Mê Kông: Kết nối giao thương quốc tế

Một nhánh sông Mê Kông

Cửa ngõ giao thương liên vùng

Là con sông nối liền các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á và Trung Quốc, từ xa xưa, Mê Kông đã đóng vai trò là tuyến đường thủy quan trọng, trung chuyển hàng hóa và con người giữa 6 quốc gia lớn trong khu vực Mê Kông. Ngày nay, Mê Kông là cửa ngõ quan trọng trong quá trình giao thương giữa 6 quốc gia này với nhau và thế giới. Hiện tại, sông Mê Kông được thống nhất chia làm 2 phần: Vùng thượng nguồn bắt nguồn từ phía Bắc thác Khone tới Nam Lào và vùng hạ lưu bắt đầu từ phần còn lại và kết thúc tại biển Đông.

Mê Kông có cấu tạo địa lý đa dạng, cùng với mực nước thay đổi liên tục theo mùa khiến cho việc di chuyển bằng đường thủy, xác định phương hướng đối với tàu bè tương đối phức tạp. Khối lượng hàng hóa vận chuyển trên tàu thuyền phụ thuộc nhiều vào mực nước với tổng lượng hàng hóa có thể giảm đến 50% vào thời điểm hạn hán. Tại Thái Lan, mặc dù phụ thuộc nhiều vào thời tiết, sông Mê Kông vẫn đóng vai trò là tuyến đường thủy quan trọng giữa Kumming và Bangkok với tổng khối lượng hàng hóa chuyên chở hàng năm qua tuyến này lên tới 300 ngàn tấn với mức độ gia tăng liên tục từ 8 - 11%/ năm. Hiện tại, Chính phủ Thái Lan vẫn đang liên tục nâng cấp, xây mới cơ sở hạ tầng đường thủy trên sông Mê Kông nhằm đáp ứng nhu cầu vận chuyển, đặc biệt trong đó có dự án mở rộng cảng Chiang Saen.

Tại Lào, phương tiện chủ yếu hoạt động trên sông Mê Kông phần lớn có công suất tải trọng từ 50 đến 100 DWT. Phần lớn các phương tiện này đảm nhận nhiệm vụ vận chuyển gỗ, nông sản và vật liệu xây dựng. Thông qua tuyến đường thủy này, Thái Lan nhập khẩu một lượng lớn hàng hóa da dạng từ Trung Quốc, bao gồm các loại vật liệu, phân bón, nông sản theo mùa. Bên cạnh đó, Thái Lan cũng sử dụng Mê Kông là tuyến đường chính xuất khẩu hàng hóa bản địa đặc biệt như cao su, long nhãn và hàng tiêu dùng. Phần lớn tàu thuyền Trung Quốc hoạt động tại cảng Chiangsen có tải trọng lên tời 300 DWT

Tại khu vực hạ lưu sông Mê Kông, các quốc gia lớn trong khu vực như Việt Nam và Campuchia coi Mê Kông là tuyến thương mại đường thủy lớn nhất với khối lượng hàng hóa giao thương giữa 2 quốc gia liên tục gia tăng hàng năm, lượng hàng hóa đi qua 2 cảng Phnom Penh và Cần Thơ liên tục tăng lên trước cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2008. Vào năm 2009, Việt Nam cũng đưa vào hoạt động cảng Cái Mép nhằm đưa các hoạt động giao thương làm trọng điểm kinh tế đối với các khu vực thuộc con sông lớn này. Cảng Cái Mép là điểm tập hợp những tàu thuyền có chiều sâu lên tới 15,2m - tương đương với những tàu container có kích cỡ lớn nhất thế giới từ các nước châu Âu và Hoa Kỳ, hoạt động giao thương, vận chuyển hàng hóa tại khu vực này. Từ Cái Mép, các tàu container cỡ lớn trên có thể đưa hàng hóa đến thẳng Phnom Penh mà không cần phải thay đổi phương tiện trên tuyến.

