Nhà khoa học được loại trừ trách nhiệm hình sự nếu nghiên cứu thất bại

Sáng 27-6, với đa số đại biểu biểu quyết tán thành, Quốc hội thông qua dự án Luật Khoa học, công nghệ sửa đổi và đổi mới sáng tạo. Luật có 73 điều, hiệu lực từ ngày 1-10-2025.

Đáng chú ý, về chấp nhận rủi ro, Luật vừa được thông qua quy định tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo được loại trừ trách nhiệm hành chính, miễn trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước.

Trường hợp này được áp dụng nếu họ đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo và không có hành vi gian lận, cố ý vi phạm pháp luật, không sử dụng sai mục tiêu, phạm vi kinh phí.

Luật Khoa học, công nghệ sửa đổi và đổi mới sáng tạo vừa được thông qua có hiệu lực từ ngày 1-10-2025. Ảnh: QH

Tổ chức thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách nhà nước, kinh phí hợp pháp khác của đơn vị sự nghiệp công lập, kinh phí của doanh nghiệp nhà nước không phải hoàn trả kinh phí đã sử dụng đúng mục tiêu, phạm vi. Điều kiện là người liên quan đã tuân thủ đầy đủ quy định quản lý nhiệm vụ, quy trình thực hiện, nội dung nghiên cứu, biện pháp phòng ngừa rủi ro nhưng kết quả của nhiệm vụ không đạt được mục tiêu đề ra.

Tổ chức, cá nhân phê duyệt và quản lý nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách nhà nước, kinh phí hợp pháp khác của đơn vị sự nghiệp công lập hoặc kinh phí của doanh nghiệp nhà nước được loại trừ trách nhiệm hành chính, miễn trách nhiệm dân sự. Việc này được áp dụng khi đã tuân thủ đầy đủ quy định, quy trình về phê duyệt, quản lý nhiệm vụ và không có hành vi vi phạm pháp luật nhưng kết quả của nhiệm vụ không đạt được mục tiêu đề ra.

Đặc biệt, Luật quy định loại trừ trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự đối với rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ.

Quốc hội giao Chính phủ quy định chi tiết Điều này; quy định tiêu chí xác định rủi ro được chấp nhận, quy trình đánh giá việc tuân thủ quy trình, quy định trong phê duyệt, quản lý, thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Qua thảo luận, một số đại biểu đề nghị cần quy định rõ về “miễn trách nhiệm pháp lý”. Các đại biểu nhìn nhận cần “miễn trách nhiệm hình sự” thì mới thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học, đặc biệt là nghiên cứu cơ bản.

Thường vụ Quốc hội cho rằng quy định về miễn trách nhiệm trong chấp nhận rủi ro cần cân nhắc kỹ để hạn chế tối đa việc lợi dụng chính sách trong quá trình triển khai nghiên cứu. Thường vụ Quốc hội cho rằng không để hợp thức hóa sai phạm cũng như những hạn chế về năng lực, tổ chức thực hiện các hoạt động nghiên cứu dẫn đến kết quả không đạt yêu cầu. Vì vậy, Luật giao Chính phủ quy định cụ thể nhằm tránh những tình trạng trên.

Điều 9 dự thảo Luật chỉ quy định miễn trừ trách nhiệm đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước; liên quan đến ngân sách và kinh phí của doanh nghiệp nhà nước. Đối với thiệt hại gây ra cho người dân sẽ tùy tính chất, mức độ, tổ chức, cá nhân gây thiệt hại sẽ phải tự đền bù theo quy định của pháp luật về dân sự và có thể bị xử lý theo quy định của pháp luật về hành chính, pháp luật về hình sự.

Về sự đồng bộ với pháp luật hình sự, một số quy định miễn trách nhiệm hình sự đối với áp dụng “mô hình kinh doanh mới” sẽ được thể hiện trong Bộ luật Hình sự (sửa đổi) về nội dung rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật, công nghệ và mô hình kinh doanh mới.

NHÓM PHÓNG VIÊN