Thành lập Quỹ Học bổng quốc gia để thu hút người giỏi, giữ chân nhân tài

Việc thành lập Quỹ Học bổng quốc gia được kỳ vọng sẽ góp phần tạo dựng mạng lưới nhân tài Việt toàn cầu.

Theo dự thảo Nghị quyết, Quỹ Học bổng quốc gia trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) được thành lập nhằm tạo ra một cơ chế tài chính linh hoạt để tài trợ cho các ý tưởng, dự án đổi mới, đột phá mà cơ chế ngân sách truyền thống khó đáp ứng kịp thời và hiệu quả.

Quỹ Học bổng quốc gia sẽ phục vụ cho các sáng kiến giáo dục, ưu tiên tài trợ cho các dự án thí điểm đổi mới chương trình, phương pháp dạy học, các nghiên cứu khoa học giáo dục có tính ứng dụng cao, các dự án chuyển đổi số và cấp học bổng cho các tài năng trẻ.

Với nguồn vốn đa dạng từ ngân sách, xã hội hóa và các nguồn viện trợ, Quỹ Học bổng quốc gia sẽ là đòn bẩy tài chính quan trọng, thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới từ cấp cơ sở. Các nguồn hình thành Quỹ gồm: Ngân sách nhà nước; đóng góp, tài trợ, viện trợ của tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài; các nguồn hợp pháp khác theo quy định của pháp luật.

Đặc biệt, Quỹ Học bổng Quốc gia sẽ hoạt động dựa trên 5 nhóm nhiệm vụ gồm: Cấp học bổng tài năng, hỗ trợ phát triển nhân lực chất lượng cao, ưu tiên hỗ trợ học bổng cho nghiên cứu sinh và học viên cao học tài năng trong các ngành khoa học công nghệ cơ bản; khuyến khích, hỗ trợ học tập, nghiên cứu của học sinh, sinh viên, học viên sau đại học và nhà giáo; hỗ trợ phát triển kỹ năng nghề cho người học và người lao động trong các ngành, lĩnh vực ưu tiên, gắn với nhu cầu thị trường lao động và hội nhập quốc tế; phát huy hiệu quả các quỹ khuyến tài, khuyến học và các quỹ phát triển kỹ năng khác từ nguồn ngân sách và xã hội hóa theo quy định của pháp luật.

Chính phủ ban hành quy chế tổ chức, quản lý và sử dụng Quỹ Học bổng quốc gia, bảo đảm công khai, minh bạch, hiệu quả, có kiểm toán độc lập; đồng thời quy định trách nhiệm phối hợp, giám sát của Bộ GD&ĐT, Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan.

Chia sẻ với PV Báo CAND, TS Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD&ĐT cho rằng, việc thành lập một Quỹ Học bổng quốc gia thống nhất là cần thiết để chấm dứt tình trạng nguồn lực bị chia nhỏ, manh mún, thiếu một thương hiệu học bổng quốc gia đủ mạnh để thu hút và giữ chân nhân tài trong và ngoài nước.

Hiện còn nhiều học sinh, sinh viên, nhà khoa học trẻ giỏi nhưng hoàn cảnh khó khăn, nhất là ở các ngành khoa học cơ bản, văn hóa, nghệ thuật đặc thù, vùng sâu vùng xa… chưa chạm được tới cơ hội hỗ trợ phù hợp. Nếu được thiết kế tốt, Quỹ Học bổng quốc gia có thể điều phối nguồn lực từ nơi thừa sang nơi thiếu, ưu tiên lĩnh vực cốt lõi và nhóm yếu thế, từ đó tạo cú hích cho phong trào học tập, nghiên cứu, phát triển nhân tài và thu hút người giỏi vào các ngành trọng điểm.

TS Hoàng Ngọc Vinh cũng lưu ý, nhiều nước đã có các quỹ học bổng, quỹ phát triển kỹ năng hoặc quỹ nhân tài quốc gia hoạt động hiệu quả vì phạm vi rất rõ, mô hình quản trị chuyên nghiệp và cơ chế lựa chọn cạnh tranh, minh bạch chứ không ôm hết mọi việc liên quan đến giáo dục và đào tạo.

Với Việt Nam, rủi ro lớn nhất là biến Quỹ Học bổng quốc gia thành một “siêu quỹ” vừa học bổng, vừa kỹ năng, vừa tài trợ dự án… dẫn đến chồng chéo với các quỹ, chương trình hiện có và dễ sinh thêm một tầng “xin-cho” trung gian. Vì vậy, muốn Quỹ Học bổng quốc gia thực sự phát huy tác dụng, phải chọn đúng nhân sự và mô hình quản trị, công khai tiêu chí, có giám sát độc lập của xã hội, và đặc biệt là xác định thật rõ quỹ làm gì, không làm gì để tránh trùng lặp, lãng phí nguồn lực.

Dưới góc nhìn của một giáo viên phổ thông có nhiều năm tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi, thầy Nguyễn Đức Sơn, giáo viên Trường THPT Chuyên Phan Bội Châu (Nghệ An) cũng khẳng định sự cần thiết của Quỹ Học bổng quốc gia khi quỹ này sẽ góp phần thu hút, đào tạo đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý tinh hoa, được bồi dưỡng trong nước và quốc tế, tạo mạng lưới nhân tài Việt toàn cầu.

Theo thầy Sơn, bên cạnh các nhiệm vụ được đặt ra trong Dự thảo, Quỹ Học bổng quốc gia cũng cần quan tâm, ưu tiên thiết kế chính sách khuyến khích, cấp học bổng quốc gia cho học sinh đoạt giải quốc tế, ưu tiên gửi các em đi học ở những ngành mũi nhọn tại các trường đại học hàng đầu thế giới. Cùng với đó là xây dựng chính sách về việc làm, về môi trường nghiên cứu và các chính sách đãi ngộ xứng đáng khác để thu hút các em trở về phục vụ quê hương, đất nước, hạn chế tình trạng chảy máu chất xám.

Huyền Thanh