Nghịch lí trong hiến ghép mô tạng tại Việt Nam

Phát biểu tại Hội thảo "Tăng cường vai trò truyền thông, vận động hiến tặng mô, tạng từ người hiến sau chết/chết não" do Trung tâm Điều phối Ghép tạng Quốc gia và Hội Vận động Hiến mô, bộ phận cơ thể người Việt Nam tổ chức ngày 5/3 tại Hà Nội, GS.TS Trần Văn Thuấn - Thứ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Hội đồng Y khoa Quốc gia nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc hiến tạng trong y học.

Theo Thứ trưởng Trần Văn Thuấn, ghép mô, tạng là thành tựu y học quan trọng giúp cứu sống và cải thiện chất lượng sống cho hàng nghìn bệnh nhân suy tạng giai đoạn cuối. Sau hơn 30 năm, Việt Nam đã làm chủ công nghệ ghép tạng, với hơn 9.300 ca ghép thành công tại 28 bệnh viện trên cả nước.

Một ca ghép phổi tại BV Việt Đức

Những ca ghép phức tạp như ghép phổi tại Bệnh viện Phổi Trung ương hay ghép tim - gan đồng thời tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức cho thấy năng lực y học Việt Nam đã tiệm cận trình độ quốc tế. Tuy nhiên, nguồn hiến tạng từ người chết/chết não vẫn rất khan hiếm.

Ghép mô, tạng là thành tựu y học quan trọng, giúp cứu sống và cải thiện chất lượng sống cho hàng nghìn người bệnh suy tạng giai đoạn cuối. Sau hơn 30 năm, từ ca ghép thận đầu tiên năm 1992, Việt Nam đã làm chủ công nghệ với hơn 9.300 ca ghép thành công tại 28 bệnh viện trên cả nước. Những ca ghép phức tạp như ghép phổi tại Bệnh viện Phổi Trung ương hay ghép tim - gan đồng thời tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức cho thấy trình độ y học Việt Nam tiệm cận thế giới.

Tuy nhiên, nguồn hiến tạng từ người chết/chết não vẫn khan hiếm, trong khi nhu cầu ghép tạng ngày càng tăng. Việt Nam có tỉ lệ ghép tạng cao nhất Đông Nam Á (hơn 1.000 ca/năm) nhưng tỉ lệ hiến tạng sau chết lại thuộc nhóm thấp nhất thế giới. Hàng nghìn người bệnh vẫn chờ đợi, nhiều người không có cơ hội vì thiếu nguồn hiến. Nguyên nhân chủ yếu do nhận thức cộng đồng còn hạn chế, công tác truyền thông, vận động chưa thực sự hiệu quả.

Giải pháp thúc đẩy hiến tặng

Bên cạnh những chính sách khuyến khích hiến tặng, chính phủ Việt Nam đã và đang đẩy mạnh truyền thông, vận động qua các hoạt động như Lễ phát động đăng kí hiến tặng mô, tạng và thành lập các chi hội vận động hiến mô, bộ phận cơ thể người.

Thứ trưởng Trần Văn Thuấn nhấn mạnh, các giải pháp trong thời gian tới bao gồm: xây dựng đội ngũ tư vấn hiến tặng tại các bệnh viện, có chế độ đãi ngộ phù hợp; tăng cường hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm các quốc gia có hệ thống hiến tặng phát triển; mở rộng truyền thông trên các nền tảng số, báo chí, mạng xã hội; phối hợp với các tổ chức tôn giáo, đoàn thể để lan tỏa giá trị nhân văn của việc hiến tặng.

Thứ trưởng Thuấn cho biết, Bộ Y tế đang quyết liệt chỉ đạo để từng bước hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách nhằm thúc đẩy hoạt động hiến, lấy, ghép mô tạng phát triển mạnh mẽ và bền vững. Cụ thể, trong năm 2024, Bộ Y tế đã ban hành Hướng dẫn chuyên môn kĩ thuật về hiến, lấy, ghép, vận chuyển, bảo quản và chăm sóc sau ghép gan từ người hiến sống và từ người hiến chết não. Những ngày cuối năm 2024, Thông tư số 48 quy định về đăng kí ghép và nguyên tắc điều phối, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người hiến sau khi chết ra đời để hướng dẫn, cụ thể hóa cũng như vận động việc hiến mô, tạng sau khi chết...

“Tuy nhiên, vẫn còn những khoảng trống cần được lấp đầy. Hiện nay, chưa có cơ chế, chính sách rõ ràng cho hoạt động tư vấn hiến tặng mô, tạng từ người chết não, chết tim. Chỉ một số bệnh viện thành lập được tổ tư vấn, vận động hiến tạng do chưa có chế độ đãi ngộ phù hợp. Công tác truyền thông dù đã được đẩy mạnh nhưng chưa đủ rộng và hiệu quả, nhiều người dân vẫn e ngại, hiểu biết hạn chế, thậm chí lo ngại về tâm linh, đạo đức. Ở nhiều nước phát triển, tư vấn hiến tặng mô, tạng tại bệnh viện là một phần quan trọng trong hệ thống y tế. Đội ngũ tư vấn được đào tạo bài bản, hưởng chế độ đãi ngộ hợp lí, giúp gia đình người bệnh hiểu rõ ý nghĩa nhân văn của hiến tạng và đưa ra quyết định đúng đắn. Đây là mô hình Việt Nam cần nghiên cứu, áp dụng phù hợp”, GS.TS Trần Văn Thuấn nói.

Bên cạnh truyền thông, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa ngành y tế, các tổ chức xã hội, tôn giáo và đặc biệt là bệnh viện – nơi tiếp cận trực tiếp với người bệnh. Những câu chuyện về người hiến tạng và người bệnh được ghép tạng thành công cần được lan tỏa mạnh mẽ, tạo động lực thúc đẩy phong trào hiến tặng mô, tạng phát triển bền vững.

Tại hội thảo, PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến, nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế đề xuất cần có chính sách ưu đãi, khen thưởng và vinh danh những gia đình đồng ý hiến tạng của người thân sau chết não; Cần hỗ trợ tâm lí, cung cấp dịch vụ tư vấn và hỗ trợ tâm lí cho gia đình người hiến, giúp họ hiểu và chấp nhận quyết định hiến tạng. Cùng đó cần có ngày hiến tạng Việt Nam và tăng cường tri ân các gia đình hiến tạng của người thân chết não. Sử dụng các nền tảng công nghệ để quản lí thông tin người hiến và người nhận, đảm bảo minh bạch và hiệu quả trong quá trình điều phối.

Hà Minh