Sách tóm tắt và vấn đề bản quyền

Xuất hiện trên thế giới hơn 10 năm nay, sách tóm tắt ngày càng phổ biến bởi những tiện ích đem lại cho người dùng. Cùng đó, quá trình chuyển đổi số trong ngành xuất bản đã góp phần thúc đẩy sách tóm tắt đến gần hơn với người dùng.

Xu hướng sách tóm tắt trên thế giới

Thực tế cho thấy, các ứng dụng công nghệ tóm tắt sách không ngừng phát triển và đổi mới, cho phép người dùng có thể nghe và nắm bắt nội dung chính trong thời gian ngắn.

Tiết kiệm thời gian, nắm được nội dung cốt lõi là những ưu điểm mà sách tóm tắt đem lại. Để tạo nên một phiên bản tóm tắt sách đúng nghĩa, các đơn vị làm sách phải đọc sách gốc và viết lại nội dung một cách khách quan, sao cho những nội dung này không trở thành tác phẩm phái sinh. Để làm được điều đó, các đơn vị tóm tắt sách phải liên tục đào tạo nguồn nhân lực đủ khả năng đáp ứng nhu cầu về chuyên môn lẫn trình độ công nghệ.

Sách tóm tắt ra đời được xem là bước đệm để người đọc đến gần hơn với sách gốc. Ngoài sách in truyền thống, sách tóm tắt còn nhiều định dạng khác nhau như ebook, podcast, audiobook, infographic,…Thị trường sách tóm tắt trên thế giới nổi tiếng với những nền tảng như Blinkist, getAbstract, Shortform, Soundview, Instaread.

Lượt tìm kiếm từ khóa Blinkist tăng 188% trong 5 năm qua. Ảnh: Exploding Topics.

Blinkist là một trong những ứng dụng đi đầu trên thị trường sách tóm tắt với hơn 18 triệu người dùng. Ngoài ra, trong lĩnh vực này còn có sự xuất hiện của một công ty khởi nghiệp khác là MentorBox. Bên cạnh việc tóm tắt sách một cách đơn giản, MentorBox đã cộng tác với các tác giả của cuốn sách để tạo thành những khóa học.

Trong đại dịch Covid-19, quá trình chuyển đổi số trong ngành xuất bản trên thế giới ngày càng được đẩy mạnh. Tại Việt Nam, ngoài các nhà xuất bản thì những ứng dụng sách nói như Voiz FM, Fonos,…đã ra mắt các bản tóm tắt sách cho người dùng trong thời gian gần đây. Hiện tại, Voiz FM sở hữu hơn 300 nội dung tóm tắt sách có độ dài trong khoảng 15-45 phút với đặc trưng là các sản phẩm hoàn toàn miễn phí cho người dùng.

Theo ông Lê Hoàng Thạch, người sáng lập ứng dụng Voiz FM chia sẻ: “Voiz FM quan điểm rằng những nội dung tóm tắt sách không thể thay thế được nội dung gốc mà đóng 2 vai trò quan trọng. Đầu tiên, tóm tắt sách hỗ trợ người dùng rút ngắn thời gian lựa chọn sách bằng cách cho họ nghe thử các ý chính xem có đúng với nhu cầu, sở thích hay không. Ngoài ra, ứng dụng này còn quảng bá, truyền thông cho những bản sách đầy đủ, thông qua các nội dung tóm tắt ý chính miễn phí, từ đó có thể khơi gợi được sự tò mò và hứng thú khám phá thêm, dần dần xây dựng văn hóa đọc”.

Vấn đề bản quyền sách tóm tắt vẫn gây nhiều tranh cãi

Tại Việt Nam, song song với các lợi ích mà mảng tóm tắt nội dung sách mang lại cho người dùng, điều này cũng tạo ra thách thức với các đơn vị sản xuất về vấn đề bản quyền. Bởi lẽ, đây là một trong những mảng mới nên việc định nghĩa về sách tóm tắt vẫn chưa thống nhất hay có quy định cụ thể. Chính vì vậy, các đơn vị làm sách tóm tắt dễ vi phạm bản quyền trong quá trình tạo ra sản phẩm.

Hiện nay, trên thị trường có nhiều đơn vị và cá nhân tham gia vào mảng sách tóm tắt nên chất lượng là điều đáng lưu ý. Việc rút gọn nội dung sách không kỹ lưỡng dễ dẫn đến sai lệch ý chính, làm cho người dùng có nhận định không đúng về sách gốc hoặc thậm chí là tiếp thu sai kiến thức.

Sách tóm tắt trên ứng dụng Voiz FM.

“Sách tóm tắt không thay thế hay triệt tiêu sách gốc, mà là một phương thức rất hiệu quả để thúc đẩy việc tiêu thụ tác phẩm gốc. Theo khảo sát của Voiz FM vào đầu năm 2022, có hơn 2/3 người dùng sau khi nghe bản tóm tắt đã tìm nghe bản sách nói đầy đủ hoặc tìm mua sách giấy. Vì vậy, đây là hình thức đáng khuyến khích phát triển chứ không nên có thái độ thận trọng. Dĩ nhiên, khi thực hiện các bản sách tóm tắt luôn tuân thủ theo Luật sở hữu trí tuệ để đảm bảo tôn trọng bản quyền, bằng cách hạn chế trích dẫn nguyên văn từ tác phẩm gốc mà viết tóm ý theo lời văn riêng. Đồng thời, về thời lượng, hiện tại Voiz FM cũng tự đặt ra giới hạn cho loại nội dung sách tóm tắt là 5-10% nội dung gốc. Điều này nhằm hạn chế vi phạm bản quyền, cũng như tạo động lực để các bạn biên tập viên có sự sáng tạo trong việc lựa chọn câu chữ sao cho vừa đủ ý, vừa ngắn gọn”, ông Lê Hoàng Thạch, người sáng lập ứng dụng Voiz FM chia sẻ.

Một số người dùng cũng cho rằng, sách tóm tắt không thể thay thế sách gốc. Có thể hiểu, sách tóm tắt chính là cầu nối, khơi gợi cho bạn đọc tìm đến tác phẩm gốc. “Không phủ nhận những tiện ích mà sách tóm tắt đem lại, nhưng mình chỉ xem sách tóm tắt là lời giới thiệu để tìm đến bản gốc. Bởi lẽ, việc đọc hay nghe trọn vẹn một cuốn sách sẽ cung cấp cho độc giả nhiều cái nhìn khác nhau. Ngoài ra, việc tóm tắt sách nếu không cẩn thận sẽ dễ dẫn đến vi phạm bản quyền”, chị Cẩm Hương (quận Bình Thạnh) chia sẻ.

Võ Liên / Tạp chí Sở hữu trí tuệ & Sáng tạo