Phát triển thị trường trái phiếu xanh: Gỡ điểm nghẽn, khai phá tiềm năng, hướng tới Net Zero

Toàn cảnh Tọa đàm. Ảnh: Mai Thư

Hành trình định hình thị trường trước áp lực chuyển đổi xanh

Dù đã manh nha hình thành từ năm 2016 với một số đợt phát hành thí điểm tại TP. Hồ Chí Minh và Bà Rịa – Vũng Tàu, thị trường trái phiếu xanh tại Việt Nam đến nay vẫn chỉ dừng ở mức sơ khai.

Theo các chuyên gia tài chính, vấn đề không chỉ nằm ở số lượng phát hành khiêm tốn, mà sâu xa hơn là độ bền vững của hệ sinh thái hỗ trợ – từ khuôn khổ chính sách, hạ tầng thị trường, đến niềm tin nhà đầu tư và năng lực kỹ thuật của các tổ chức trung gian.

Ở thời điểm hiện tại, trái phiếu xanh không thể chỉ được nhìn nhận như một sản phẩm tài chính đơn lẻ. Đây là một lát cắt thể hiện trách nhiệm xã hội, cam kết môi trường và tầm nhìn dài hạn của cả quốc gia và cộng đồng doanh nghiệp trong tiến trình hiện thực hóa phát triển bền vững. “Đã đến lúc cần nhìn nhận trái phiếu xanh không đơn thuần là một sản phẩm tài chính, mà là một biểu hiện rõ rệt của trách nhiệm và tầm nhìn dài hạn”, ông Đỗ Ngọc Quỳnh - Tổng Thư ký Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA) nhấn mạnh tại Tọa đàm “Phát triển thị trường trái phiếu xanh: Tìm kiếm cơ hội trong hành trình tiến đến Net Zero” do Tạp chí Kinh tế - Tài chính (Bộ Tài chính) tổ chức ngày 26/6/2025.

Phát biểu tại Tọa đàm, bà Vũ Thị Ánh Hồng – Phó Tổng Biên tập Tạp chí Kinh tế – Tài chính, nhấn mạnh: “Trái phiếu xanh là xu hướng tất yếu trong chặng đường hướng tới Net Zero của Việt Nam, là cầu nối then chốt giữa chính sách và thực tiễn doanh nghiệp.”

Theo Phó Tổng Biên tập Tạp chí Kinh tế – Tài chính, Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD đến năm 2040 để đạt các mục tiêu xanh, trong khi hệ thống tài chính truyền thống không đủ sức đắp ứng. Trái phiếu xanh vì thế không chỉ là lựa chọn, mà là nhu cầu bức thiết.

Từ phát triển có điều kiện đến những “nút thắt” thể chế

Ông Vũ Chí Dũng – Trưởng Ban Pháp chế và Đối ngoại (Ủy ban Chứng khoán Nhà nước) nhận định, Việt Nam đang có cơ hội lớn để phát triển thị trường trái phiếu xanh, nhất là khi các cam kết quốc tế và chính sách trong nước đang dần hội tụ. Tuy nhiên, để nắm bắt được cơ hội đó, thị trường cần phải vượt qua nhiều rào cản.

Theo ông Vũ Chí Dũng, trong 5 năm qua, lượng trái phiếu xanh phát hành tại Việt Nam mới đạt khoảng 1,4 tỷ USD – một con số khiêm tốn so với tiềm năng và nhu cầu huy động vốn cho chuyển đổi xanh. Một trong những nguyên nhân chính là sự thiếu vắng hệ thống tiêu chí và hướng dẫn cụ thể để xác định đâu là dự án “xanh”.

