Sức sống cho làng cổ trăm năm

Trong miền ngõ đá

Đá và đá, những mảng xanh rêu phủ kín những con đường lát đá, những bờ rào đá, tường đá được dựng lên làm lối đi trong từng ngõ ngách của làng Lộc Yên (xã Thạnh Bình, TP Đà Nẵng) đã được dựng lên mấy trăm năm qua như thế. Lộc Yên là một làng cổ, sánh ngang với những làng cổ như Đường Lâm, Cự Đà, Bát Tràng, Mông Phụ... Lộc Yên được xây dựng từ thế kỷ 15 - 16 trên miền sơn cước xứ Quảng này. Khắp làng cổ này, người sẽ ngỡ ngàng trước vẻ đẹp cổ kính, yên bình và vô cùng ấn tượng với những chiếc cổng, ngõ và cả những bức tường rào được xếp đặt bằng đá. Những bức tường rào đá thẳng tắp, cao ngang tầm người, nhiều đoạn phủ màu rêu phong. Bức tường đá nơi đây không chỉ có tác dụng che chắn đơn thuần mà còn có nhiệm vụ ngăn những khối đất bất chợt rơi xuống từ những mảng đồi phía trên, giúp bảo vệ làng và cả những thửa ruộng vốn nằm sát núi. Người dân nơi đây đã biết tận dụng những viên đá, có khi là những phiến đá bằng phẳng, vuông vức tạo nên những bức tường đá, cổng đá, ngõ đá vô cùng đặc biệt mà không cần bất kỳ một thứ vôi vữa nào kết dính.

Làng cổ Lộc Yên hội tụ nhiều cảnh sắc tuyệt đẹp, đậm đà bản sắc văn hóa

Qua thời gian, những bức tường đá, những chiếc cổng đá ấy vẫn đứng vững chãi, không hề suy suyển. Những ngõ đá dài được người dân cẩn thận xếp sửa lại từng phiến đá theo cách mà ngày xưa cha ông đã làm, nhưng nay kéo dài hơn, nối đến đường làng. Công phu nhưng để giữ gìn nét đẹp riêng có của Lộc Yên, nhiều người không ngần ngại bỏ công sức. Những chiếc cổng đá, ngõ đá và cả những nhánh đường làng được lát bằng đá này đã có tuổi thọ hơn trăm năm, hễ chỗ nào hư hỏng là bà con lại tự tìm và xếp đá sửa lại. Nhờ ý thức giữ gìn đó mà “tài sản” mộc mạc này đến nay vẫn tiếp tục được gìn giữ, mang lại một nét đẹp độc đáo và đặc trưng cho miền quê này.

Những hàng rào rêu phong, cỏ mọc xanh mướt mắt. Giữa buổi trưa chớm hè, được đi dưới những hàng rào đá, phía trên là cây bàng, cây xoan tỏa bóng mát, lòng người như dịu lại. Con đường làng quanh co uốn lượn theo cánh đồng, theo chân núi cũng được lát bằng những phiến đá đã nhẵn bóng theo bước chân người. Hai bên lối đi, những hàng cau xanh vươn lá, trổ những búp hoa lấm chấm trắng, rơi nhè nhẹ xuống đường làng, cảnh vật thật sự yên bình. Cùng với đó là những nhà rường cổ trầm mặc giữa không gian xanh mướt của vườn cây.

Làng cổ Lộc Yên vẫn còn giữ lại được nhiều ngôi nhà cổ từ 150-200 năm tuổi

Làng cổ Lộc Yên hiện vẫn còn nhiều ngôi nhà cổ trên 150 năm đến 200 năm tuổi, mang đậm lối kiến trúc nhà cổ truyền của người Quảng Nam xưa. Phía sau nhà tựa lưng vào núi vững chãi. Phía trước nhà nhìn ra ngõ đá sâu hun hút dẫn lối xuống vũng ruộng xanh ngút mắt. Không cầu kỳ mà tự nhiên, mỗi ngôi nhà chẳng khác nào một biệt thự. Những ngôi nhà cột gỗ, tường đá ba gian, hai chái với mái ngói âm dương ẩn mình trong những vườn cây xanh mướt... như giữ nguyên lối kiến trúc thuần Việt, đậm bản sắc vùng miền của người Quảng xưa. Sân gạch rộng rãi, thoáng đãng, những hàng cau cao vút ôm lấy những lối đi bằng đá sâu hun hút đẹp mắt chính là đặc trưng dễ nhận thấy ở những ngôi nhà cổ nơi đây.

