Nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương và những đột phá trên mặt trận đối ngoại

PLO trân trọng giới thiệu bài viết của PGS Nguyễn Văn Bích, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Chủ tịch nước, người từng làm việc, gắn bó với nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương về những đóng góp quan trọng của ông trên mặt trận đối ngoại, góp phần sâu sắc vào tiến trình hội nhập của đất nước.

***

Những ngày qua, tôi đã lặng lẽ đọc từng bài viết, dòng tin báo chí trong nước và quốc tế để nhớ về nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương, người thủ trưởng mà mình nhiều năm có may mắn được phục vụ. Và từng dòng chữ ấy gợi nhớ trong tôi hình ảnh quen thuộc của một nhà lãnh đạo kỹ trị, dấn thân, lặng lẽ, bền bỉ.

Báo chí đã viết nhiều về ông, một nhà khoa học địa chất, một lãnh đạo Chính phủ với hai nhiệm kỳ làm Phó Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng rồi Phó Thủ tướng lớp đầu tiên theo Hiến pháp 1992. Tôi muốn thêm một góc nhìn về ông, Chủ tịch nước thứ hai, kế nhiệm Chủ tịch nước Lê Đức Anh, trong vai trò đối ngoại.

Chủ tịch nước Trần Đức Lương đón Tổng thống Pháp Jacques Chirac trong sự kiện song phương nhân dịp Hội nghị Thượng đỉnh Cộng đồng Pháp ngữ 1997. Ảnh: TTXVN

Từ Thượng đỉnh Cộng đồng Pháp ngữ đến Hội nghị Á - Âu

Đó là năm 1997, ngay sau khi nhậm chức, Chủ tịch nước Trần Đức Lương được phân công chuẩn bị nội dung và chủ trì Hội nghị cấp cao Cộng đồng Pháp ngữ lần thứ VII.

Đây là sự kiện quốc tế lớn đầu tiên mà Việt Nam đăng cai tổ chức, thu hút 35 nguyên thủ quốc gia thành viên Cộng đồng Pháp ngữ.

Khi ấy, Chủ tịch nước Trần Đức Lương đã tự tay rà soát kịch bản đón tiếp từng nguyên thủ, từ câu chào đến vị trí đặt quốc kỳ.

Thời điểm ấy, Việt Nam mới thoát khỏi bao vây cấm vận, đang trong quá trình nỗ lực thúc đẩy quan hệ với các nước phương Tây. Chúng ta đã chọn cách tiếp cận từ hướng các nước nói tiếng Pháp, vốn có quan hệ tốt với ta từ thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Thượng đỉnh Cộng đồng Pháp ngữ năm ấy đã rất thành công, nâng cao một bước vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế. Đây là những thực nghiệm ban đầu để sau đó ta chủ động đăng cai các hội nghị quốc tế quan trọng.

Sang nhiệm kỳ thứ hai trong cương vị Chủ tịch nước, anh Trần Đức Lương tiếp tục được phân công chủ trì Hội nghị Á – Âu (ASEM-V) tại Hà Nội.

Là một thành viên trong Tiểu ban Chuẩn bị Hội nghị, tôi vẫn nhớ là đầu năm 2004, trước khi diễn ra sự kiện, nhiều hãng thông tấn, báo chí phương Tây xoáy vào những mâu thuẫn trong quan điểm giữa hai lục địa Á – Âu, nhất là vấn đề kết nạp một nước vào ASEM để cản trở việc tổ chức ASEM-V, đồng thời bóp méo hình ảnh Việt Nam, nước đăng cai sự kiện.

Tích cực, chủ động trên mặt trận ngoại giao

Trước tình hình đó, lãnh đạo Đảng, Nhà nước ta đã tiến hành nhiều cuộc tiếp xúc với lãnh đạo một số nước để trao đổi và mời tham dự Hội nghị.

Thủ tướng Anh Tony Blair, được các hãng thông tấn phương Tây coi là có quan điểm khác biệt hoàn toàn với ASEAN về vấn đề kết nạp quốc gia nêu trên. Chủ tịch nước Trần Đức Lương đã có dịp hội đàm, trao đổi trực tiếp, và kết quả là ông Tony Blair giải thích đấy là vấn đề của dư luận còn phía Anh bày tỏ tin tưởng rằng ASEM-V sẽ thành công.

Hai nhà lãnh đạo cũng bày tỏ nhận thức chung rằng không nên để vấn đề của một nước ảnh hưởng đến những mục tiêu tốt đẹp mà hai châu lục phải vươn tới.

Những cuộc gặp gỡ, tiếp xúc như vậy đã giúp chúng ta tự tin hơn trong công tác chuẩn bị. Chủ tịch nước Trần Đức Lương đã chỉ đạo sát sao từ nội dung đến cách thức tiếp đón các vị lãnh đạo Á - Âu sao cho thể hiện rõ lòng tôn trọng và hiếu khách của nước chủ nhà Việt Nam hòa bình, tươi đẹp đang vươn lên...

Hội nghị ASEM-V đã diễn ra tại thủ đô Hà Nội tháng 10-2004 với kết quả như nhiều nguyên thủ các nước đánh giá là thành công rực rỡ, đạt được Tuyên bố Hà Nội về quan hệ đối tác kinh tế Á-Âu và Tuyên bố về đối thoại giữa các nền văn minh.

