cường quốc.

Liên Hợp Quốc trước câu hỏi về vai trò trung tâm

Một trong những câu hỏi lớn được đặt ra sau UNGA-80 là liệu Liên Hợp Quốc còn đủ sức duy trì vai trò trung tâm trong điều phối toàn cầu hay không. Trên thực tế, tổ chức này có những giới hạn nhất định.
Theo đó, Liên Hợp Quốc không có công cụ cưỡng chế pháp lý mạnh mẽ để buộc các quốc gia phải thực hiện cam kết, đặc biệt trong các vấn đề như giảm phát thải khí nhà kính hay đóng góp tài chính khí hậu. Các nghị quyết của Đại hội đồng phần lớn mang tính khuyến nghị, trong khi những quyết định có tính ràng buộc cao lại phụ thuộc vào Hội đồng Bảo an - nơi thường xuyên bị chia rẽ bởi quyền phủ quyết của các nước lớn.

Thế giới hậu UNGA-80. Ảnh: UN news

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa vai trò của Liên Hợp Quốc bị lu mờ hoàn toàn. Điểm mạnh của Liên Hợp Quốc nằm ở khả năng duy trì một diễn đàn mang tính bao trùm, nơi mọi quốc gia, dù lớn hay nhỏ, đều có quyền phát biểu và tham gia vào thảo luận. Đây là nền tảng duy nhất hiện nay để so sánh cam kết giữa các nước, tạo ra sức ép dư luận quốc tế cũng như khuyến khích sự minh bạch trong việc công bố số liệu và lộ trình chính sách. Bên cạnh đó, thông qua các cơ quan trực thuộc như UNDP, UNEP hay Quỹ Khí hậu Xanh, Liên Hợp Quốc còn đóng vai trò kết nối và phân bổ một phần nguồn lực quốc tế, giúp hỗ trợ các nước nghèo hoặc dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu.

Ở góc độ khác, Liên Hợp Quốc cũng có ý nghĩa chính trị quan trọng, là nơi tạo không gian đối thoại, giúp giảm thiểu nguy cơ xung đột khi các quốc gia vẫn duy trì kênh trao đổi đa phương. Mặc dù hiệu quả cụ thể còn phụ thuộc vào mức độ thiện chí và hợp tác của từng nước, Liên Hợp Quốc vẫn giữ vị trí trung tâm như một “bàn tròn toàn cầu”, nơi tập hợp, đối chiếu và giám sát các cam kết quốc tế.

Những thách thức hậu UNGA-80

Sau khi UNGA-80 khép lại, giới quan sát chỉ ra có bốn trục vấn đề cần theo dõi trong thời gian tới.

Đầu tiên, Hội nghị COP30 tại Belém, Brazil sẽ là thước đo quan trọng để kiểm chứng liệu NDC mới có thực sự được hoàn thiện hay không, và bản tổng hợp NDC toàn cầu có cho thấy khoảng cách 1,5°C được thu hẹp đáng kể hay chưa. Thứ hai, vấn đề tài chính khí hậu vẫn là then chốt, các cam kết tài trợ, chia sẻ rủi ro, hỗ trợ thích ứng và chuyển giao công nghệ cần được tăng cường nhằm giúp các nước nghèo có khả năng thực hiện cam kết.

Thứ ba, cơ chế giám sát và minh bạch (MRV) sẽ quyết định mức độ tin cậy của các cam kết, đòi hỏi các nước phải công bố dữ liệu, lộ trình luật pháp nội địa và tiến độ thực thi cụ thể. Cuối cùng, diễn biến chính sách tại các cường quốc cần được theo dõi sát sao, bởi nếu các nước lớn tiếp tục hành động theo lợi ích ngắn hạn, áp lực thực thi toàn cầu sẽ suy giảm đáng kể.

Như Ý