Những căn gốc của văn hóa làng

Nhiều ngôi nhà ở làng cổ Lộc Yên đã trên 200 tuổi. Những ngôi nhà rường mới nhất ở đây cũng tròm trèm 150 năm. Ông Nguyễn Đình Mẫn (sinh năm 1955) kế tục và gìn giữ ngôi nhà cổ, gìn giữ cả một nếp nhà, một cách sống. Đã 5 đời gia đình ông sinh sống trong ngôi nhà này. Tương tự, trong số những ngôi nhà gỗ cổ, có 2 ngôi nhà của gia đình ông Đồng Viết Mão (85 tuổi) đều giữ được nguyên hiện trạng và lâu đời nhất. Bên trong ngôi nhà dành để thờ cúng có nhiều tủ khảm trai và chạm trổ tinh xảo. Nhưng đặc biệt hơn là ngôi nhà gỗ mít 5 gian được dựng lên bởi 36 cây cột và trang trí bằng những họa tiết theo lối xưa. Ông Đồng Viết Mão chia sẻ, từng có nhiều người đến trả giá ngôi nhà cổ tiền tỉ, nhưng ông không bán.

Những ngôi nhà cổ với lối kiến trúc, chạm khắc tinh xảo mang đậm phong cách đặc trưng của các nghệ nhân xưa

Những ngôi nhà cổ nơi đây đã trở nên nổi tiếng với lối kiến trúc, chạm khắc tinh xảo mang đậm phong cách đặc trưng của các nghệ nhân xưa, có thể kể đến như nhà cụ Nguyễn Huỳnh Anh, nhà cụ Nguyễn Thống, nhà cụ Nguyễn Đình Huỳnh, nhà cụ Nguyễn Ngọc Anh, nhà ông Nguyễn Đình Mẫn, nhà ông Lê Đình Sum hay nhà ông Phạm Toại, Hồ Đức Nam... Ở mỗi nhà dù niên đại khác nhau nhưng đều có sự thanh thoát và cầu kỳ trong từng nét chạm trổ cũng như lối trang trí, sắp đặt bên trong. Nhà cụ Nguyễn Huỳnh Anh dù đã trên 150 năm nhưng vẫn còn khá nguyên vẹn với lối kiến trúc 3 gian 2 chái, nhà có 16 cột cái lớn và 20 cột nhỏ bao bọc xung quanh; kèo, xuyên, trính được chạm khắc tinh tế với đủ hình thù các loài chim muông độc đáo, cùng tùng lộc, mai điểu, bướm...

Nơi đây có một thứ đặc biệt, dường như một cảm giác không bị thời gian đuổi kịp. Mỗi mái ngói trăm năm, mỗi bậc đá dẫn lên nhà, mỗi hàng rào dựng bằng đá núi xếp tay đều như kể lại những câu chuyện cũ xưa. Mà lạ kỳ, càng cũ lại càng quý như chính cách những người dân ở đây gọi ngôi làng mình đang sống là “nơi để giữ lấy căn gốc”. Những người làng ngày ngày vẫn cần mẫn giữ gìn cho Lộc Yên một hồn cốt văn hóa trăm năm như thế. Với người Lộc Yên, những ngôi nhà cổ ở Lộc Yên không phải để ngắm, mà để sống. Và chính việc “sống trong di sản” ấy mới làm nên điều đặc biệt, bởi khi con người là một phần của di sản, thì di sản mới thật sự sống động và bền vững. Bảo tồn làng cổ không đồng nghĩa với đóng khung làng trong quá khứ, mà là để quá khứ ấy có cơ hội bước tiếp vào hiện tại, hòa nhịp cùng phát triển nhưng không bị nuốt chửng. Giữa lúc ấy, những người như ông Mẫn, ông Hiên, ông Mão hay các cán bộ địa phương trở thành những “người giữ văn hóa làng” thầm lặng. Họ không có bảng tên hay danh hiệu, nhưng họ chính là những người gác cửa cho lối vào ký ức.

