Số phận nào cho đàn bò tót lai Phước Bình quý hiếm?

Ngày 6-6, ông Hoàng Lộc, Giám đốc Ban quản lý Vườn Quốc gia Phước Bình, cho biết Vườn quốc gia này đang xây dựng đề án trình UBND tỉnh Ninh Thuận bảo tồn bò tót lai giai đoạn 2026-2030 để xin kinh phí tiếp tục bảo tồn đàn bò tót lai.

13 năm tốn tiền tỉ tìm cách bảo tồn nguồn gen bò tót lai quý hiếm

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục môi trường và dịch vụ môi trường rừng (thuộc Vườn Quốc gia Phước Bình), cho biết Trung tâm đang nuôi dưỡng đàn bò tót lai 11 con gồm 9 con F1, 1 con F2 và 1 con F3.

Đàn bò tót lai đang được nuôi dưỡng tại Vườn Quốc gia Phước Bình. Ảnh: H.H

Theo ông Tuấn, từ khi phát hiện những con bò cái nhà giao phối với bò tót đực hoang dã để sinh ra bò tót lai F1 quý hiếm đến nay, đã có 3 đề tài khoa học nghiên cứu bảo tồn, sử dụng nguồn gen bò tót lai F1 nhưng kết quả không khả thi.

Cụ thể, năm 2012, Trung tâm Ứng dụng Khoa học và Công nghệ tỉnh Lâm Đồng phối hợp với Vườn Quốc gia Phước Đình, thực hiện đề tài Nghiên cứu giám định và khả năng sinh sản của bò tót lai F1 giữa bò nhà và bò tót tại vùng rừng giáp ranh tỉnh Ninh Thuận và Lâm Đồng.

Đề tài nghiên cứu này đã bỏ kinh phí mua lại 10 con bò tót lai F1 của người dân. Sau đó, giám định các cá thể bò tót F1 có bộ nhiễm sắc thể (NST) 2n=58.

Đến năm 2015, đề tài khoa học cấp nhà nước “Khai thác và phát triển nguồn gen bò quí hiếm tại vùng rừng giáp ranh 3 tỉnh Ninh Thuận - Lâm Đồng - Khánh Hòa được triển khai. Kết quả đề tài này đã xác định được khả năng sinh sản của quần đàn bò tót F1.

Cùng thời điểm này, ghi nhận được 17 cá thể F2, F3 mang máu bò tót từ các hộ dân đang nuôi dưỡng bò tót lai F1. Qua đó, thể hiện bò đực nhà phối giống trực tiếp với bò tót lai F1 cho ra thế hệ F2. Đề tài này đã mua thêm một con bò cái F2 của người dân để nghiên cứu.

Bò tót đực F1 thể hiện tính vượt trội về vóc dáng, hung hãn. Ảnh:H.H

Tuy nhiên, sau đó các đề tài tiêu tốn tiền tỉ để nghiên cứu, đàn bò tót lai quý hiếm bị bỏ rơi, bỏ đói ốm dơ xương khiến dư luận bức xúc. Vì vậy, đàn bò tót được giao lại cho Vườn Quốc gia Phước Bình chăm sóc, nuôi dưỡng và thực hiện đề tài “Bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen bò tót lai F1 giữa bò cái nhà và bò tót đực.

Vườn Quốc gia Phước Bình đã di dời đàn bò tót lai về Vườn thực để nuôi trong môi trường bán hoang dã và chủ động nguồn thức ăn lâu dài. Đàn bò đã được phục hồi nhưng một con bò lai F1 bị chết do xung đột bầy đàn.

Khẳng định bò tót lai F1 không thể lai gần với nhau

Ông Nguyễn Anh Tuấn cho biết hiện nay đàn bò tót rất khỏe mạnh và sung sức. Tuy nhiên, bò tót lai F1 đực và cái phối giống với nhau không có khả năng sinh sản.

“Qua theo dõi, chúng tôi khẳng định bò tót lai F1 phối giống với nhau không có khả năng sinh sản. Nhưng bò đực F1 hiện đang rất sung, thường hay phá rào ra ngoài để kiếm bò cái. Chúng tôi đang làm báo cáo đề xuất các phương án để lai giữa bò tót lai F1 và bò nhà" - ông Nguyễn Anh Tuấn nói.

Bò tót lai F1 phối giống gần không thể sinh sản. Ảnh: H.H

Trả lời PV về việc bảo tồn nguồn gen quý hiếm bò tót lai, GS-TS Dương Nguyên Khang, Trường Đại học Nông Lâm TP.HCM, cho rằng bò nhà và bò tót có thể lai được với nhau và con lai có thể sinh sản, nhưng điều này còn phụ thuộc vào hướng lai và thế hệ của con lai.

GS-TS Dương Nguyên Khang lý giải khi bò tót đực phối với bò cái nhà, con lai F1 thường là đực hoặc cái có thể sống khỏe, lớn nhanh, tầm vóc to hơn bò nhà.

Tuy nhiên, con lai F1 đực có thể bị giảm khả năng sinh sản hoặc vô sinh do bất thường trong phân chia nhiễm sắc thể (do sự chênh lệch bộ gen giữa hai loài).

“Bò tót đực F1 thường là bất thụ, do nhiễm sắc thể Y giới tính có cấu trúc (nếu có khả năng sinh sản thì chiếm tỷ lệ rất thấp) nên khi cho phối với bò cái nhà kết quả rất thấp. Ngược lại, với bò tót lai F1 cái thì sinh sản tốt” - GS-TS Dương Nguyên Khang cho hay.

Tránh vấp vào vết xe đổ

Theo Vườn Quốc gia Phước Bình, hiện tượng lai tạo giữa bò tót và bò nhà xảy ra ngoài tự nhiên theo các nhà khoa học khẳng định là quý hiếm.

HUỲNH HẢI