Tái chế pin xe điện - 'mỏ vàng' lợi nhuận cần được khai thác

Pin xe điện thường là loại pin lithium-ion, có tuổi thọ từ 8 đến 10 năm. Khi hết hạn sử dụng, pin không còn đủ hiệu quả để dùng cho xe nhưng vẫn chứa nhiều thành phần nguy hại như lithium, cobalt, nickel và các kim loại hiếm khác.

Theo đó, tái chế pin là một trong những phương pháp hiệu quả nhất để xử lý rác thải pin xe điện. Quá trình tái chế bao gồm việc thu hồi các kim loại và hợp chất có giá trị từ pin cũ, giúp giảm thiểu lượng rác thải và cung cấp nguồn nguyên liệu quý giá cho ngành công nghiệp.

Quy mô ngành tái chế pin xe điện toàn cầu được dự báo có thể vượt ngưỡng 73 tỉ USD trong khoảng 10 năm tiếp theo - Ảnh minh họa

Một số phương pháp tái chế có thể kể đến như sử dụng nhiệt độ cao để chiết xuất kim loại từ pin hoặc sử dụng các dung dịch hóa học để tách kim loại từ pin. Một phương án khác là tái chế trực tiếp, giữ nguyên cấu trúc và thành phần hóa học của các vật liệu trong pin để tái sử dụng.

Tại Việt Nam, việc tái chế pin xe điện được xem là một thách thức lớn nhưng cũng là cơ hội để doanh nghiệp phát triển nguồn thu mới. Tuy nhiên, hiện nay do lượng pin thải loại chưa nhiều nên doanh nghiệp thực hiện tái chế gần như chưa có, chủ yếu do các hãng xe tự thực hiện.

Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định kể từ ngày 1.1.2024, doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu các loại sản phẩm bao gồm pin, ắc quy phải thực hiện trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR). Theo đó, doanh nghiệp được lựa chọn một trong hai hình thức là tái chế pin/ắc quy, hoặc đóng phí hỗ trợ hoạt động tái chế.

Đối với hình thức tái chế, doanh nghiệp có thể tự thực hiện, hoặc ủy quyền cho đơn vị có chức năng thực hiện. Tuy nhiên, quy định cũng chưa nêu rõ về định mức chi phí tái chế. Vì vậy, hiện nay có rất ít doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực tái chế pin. Đa số doanh nghiệp lựa chọn hình thức đóng một khoản phí hỗ trợ hoạt động tái chế theo định mức do Chính phủ ban hành.

Ngân hàng Thế giới (WB) cho biết, để đạt được mục tiêu về tỷ lệ thâm nhập của xe điện, Việt Nam sẽ cần tới 0,8 triệu thiết bị sạc và 2 triệu pin vào năm 2030. Dự kiến, đến năm 2040 nhu cầu đạt gần 5 triệu pin theo lộ trình, để hỗ trợ mục tiêu về tỷ lệ thâm nhập 100% của xe điện trong hầu hết các phân khúc phương tiện đường bộ tại Việt Nam. Về tổng dung lượng pin, nhu cầu dự kiến là khoảng 100 GWh vào năm 2030, 360 GWh vào năm 2040 và 1.170 GWh vào năm 2050.

Đối với xe máy điện, thời gian sử dụng pin thường là 5 năm, 7 năm hoặc 10 năm (tùy theo tiêu chuẩn pin của từng hãng sản xuất); với xe ô tô điện, vòng đời pin thường kéo dài từ 10 đến 15 năm, thậm chí 20 năm.

Vì vậy, trong khoảng 10 năm tới, khi số lượng pin xe máy điện, ô tô điện thải bỏ với số lượng lớn, thì việc thu hồi và xử lý pin là bài toán công nghệ hóc búa cần được giải quyết. Khi công nghệ tái chế pin phát triển mạnh, cho phép thu hồi đến 90 - 95% vật liệu trong pin thì đây chính là "cơ hội vàng" cho các doanh nghiệp đầu tư vào mảng này nếu biết cách khai thác.

Theo một báo cáo do Precedence Research thực hiện, quy mô ngành công nghiệp tái chế pin xe điện có thể vượt ngưỡng 73 tỉ USD vào năm 2034.

Trong lĩnh vực ô tô điện ở Việt Nam, hiện chỉ có VinES (nay đã sáp nhập vào VinFast) là doanh nghiệp sản xuất pin xe điện, đồng thời cũng là công ty chuyên tái chế pin xe điện dưới hình thức hợp tác đầu tư. Từ ngày 3.11.2022, VinES đã hợp tác với Li-Cycle về tái chế pin lithium. Theo thỏa thuận, Li-Cycle sẽ cung cấp những giải pháp tái chế trên quy mô toàn cầu cho VinFast. Các công nghệ tái chế pin lithium-ion bền vững và được cấp bằng sáng chế của Li-Cycle, gồm cả công nghệ Spoke & Hub, là nhóm giải pháp phù hợp về cả quy mô lẫn mục tiêu đối với khả năng sản xuất và kế hoạch của VinFast.

Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM (HIDS) mới đây cũng đề xuất xây dựng trung tâm tái chế pin với công suất khoảng 3.000 tấn/năm, có khả năng thu hồi đến 95% kim loại quý. Nếu nhà máy đáp ứng tiêu chuẩn, TP.HCM sẽ có cơ chế hỗ trợ như cho vay ưu đãi hoặc sử dụng quỹ bảo vệ môi trường để tài trợ.

Bộ Khoa học - Công nghệ cho biết Việt Nam đã xây dựng và hoàn thiện cơ bản các hệ thống tiêu chuẩn cho xe máy điện; ô tô điện liên quan đến trạm sạc và các hệ thống an toàn trạm sạc. Tuy nhiên, vấn đề tái chế, tái sử dụng pin thì hiện vẫn còn là vấn đề mới, chưa có hướng dẫn chi tiết về việc thu gom, vận chuyển và tái chế pin thải, đặc biệt là pin đã qua sử dụng từ xe điện.

Theo đó, bộ sẽ sớm trình Chính phủ ban hành hệ thống tiêu chuẩn pin sử dụng cho xe điện; xây dựng tiêu chuẩn tái chế, tái sử dụng pin để kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các nhà sản xuất đánh giá chất lượng, thời gian sử dụng pin tái chế trong quá trình sản xuất và sử dụng; tiếp tục ban hành cơ chế, chính sách khuyến khích các doanh nghiệp trong nước và nước ngoài đầu tư khoa học, công nghệ vào sản xuất pin, tái chế pin điện tại Việt Nam.

Tuyết Nhung