Những người như ông Mẫn, ông Hiên, ông Mão hay các cán bộ địa phương đều trở thành những “người giữ văn hóa làng” thầm lặng

Năm 2019, làng cổ Lộc Yên là 1 trong 4 làng cổ của cả nước được xếp hạng di tích cấp quốc gia. Sống trong căn nhà đã được 186 năm tuổi do cha ông để lại, vợ chồng ông Nguyễn Đình Hoan và bà Nguyễn Thị Kim Sương mỗi ngày đều chăm chút ngôi nhà, đón tiếp khách tham quan. Bà Sương chia sẻ, kể từ ngày Lộc Yên được công nhận là làng cổ, du khách trong và ngoài nước đến làng ngày một đông. Người trong làng có nhà cổ đều cố gắng mỗi ngày phục vụ khách du lịch tốt hơn. Khách đến với làng thì mùa nào thức ấy, cây trái trong vườn, các loại bánh trái ẩm thực địa phương đều mang ra phục vụ cho du khách. Người dân Làng cổ Lộc Yên đã dần quen với việc làm du lịch và tham gia vào Hợp tác xã Du lịch xanh Làng cổ Lộc Yên để cùng kết nối, đón tiếp khách tham quan.

Ông Dương Đức Lin, Chủ tịch UBND xã Thạnh Bình (TP Đà Nẵng) chia sẻ, những năm qua, chính quyền các cấp đã có nhiều biện pháp tích cực cùng với nhân dân Lộc Yên bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị của làng cổ. Đề án “Xây dựng sản phẩm du lịch làng văn hóa du lịch làng cổ Lộc Yên - Thạnh Bình giai đoạn 2021 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030” cũng được triển khai; nhiều tour du lịch văn hóa - sinh thái liên kết từ Lộc Yên đi nhiều địa phương cũng được phát triển. Chính quyền các cấp cũng tuyên truyền người dân về ý nghĩa và tầm quan trọng của việc phát triển du lịch thông qua việc bảo tồn và giữ gìn, phát huy các di sản, giá trị văn hóa truyền thống ở địa phương mà những người cao tuổi ở địa phương là nòng cốt. Thời gian qua người dân Lộc Yên xây dựng được 20 mô hình vườn mẫu, 156/188 hộ có hàng rào, cổng ngõ, vườn nhà cải tạo theo hướng xanh sạch, đẹp, hiệu quả. Nhiều hộ cho thu nhập hàng trăm triệu đồng từ mô hình du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm, du lịch lưu trú tại gia, kết hợp phát triển các sản phẩm OCOP, ẩm thực đặc trưng. Bên cạnh đó, địa phương đã hỗ trợ người dân phát triển kinh tế vườn, kinh tế trang trại gắn với du lịch sinh thái làng quê, các sản phẩm có thể kể đến như sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ gỗ, dó trầm, rượu lòn bon, nông sản tươi và sấy khô, cây trái như thanh trà, lòn bon, tiêu, mít. Tháng 3 hàng năm, nhiều lễ hội truyền thống của làng được tổ chức, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Hiện nay, làng cổ Lộc Yên đã dần chuyển mình, trở thành một điểm sáng trên bản đồ du lịch Việt Nam.

Mỗi mái ngói trăm năm, mỗi bậc đá dẫn lên nhà, mỗi hàng rào dựng bằng đá núi xếp tay đều như kể lại những câu chuyện cũ xưa

Trong guồng quay của đô thị hóa, làng cổ Lộc Yên như một lát cắt hiếm hoi còn nguyên vẹn của quá khứ. Nơi đó không chỉ gìn giữ không gian, mà gìn giữ luôn cả tinh thần sống, một thứ tài sản mà không tiền bạc nào có thể mua được. Chỉ với diện tích khoảng 280ha nhưng làng cổ Lộc Yên là nơi hội tụ nhiều cảnh sắc tuyệt đẹp. Đó là những ruộng lúa bậc thang đan xen các ngọn đồi, là giếng nước, gốc đa đậm đà văn hóa. Những con đường lát đá dẫn lên các nhà cổ rợp bóng cây đẹp như tranh vẽ và ở đó còn có những người dân quê thuần hậu, chất phác, giản dị, thật thà và vô cùng mến khách. Làng cổ còn có những phong tục, tập quán, lối sống thuần Việt, phong cách ứng xử ấm áp, thơm thảo và đôn hậu của người dân xứ Quảng đã làm nên một không gian văn hóa làng đặc sắc và thú vị.

Tiêu Dao - Minh Ngọc