NATO kinh tế: khả thi hay ảo tưởng?

Phiên bản kinh tế của Hiệp ước NATO

Ý tưởng thành lập khối “NATO kinh tế” đã manh nha xuất hiện khi Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Thượng viện Mỹ Bob Menendez hỏi một phụ tá của Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken về việc “tạo ra một phiên bản kinh tế theo kiểu quy định tại Điều 5 của Hiệp ước NATO”.

Nguồn: Reuters

Sau đó, tại Hội nghị của Ủy ban tư vấn chính sách kinh tế Mỹ - Nhật Bản (EPCC) diễn ra tại Washington, Bộ trưởng Thương mại Mỹ Gina Raimondo và những người đồng cấp Nhật Bản mặc dù không trực tiếp nhắc đến khái niệm "NATO kinh tế" mà một số nghị sĩ Mỹ và đồng minh vừa đề xuất. Tuy nhiên, họ vẫn nhất trí rằng "các thực tế kinh tế của Trung Quốc" đòi hỏi họ phải có một sự phản ứng chung và được chuẩn bị kỹ càng.

Tại Hội nghị, Ngoại trưởng Nhật Bản Hayashi Yoshimasa nói với các phóng viên rằng cần phải nghĩ đến ngoại giao, an ninh và kinh tế như một chỉnh thể thì mới mong phản ứng hiệu quả trước điều mà ông gọi là việc sử dụng ảnh hưởng kinh tế một cách không công bằng và thiếu minh bạch. Còn Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken thì khái quát chính sách của Mỹ với Trung Quốc bằng các cụm từ: “đầu tư, liên kết, cạnh tranh”, tức là Mỹ nên đầu tư vào sức mạnh của chính mình, liên kết chặt chẽ hơn với các đồng minh, đối đầu với Trung Quốc khi cần thiết. Các nhà ngoại giao Mỹ và Nhật Bản cho rằng, cần thảo luận ở tầm chiến lược về các chính sách cần thực thi trong bối cảnh đó.

Hội nghị trên nằm trong khuôn khổ chương trình của Ủy ban tham vấn chính sách kinh tế Mỹ - Nhật Bản - một định dạng mới cho Bộ Tứ ngoại giao và kinh tế điều phối các nỗ lực làm cho nền kinh tế của hai nước thêm "cạnh tranh và dẻo dai".

Ngoại trưởng Hayashi nhấn mạnh rằng họ không theo đuổi chủ nghĩa bảo hộ nhưng thông cáo chung của các bên được công bố sau cuộc họp đã chỉ rõ rằng sáng kiến này phần nào cũng hướng tới mục tiêu giành lấy ảnh hưởng trên thế giới.

Theo Thông cáo chung, các vị bộ trưởng nói trên đã nhất trí với tư cách là hai nền kinh tế lớn hàng đầu, Mỹ và Nhật Bản có thể cung cấp mô hình tốt nhất về thịnh vượng, ổn định và an ninh. Thông cáo có đoạn: "Các bộ trưởng bày tỏ quan ngại lớn và phản đối việc sử dụng theo hướng có hại các ảnh hưởng kinh tế, bao gồm cưỡng ép kinh tế cũng như các thực tế cho vay không công bằng và mờ ám, theo những cách thức đe dọa lợi ích chính đáng của các quốc gia có chủ quyền cũng như của các cá nhân và các ngành nghề".

Nghi ngờ tính khả thi

Trước đó, Ngoại trưởng Anh Liz Truss cũng đã đề xuất rằng: “G7 nên hoạt động như một NATO kinh tế, cùng bảo vệ sự thịnh vượng của khối. Nếu nền kinh tế của một thành viên NATO đang bị nhắm mục tiêu bởi một đối thủ hiếu chiến, chúng ta nên hành động để hỗ trợ họ. Mọi người vì một người, một người vì mọi người”.

G7 là khối 7 nước công nghiệp lớn nhất thế giới. Nhật Bản là quốc gia duy nhất nằm trong G7 nhưng không phải là thành viên của khối quân sự NATO. Vì vậy, ý tưởng một NATO kinh tế giữa Mỹ và Nhật Bản có thể sẽ được xem xét nghiêm túc. Bộ trưởng Kinh tế Nhật Bản Hagiuda nói với báo giới: "Mô hình 2+2 sẽ không chỉ giới hạn vào quan hệ song phương Nhật - Mỹ mà còn sẽ làm nền tảng mang lại hòa bình và thịnh vượng rộng rãi ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Đây là nhận thức về thực hiện Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và mở. Đó là niềm tin của chúng tôi".

Nếu ý tưởng này trở thành hiện thực, dư luận sẽ quan tâm nhất câu hỏi “NATO kinh tế” có áp dụng điều khoản như Điều 5 của Hiệp ước NATO hay không. Điều 5 khẳng định rằng: “Một cuộc tấn công vũ trang chống lại một hoặc nhiều (các nước thành viên NATO) ở châu Âu hoặc Bắc Mỹ sẽ được coi là một cuộc tấn công chống lại toàn bộ khối NATO và sẽ vấp phải phản ứng từ các thành viên của khối, bao gồm cả việc sử dụng vũ lực”.

Trước khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra, áp dụng Điều 5 theo Hiệp ước NATO trong lĩnh vực kinh tế là điều không tưởng, bởi vì Mỹ và châu Âu đã có nhiều sự bất đồng trong việc đưa ra các lệnh trừng phạt đối với Nga sau khi Nga sáp nhập vùng lãnh thổ Crimea hồi năm 2014. Tuy nhiên, sự phối hợp giữa Mỹ và các đồng minh trong việc đưa ra các biện pháp trừng phạt đối với chương trình hạt nhân của Iran và hiện tại là sự hợp tác chặt chẽ trong việc trừng phạt Nga bởi cuộc xung đột với Ukraine đang khích lệ Mỹ và các đồng minh tin vào khả năng hiện thực của “NATO kinh tế”.

Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến tỏ ra nghi ngờ về tính hiện thực của ý tưởng “NATO kinh tế”. Chuyên gia Bruce Stokes - thành viên cấp cao tại Quỹ Marshall của Đức cho biết, sẽ rất khó để ý tưởng này thành hiện thực bởi “các thành viên có thể cần rất nhiều thời gian để đạt được sự đồng thuận về các biện pháp trừng phạt kinh tế, tránh gây ra những tác động tiêu cực ngược lại, như câu chuyện năng lượng của Nga và phương Tây”.

Hoàng Minh