“Việc chưa có danh mục phân loại xanh quốc gia gây khó khăn cho cả tổ chức phát hành và nhà đầu tư. Doanh nghiệp không biết dự án nào đủ điều kiện, còn nhà đầu tư thì thiếu cơ sở để đánh giá tính xanh thực chất của trái phiếu,” ông Vũ Chí Dũng nhấn mạnh. Ngoài ra, hiện đang thiếu cơ chế xác minh độc lập và các ưu đãi tài chính phù hợp cũng khiến thị trường phát triển chậm và nếu không giải quyết sớm những nút thắt này, thị trường rất khó tạo được niềm tin và thu hút dòng vốn dài hạn.

Cơ hội rộng mở nhưng cần khai thác đúng hướng

Chia sẻ về tiềm năng của thị trường trái phiếu xanh tại Việt Nam, ông Đỗ Ngọc Quỳnh cho biết: Để đạt mục tiêu Net Zero vào năm 2050, Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách và lộ trình cụ thể nhằm hiện thực hóa các cam kết phát triển xanh, bền vững.

Việt Nam sẽ cần khoảng 20 tỷ USD mỗi năm để triển khai các dự án xanh, chống biến đổi khí hậu và thúc đẩy phát triển bền vững. Để đáp ứng nhu cầu vốn lớn này, trái phiếu xanh là một kênh huy động quan trọng nhờ đặc điểm kỳ hạn dài và lãi suất tương đối ổn định, phù hợp với các dự án hạ tầng có thời gian thu hồi vốn dài.

Trái phiếu xanh không chỉ dành cho doanh nghiệp mà còn có thể được phát hành bởi Chính phủ và chính quyền địa phương để đầu tư vào hạ tầng cơ bản phục vụ phát triển xanh. Thị trường hiện đã chứng kiến sự dịch chuyển từ khối tài chính ngân hàng sang các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, thủy sản bền vững, hạ tầng..., cho thấy xu hướng “xanh hóa” đang lan rộng trong cộng đồng doanh nghiệp.

Tuy nhiên, thị trường tài chính xanh ở Việt Nam vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng và nhu cầu thực tế. Việc triển khai còn gặp vướng mắc về chính sách, cơ chế thị trường và nhận thức nhà đầu tư. Những tín hiệu tích cực gần đây là động lực để các bên liên quan – từ Chính phủ, cơ quan quản lý đến doanh nghiệp – cần chủ động nhận diện điểm nghẽn và phối hợp tìm giải pháp tháo gỡ, tạo nền tảng cho thị trường trái phiếu xanh phát triển bền vững.

“Điều kiện tiên quyết là Nhà nước phải xác định rõ phát triển xanh là mục tiêu ưu tiên, đồng thời phân bổ nguồn lực và ngân sách phù hợp, đảm bảo cơ chế phân chia lợi ích hài hòa để tạo động lực cho các chủ thể tham gia. Nếu không đảm bảo được mức độ an toàn và hiệu quả hợp lý so với các loại hình đầu tư khác, thì khó có thể thu hút doanh nghiệp và nhà đầu tư vào các dự án xanh. Lợi ích, mức độ an toàn và hiệu quả chính là yếu tố then chốt thúc đẩy sự tham gia của toàn xã hội vào thị trường trái phiếu xanh – góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững và trung hòa carbon vào năm 2050", ông Quỳnh nhấn mạnh.

Kiểm soát chất lượng và ngăn tẩy xanh

Ngoài những yếu tố pháp lý và chi phí, một thách thức khác mà các chuyên gia chỉ rõ là nguy cơ 'greenwashing' – khi trái phiếu được gắn mác xanh nhưng thiếu cơ sở xác minh rõ ràng. Đây là vấn đề không chỉ ảnh hưởng đến niềm tin thị trường mà còn làm lệch mục tiêu sử dụng vốn.

Ông Nguyễn Tùng Anh – Trưởng bộ phận Dịch vụ Tài chính bền vững tại FiinRatings – cho biết: "Dư địa phát triển của thị trường này không chỉ nằm ở quy mô vốn, mà còn ở độ tin cậy của quy trình xác minh. Nếu các dự án không được đánh giá đúng, việc phát hành sẽ đánh mất ý nghĩa, gây rủi ro cho cả doanh nghiệp và nhà đầu tư."

