Nghệ thuật hát lễ của chức sắc Kadhar

Trong đời sống tín ngưỡng của đồng bào Chăm, các chức sắc dân gian giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Họ là những người trực tiếp đảm trách việc cúng tế các vị thần, chủ trì nghi lễ và thể hiện các bài hát lễ ca ngợi thần linh. Nếu âm nhạc nghi lễ được xem là trung tâm của lễ hội, là cầu nối giữa con người với thế giới siêu nhiên thì các chức sắc dân gian - những người hát và tấu nhạc lễ chính là nhân tố cốt lõi tạo nên sự kết nối linh thiêng ấy. Trong số các chức sắc dân gian, chức sắc Kadhar giữ vị trí nổi bật. Không chỉ thực hiện nghi thức hành lễ, các Kadhar còn gắn liền với hình ảnh kéo đàn Kanhi và hát các bài thánh ca kể về tiểu sử, công trạng của các vị thần như: Po Inư Nưgar, Po Klaong Girai, Po Romê... Những bài hát lễ này thường được trình diễn tại các đền, tháp trong các dịp lễ Katê, Cambur, lễ nhập Kut của người Chăm Bàlamôn và nhiều nghi lễ truyền thống khác.

Các chức sắc Kadhar (ảnh do nhân vật cung cấp).

Để trở thành chức sắc Kadhar, một cá nhân phải trải qua lễ Nhập môn, theo học các chức sắc tiền bối để rèn luyện chữ Chăm, học thuộc và thể hiện các bài hát lễ; đồng thời thành thạo kỹ thuật tấu đàn Kanhi. Sau nhiều năm tu học và thực hành, khi đạt trình độ nhất định, người học mới được tham gia các lễ Tôn chức và chính thức đảm nhận vai trò hành lễ trong đời sống tín ngưỡng của cộng đồng.

Hệ thống bài hát lễ của chức sắc Kadhar không chỉ mang giá trị tín ngưỡng, mà còn là những tác phẩm văn chương dân gian giàu chất huyền thoại, cổ tích và đậm chất thi ca. Các bài hát được lưu truyền qua hình thức truyền miệng, đồng thời ghi chép trong kho tàng thư tịch cổ của người Chăm. Khi hành lễ, các Kadhar thể hiện những làn điệu lúc trầm lắng, da diết, lúc sôi động, rộn ràng, hòa quyện cùng tiếng đàn Kanhi tạo nên một không gian diễn xướng thiêng liêng và giàu cảm xúc. Trong không gian ấy, chức sắc Kadhar được ví như những nghệ sĩ bậc thầy, góp phần nâng tầm giá trị nghệ thuật của nghi lễ.

Chức sắc Kadhar (Thành Lũy) hát thánh ca trong nghi lễ.

Nghệ thuật hát lễ của chức sắc Kadhar là loại hình trình diễn dân gian đặc sắc, hội tụ nhiều yếu tố văn hóa như: Tín ngưỡng, văn chương, âm nhạc và diễn xướng. Loại hình nghệ thuật này đã được gìn giữ, lưu truyền qua nhiều thế hệ trong không gian lễ hội, nghi lễ truyền thống của người Chăm; đồng thời đóng vai trò quan trọng trong việc tạo nên sự thăng hoa của nghi lễ, giúp con người đạt đến sự giao cảm với thần linh - mục đích cốt lõi của các lễ hội Chăm.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, với những tác động của đời sống hiện đại, nghệ thuật hát lễ của chức sắc Kadhar có nguy cơ mai một. Do đó, việc quan tâm bảo tồn, nghiên cứu và phát huy giá trị loại hình nghệ thuật độc đáo này là yêu cầu cấp thiết, nhằm gìn giữ một di sản văn hóa đặc sắc trong kho tàng văn hóa dân gian của đồng bào Chăm.

S.C - T.D