Với đặc điểm là một con sông nối liền 6 nước, các quốc gia trong khu vực cũng đã ký kết nhiều hiệp định giao thương, bảo vệ môi trường, hợp tác xuất khẩu hàng hóa, đặc biệt trong đó có Hiệp định ký kết giao thương hàng hóa, nhân lực vào năm 1999 giữa Việt Nam, Lào và Thái Lan và sự thành lập Ủy hội sông Mê Kông (Mê Kông River Commission - MRC) tổ chức bốn năm một lần nhằm giải quyết các vấn đề giữa các quốc gia trong khu vực sông Mê Kông.

Điểm "nóng" đối thoại

Hiện nay, Mê Kông đang là điểm "nóng" đối thoại mâu thuẫn giữa các quốc gia trong khu vực. Có hai vấn đề chính gây mâu thuẫn giữa các bên là việc xây dựng các con đập hay việc phá hủy những chỗ chảy xiết. Một loạt các đập đã được xây dựng trên các nhánh của Mê Kông, đáng kể nhất là đập Pak Mun tại Thái Lan. Pal Mun bị công kích dữ dội do chi phí cao cũng như ảnh hưởng xấu tới môi trường và tới cuộc sống của những khu dân cư chịu ảnh hưởng. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đang tiến hành các chương trình xây dựng hàng loạt các con đập trên khu vực sông Mê Kông. Với sự đi vào hoạt động của các đập Mạn Loan, Đại Triều Sơn, Cảnh Hồng và hàng chục con đập khác đang được xây dựng, hiện Trung Quốc đang nắm giữ 6 đập lớn tính đến cuối 2016. Các chuyên gia kinh tế và môi trường đang lo ngại sự chạy đua xây đập trên Mê Kông sẽ cản trở dòng chảy tự nhiên, khiến cho hoạt động nông nghiệp và ngư nghiệp tại khu vực hạ lưu bị gián đoạn trầm trọng. Mực nước suy giảm do các con đập gây ra cũng sẽ khiến cho khối lượng hàng hóa giao thương tại hạ lưu Mê Kông sụt giảm nghiêm trọng.

Chính phủ Lào và Campuchia cũng có kế hoạch xây dựng các đập ngăn nước, hiện cũng đang chịu phản đối dữ dội từ các quốc gia khác. Việc chính quyền Trung Quốc đang khuyến khích Lào thực hiện việc làm sạch các tảng đá và cồn cát từ dòng chảy để tạo điều kiện thuận lợi cho giao thông sẽ làm tăng sự lưu thông nước và kết quả của nó là sự gia tăng xói mòn cũng như gây thiệt hại cho nguồn cá.

Tại khu vực hạ lưu, đồng bằng sông Cửu Long hiện đang là nơi chịu tác động trực tiếp của những hoạt động làm thay đổi chế độ thủy văn của sông Mê Kông, đặc biệt là đợt hạn hán miền Nam Việt Nam năm 2016 được cho là do lượng nước đổ về đồng bằng sông Cửu Long từ Mê Kông bị giảm mạnh do hệ thống các đập thủy điện được nhiều quốc gia xây dựng trên dòng chính của Mê Kông. Hiện nay, Việt Nam đang phản đối việc xây dựng đập trên dòng chính, tuy nhiên vẫn có nhiều công ty đang chạy đua trong việc xây dựng thủy điện trên các phụ lưu.

Với vị trí đặc biệt là nguồn cung cấp tài nguyên cho các hoạt động nông nghiệp, kết nối giao thương, vận tải đường thủy giữa các quốc gia trong khu vực với nhau và toàn thế giới, Mê Kông đóng vai trò quan trọng cho việc thúc đẩy kinh tế tại các nước đi qua, vì vậy cần có sự hợp tác giữa các bên nhằm đảm bảo sự công bằng, phát triển bền vững và bảo vệ môi trường trong các hoạt động xây dựng cơ sở vật chất trên con sông huyết mạch này o

Hà Vũ