Ông Tùng Anh cũng đề xuất cần sớm có hướng dẫn kỹ thuật về xác minh xanh, đồng thời khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xếp hạng và kiểm toán độc lập trong nước. Có như vậy, trái phiếu xanh mới thực sự trở thành công cụ tài chính phục vụ mục tiêu phát triển bền vững.

Tìm giải pháp phát triển thị trường trái phiếu

Theo đánh giá của các chuyên gia tại Tọa đàm, giải pháp phát triển thị trường trái phiếu xanh không thể triển khai đơn lẻ, mà cần được thực hiện đồng bộ, thống nhất và có tính hỗ trợ lẫn nhau. Đây cũng là chìa khóa giúp thị trường vận hành lành mạnh, tạo nền tảng cho doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn xanh một cách hiệu quả.

Các chuyên gia tại Tọa đàm đều thống nhất rằng, để thị trường trái phiếu xanh phát triển tương xứng với tiềm năng, cần triển khai đồng bộ ba nhóm giải pháp trọng tâm:

Thứ nhất, chính sách – Thể chế: Khẩn trương ban hành Danh mục phân loại xanh quốc gia, thiết lập quy trình xác minh độc lập, chuẩn hóa quy định cho các tổ chức cung cấp dịch vụ tín nhiệm xanh.

Thứ hai, tài chính – ưu đãi: Cần có cơ chế miễn, giảm thuế, hỗ trợ chi phí xác minh dự án, đồng thời tăng cường truyền thông về các cơ hội tài chính xanh.

Thứ ba, hạ tầng thị trường: Xây dựng sàn giao dịch thứ cấp cho trái phiếu xanh, thúc đẩy niêm yết công khai, ứng dụng công nghệ số trong giám sát sử dụng vốn.

Kết nối từ giải pháp tới hành động cụ thể

Từ góc độ chính sách, các chuyên gia tại Tọa đàm nhấn mạnh các nhóm giải pháp chỉ thực sự phát huy hiệu quả nếu được cụ thể hóa bằng hành động rõ ràng từ phía các cơ quan quản lý.

Theo đó, Bộ Tài chính, Bộ Tài nguyên và Môi trường cùng các bộ, ngành liên quan cần phối hợp chặt chẽ để sớm ban hành Danh mục phân loại xanh quốc gia, đồng thời hoàn thiện hướng dẫn kỹ thuật về quy trình đánh giá, xác minh và công bố thông tin sau phát hành.

Bên cạnh đó, việc thiết lập một cơ chế rõ ràng cho cấp phép và giám sát các tổ chức xác minh độc lập là yêu cầu cấp thiết nhằm bảo đảm tính minh bạch và tăng cường niềm tin thị trường. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng cần được hỗ trợ cụ thể hơn thông qua các quỹ hỗ trợ kỹ thuật hoặc tài chính để giảm bớt chi phí và rào cản khi tiếp cận thị trường trái phiếu xanh.

Trên góc nhìn của ông Đỗ Ngọc Quỳnh, chính sách khuyến khích cần đi kèm các điều kiện kiểm soát rõ ràng để tránh bị lợi dụng hoặc dẫn tới tình trạng tẩy xanh. Điều quan trọng là xây dựng được một môi trường thị trường ổn định, có kiểm tra, theo dõi định kỳ và tăng cường công khai, minh bạch thông tin.

Từ các nhóm giải pháp trên, điều được nhấn mạnh là sự phối hợp liên ngành, liên kết giữa khu vực công và khu vực tư. Chỉ khi có cơ chế phối hợp hiệu quả, huy động được cả nguồn lực chính sách và vốn thị trường, Việt Nam mới có thể biến những định hướng thành hiện thực, tạo bước tiến cụ thể trên lộ trình phát triển tài chính xanh, đóng góp thiết thực vào mục tiêu Net Zero đã cam kết.

Mai Thư