Mâm cơm người M'nông trong nhịp sống hôm nay

Mâm cơm dự thi của bà con ở phường Nam Gia Nghĩa tại Liên hoan các Câu lạc bộ cồng chiêng lần thứ I

Giữ lửa bếp rừng trong mỗi dịp vui bon làng

Mỗi khi bon làng người M’nông có lễ hội, có việc vui hay sự kiện chung, không gian bon làng lại rộn ràng hơn thường ngày. Người nướng cơm lam, người nướng thịt, người giã muối ớt, người giã canh lá bép đọt mây… Mỗi người một việc nhưng từ người già đến người trẻ, từ phụ nữ đến đàn ông, ai cũng thành thạo các món ăn truyền thống như đã quen từ thuở nhỏ.

Mâm cơm truyền thống của người M’nông không cầu kỳ nhưng luôn đủ đầy những món quen thuộc: cơm lam thơm mùi tre nứa, gà nướng mọi, canh lá bép đọt mây, cà đắng, muối ớt và ché rượu cần được đặt trang trọng giữa nhà. Nguyên liệu đều được lấy từ rừng, từ nương rẫy, từ những gì bà con tự nuôi, tự trồng, mang theo cả hơi thở của núi rừng vào từng món ăn.

Trong những dịp lễ hội, trước khi dùng bữa, chủ nhà thường hát bài mời khách bằng lời M’nông. Lời hát mộc mạc, chân tình, như thay cho lời chào, lời mời và cũng là sự sẻ chia niềm vui chung của bon làng. Mâm cơm vì thế không chỉ để ăn, mà còn là không gian gắn kết cộng đồng, nơi mọi người cùng ngồi lại, cùng kể chuyện, cùng nhắc nhớ về cội nguồn.

Bà H’Bôm, ở phường Nam Gia Nghĩa chia sẻ: “Mỗi lần bon làng có lễ hay việc vui, bà con lại cùng nhau nấu nướng. Con cháu nhìn người lớn làm rồi học theo, lâu dần thành quen”. Với bà, mâm cơm truyền thống không chỉ là bữa ăn đãi khách, mà còn là cách dạy con cháu giữ nếp nhà, nhớ mình là người M’nông.

Mâm cơm truyền thống hôm nay

Cuộc sống hôm nay mang đến nhiều đổi thay, và mâm cơm của người M’nông cũng có những điều chỉnh để phù hợp hơn với sinh hoạt mới. Tuy vậy, sự thay đổi ấy không làm mất đi tinh thần cốt lõi của ẩm thực truyền thống, mà là sự thích nghi linh hoạt để gìn giữ lâu dài.

Theo chị H’Kuit Niê ở phường Đông Gia Nghĩa, trước đây canh lá bép thường chỉ nấu với cá khô hoặc cá hộp, thì nay bà con có thể thay bằng các nguyên liệu đa dạng hơn như: thịt, cá tươi. Gia vị vẫn giản dị, chủ yếu là muối, đôi khi dùng lá rnhao là một loại lá rừng được sử dụng từ ngày xưa để tạo vị ngọt tự nhiên, giữ trọn hương vị của núi rừng. Những thay đổi ấy giúp món ăn truyền thống dễ đi vào bữa cơm hằng ngày, chứ không chỉ xuất hiện trong lễ hội. Chị H’Kuit Niê tâm sự: “Dù bây giờ có nhiều món ăn mới, nhưng trong những dịp quan trọng, gia đình tôi vẫn luôn nấu các món truyền thống để con cháu biết, nhớ và trân trọng văn hóa của dân tộc mình”.

Bà Lê Thị Trúc Linh - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho rằng, mâm cơm truyền thống của người M’nông không chỉ mang giá trị ẩm thực mà còn là không gian kết tinh văn hóa, phản ánh nếp sống cộng đồng và mối quan hệ hài hòa giữa con người với thiên nhiên. Việc gìn giữ mâm cơm truyền thống vì thế cần được đặt trong tổng thể công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc thiểu số.

Cũng theo bà Linh, thời gian qua, ngành văn hóa đã chú trọng lồng ghép việc bảo tồn văn hóa truyền thống vào các hoạt động cộng đồng, lễ hội... Điển hình, tại Liên hoan các Câu lạc bộ cồng chiêng tỉnh Lâm Đồng lần thứ I vừa qua, mâm cơm truyền thống của người M’nông nói riêng và các dân tộc nói chung đã được tái hiện thành nội dung thi, để bà con cùng nhau nấu nướng, trình bày, kể lại câu chuyện phía sau từng món ăn. Qua đó, góp phần nhắc nhở con cháu, thế hệ trẻ và người dân bon làng về nét đẹp mâm cơm truyền thống, về hơi ấm bếp lửa gắn kết cộng đồng.

Trong bối cảnh hiện nay, khi nhiều giá trị văn hóa truyền thống đứng trước nguy cơ mai một, những cách làm ấy cho thấy vai trò định hướng của cơ quan quản lý nhà nước trong việc bảo tồn văn hóa không tách rời đời sống, mà được nuôi dưỡng từ chính mỗi gia đình, mỗi bon làng.

Nguyễn Hiền .