Người tù Côn Đảo kể ký ức giữa lằn ranh sống chết

Một người con xứ Quảng bị bắt, tra tấn, giam cầm giữa địa ngục trần gian Côn Đảo, suýt bỏ mạng trong các trận đòn tra tấn dã man nhưng không khai nửa lời về tổ chức. Trở về từ cõi chết, ông tiếp tục cầm súng chiến đấu cho đến ngày giải phóng.

Đó là câu chuyện tác giả Hoàng Phương (nhà báo Trịnh Phi Long) kể trong truyện ký Những năm tháng khốc liệt được ra mắt vào sáng 15/8 tại TP.HCM. Tác phẩm là lát cắt trực diện về hiện thực chiến tranh từ một nhân chứng sống. Nhưng sâu xa hơn, nó còn là thông điệp mạnh mẽ, kêu gọi ngày càng nhiều người viết tiếp những trang sử hào hùng của dân tộc, nhất là khi nhân chứng ngày càng ít dần, theo lời bà Trịnh Bích Ngân, Chủ tịch Hội Nhà văn TP.HCM.

Truyện ký viết bằng máu và nước mắt

Những năm tháng khốc liệt là truyện ký giàu tính lịch sử và nhân văn của tác giả Hoàng Phương, một cựu tù Côn Đảo, cựu chiến sĩ biệt động Sài Gòn - Gia Định. Ông là người đã sống sót sau những năm tháng bị tra tấn, giam cầm trong hệ thống nhà tù khét tiếng của Mỹ - Ngụy. .

Sinh ra ở Quảng Nam, mảnh đất “chưa mưa đã thấm” từng hứng chịu nhiều tội ác chiến tranh, ông lớn lên trong ký ức về bom rơi, xác người, những cuộc càn quét, thảm sát ở chợ Được, Chiên Đàn, ngã ba Cây Cốc.

Tập truyện ký của Hoàng Phương là tiếng nói chân thực từ một người cựu tù Côn Đảo, viết ra để lưu giữ ký ức chiến tranh và tri ân đồng đội đã ngã xuống.

Những hình ảnh ấy ăn sâu vào tuổi thơ, trở thành ngọn lửa thôi thúc ông sớm rời ghế nhà trường, cầm súng chiến đấu, rồi bị bắt, bị đày, bị tra tấn, nhiều lần đứng giữa ranh giới sự sống và cái chết.

"Những năm tháng khốc liệt là nén hương lòng tôi thành kính dâng lên trước anh linh hàng triệu Anh hùng, Liệt sĩ, đồng bào, đồng chí cả nước đã chiến đấu vì sự nghiệp giải phóng dân tộc để cho nhân dân ta được sống trong hòa bình, đất nước ta được nở hoa độc lập và kết trái tự do như hô nay", ông tâm sự.

Trong sách, tác giả miêu tả kỹ từng đòn tra tấn, từng người bạn tù đã mất vì kiệt sức hay vì không chịu khuất phục. Tác phẩm khắc họa những góc khuất rất con người về tình bạn trong tù, những vết sẹo còn chưa lành, những lần tuyệt thực đến kiệt quệ nhưng vẫn hô vang khẩu hiệu của cách mạng.

Nhận xét về tác phẩm, PGS.TS Bùi Thanh Truyền (ĐH Sư phạm TP.HCM) cho biết: "Tôi đã không hề thất vọng bởi đã được nghe những câu chuyện thật hơn cả sự thật của những người trở về từ cõi chết, những người dâng hiến cả cuộc đời cho sự nghiệp giải phóng dân tộc trước đây và cho đại nghiệp hòa bình, ổn định, phát triển của đất nước hôm nay".

Với văn phong mộc mạc, truyện ký không cố gắng trở thành văn học, nhưng lại khiến người đọc bị cuốn vào bởi chất liệu sống thô ráp, dằn vặt và chân thực. Chính điều đó làm nên giá trị riêng cho cuốn sách, tác giả không tìm cách kể chuyện hay, mà kể đúng với thực tế, đúng với nỗi đau, đúng với khí tiết người lính trong tù.

Viết tiếp những trang sử hào hùng

Tại buổi ra mắt sách, nhà văn Trịnh Bích Ngân, Chủ tịch Hội Nhà văn TP.HCM, khẳng định các tác phẩm về đề tài chiến tranh vẫn luôn chiếm một phần trọng yếu trong dòng văn học hiện đại.

Song, bà cho rằng: "Sách viết về chiến tranh, về những con người dâng hiến cuộc đời, cả sinh mạng cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc, cho Tổ quốc, vẫn là thành quả còn khiêm tốn, chưa phản ảnh đầy đủ được hiện thực vừa sinh động vừa khốc liệt mà nhân dân và cả chúng ta đều cần được biết đến".

Bà Trịnh Bích Ngân, Chủ tịch Hội Nhà văn TP.HCM, nhận xét số đầu sách về chiến tranh vẫn chưa đủ để phản ánh hiện thực vừa tàn khốc vừa sinh động.

Theo Chủ tịch Hội Nhà văn TP.HCM, nhiệm vụ của người viết không chỉ là nhắc nhớ, mà là tạo thêm động lực để các thế hệ hôm nay hiểu, biết ơn và tiếp nối. Bởi nếu những trang truyện ký như của Hoàng Phương không được kể lại, phổ biến, sẽ có rất nhiều phần lịch sử bị đánh mất.

Đó cũng là lý do Hội Nhà văn TP.HCM chủ trương mở rộng cánh cửa cho các “nhà văn không chuyên”, những người từng trải qua chiến tranh, bị đày đọa trong ngục tù Mỹ - Ngụy. Những người như Hoàng Phương, Hồ Duy Tùng, Vũ Thành Trung… là những “nhân chứng sống” không thể thay thế và tác phẩm của họ mang tinh thần chứng tích lịch sử sống động.

Hoàng Thị Khánh, Trưởng Ban Liên lạc toàn quốc các cựu tù chính trị và tù binh yêu nước Việt Nam, cho biết Ban có nhiều tư liệu và mối quan hệ với các nhân chứng lịch sử, sẵn sàng chia sẻ với đông đảo công chúng.

Bà Hoàng Thị Khánh, Trưởng ban Liên lạc toàn quốc các cựu tù chính trị và tù binh, cho biết lực lượng cựu tù chính trị ngày càng ít đi. “Từ 11.000 người, nay chỉ còn khoảng 5.000. Mỗi năm, chúng tôi lại mất thêm đồng đội. Nếu không ghi lại bây giờ, sau này không ai còn đủ thông tin để kể lại nữa”, bà nói.

Do đó, theo bà, sự phối hợp giữa các nhà văn chuyên nghiệp với các nhân chứng sống chính là mô hình đáng mong đợi trong giai đoạn hậu chiến. Chỉ khi đó, lịch sử mới không chỉ được ghi lại bằng tài liệu, mà còn bằng cảm xúc, sự thấm thía và chân thực nhất.

Hạ Đan