Chủ tịch nước Trần Đức Lương cùng Thủ tướng Anh Tony Blair trong dịp ông thăm chính thức Anh quốc năm 2002.

Một Việt Nam năng động, mới mẻ trong mắt các vị nguyên thủ nước ngoài

Thủ tướng Lý Hiển Long của Singapore khi đó nói: “Điều kỳ diệu nhất của Hội nghị cấp cao này chính là việc cuối cùng nó đã diễn ra”.

Còn Tổng thống Pháp Jacques Chirac nói với Chủ tịch nước Trần Đức Lương: “Người phương Đông có câu nhân vô thập toàn. Với tôi, ASEM-V chỉ có một khuyết điểm duy nhất, là tôi phải chia tay quá sớm với Ngài và nhân dân Việt Nam vì kế hoạch thăm Trung Quốc”.

Rời Việt Nam ông đã đặt tay lên ngực và nói với Chủ tịch nước Trần Đức Lương câu "tuyệt vời". Rằng cũng như Hội nghị Cấp cao Pháp ngữ tổ chức tại Hà Nội mấy năm trước, ASEM-V lần này đã thành công tới mức chưa từng có một Hội nghị ASEM nào tổ chức được như vậy.

Còn Chủ tịch Ủy ban châu Âu Romano Prodi thì cho rằng ASEM V không chỉ là một Hội nghị lịch sử với việc kết nạp liền một lúc 13 thành viên mới mà còn là Hội nghị đầu tiên đề cập nhiều vấn đề thiết thực, trong đó đáng kể nhất là cam kết hợp tác kinh tế, tất cả các trưởng đoàn cảm ơn về điều này.

Tổng thống Hàn Quốc, lần đầu tiên đến Việt Nam thì liên tục tỏ sự ngưỡng mộ trước thái độ thân thiện và bầu không khí hòa bình của nhân dân và đất nước hình chữ S.

Tự tin trên diễn đàn đa phương lớn nhất hành tinh

Không chỉ chủ trì những sự kiện quốc tế lớn mà Việt Nam đăng cai, những năm ấy, trên mặt trận đối ngoại, Chủ tịch nước Trần Đức Lương cũng có những hoạt động quan trọng, nhất là tại diễn đàn đa phương lớn nhất thế giới – Đại hội đồng (Liên hợp quốc) LHQ.

Tại diễn đàn Hội nghị cấp cao thiên niên kỷ của LHQ, tháng 9-2000, thay mặt Đảng, Nhà nước, Chủ tịch nước Trần Đức Lương đã đọc diễn văn ngay trong buổi sáng phiên khai mạc.

Bài phát biểu đã đề cập thẳng những ưu tiên mà cộng đồng quốc tế và LHQ cần giải quyết. Đó là yêu cầu về phát triển và xóa đói giảm nghèo, tăng cường củng cố hòa bình, ổn định, xây dựng các quan hệ quốc tế công bằng, văn minh, tôn trọng độc lập, chủ quyền của các quốc gia.

Tại diễn đàn này, Chủ tịch nước Trần Đức Lương đã nêu sáng kiến của Việt Nam, lấy thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XXI là Thập kỷ của những nỗ lực toàn cầu cao nhất nhằm xóa đói, giảm nghèo.

Đề xuất này được cộng đồng quốc tế đánh giá cao, và Tổng thư ký LHQ đã kết luận Việt Nam là một trong những nước đề xuất cho Chương trình thiên niên kỷ của LHQ.

Năm 2005, Đại hội đồng LHQ đã có đánh giá 5 năm thực hiện Chương trình thiên niên kỷ. Tại diễn đàn đa phương lớn nhất hành tinh này, LHQ đã chính thức đánh giá cao và tuyên dương thành tích xóa đói giảm nghèo của Việt Nam trong 5 năm đầu của thế kỷ XXI.

Tổng thống Pháp Jacques Chirac trao tặng Huân chương Bắc Đẩu Bội tinh hạng Nhất cho Chủ tịch nước Trần Đức Lương, năm 2002.

Trải qua từng sự kiện, từng cột mốc của đất nước, tôi luôn thấy một Chủ tịch nước Trần Đức Lương thầm lặng nhưng kiên định, khiêm nhường mà quả cảm, một người lãnh đạo không thích đứng giữa đám đông nhưng luôn đứng giữa những thời khắc quan trọng nhất.

Hôm nay, khi viết lại những dòng này, ký ức về ông, người thủ trưởng mà tôi được may mắn phục vụ, vẫn hiện rõ. Đó là ánh mắt, dáng đi, nụ cười hiền từ, cách bắt tay thật chặt và lời căn dặn nhẹ nhàng mà thấu đáo.

Với tôi, ông không chỉ là một vị lãnh đạo cấp cao, mà còn là một người thầy lớn – người đã gieo vào tôi niềm tin rằng: Trí tuệ, chân thành và trách nhiệm vẫn luôn là cốt lõi của mỗi nhà lãnh đạo quốc gia.

PGS Nguyễn Văn Bích, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Chủ tịch nước