Lộ trình hướng đến Net Zero: Con đường bắt buộc phải đi

Nội dung trên được các chuyên gia kinh tế, học giả, nhà phân tích, nhà doanh nghiệp chia sẻ tại Diễn đàn Kinh tế xanh 2023 với chủ đề “Net zero – Đường đến phát triển bền vững” do Tạp chí Kinh tế Sài Gòn tổ chức ngày 18-8-2023.

Quang cảnh diễn đàn “Net zero – Đường đến phát triển bền vững” do KTSG tổ chức ngày 18-8-2023. Ảnh: MINH ANH

Cần xem là lợi thế cạnh tranh hơn là thách thức đầu tư

Hướng đến giảm phát thải ròng về bằng 0 (Net zero) vào năm 2050, theo cam kết của Việt Nam tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu của Liên hiệp quốc năm 2021 (COP26), được cho là rất thách thức và nhiều tham vọng. Tuy nhiên, với doanh nghiệp, các diễn giả cho rằng đây là cuộc chơi toàn cầu. Doanh nghiệp cần có lộ trình thực hiện để không bỏ lỡ khi mà những thị trường nhập khẩu chính của Việt Nam ngày càng khắt khe về cắt giảm phát thải, sử dụng nguyên liệu tái chế, sản xuất thân thiện môi trường…

Trên thực tế, việc chuẩn bị cho lộ trình phát triển bền vững nói chung và Net zero nói riêng trong thời gian qua cũng được các doanh nghiệp quan tâm và triển khai thực hiện.

Tại diễn đàn, theo bà Lâm Tố Trinh, Phó tổng giám đốc Sáng tạo đổi mới và Phát triển kinh doanh của NS BlueScope Việt Nam, một thành viên của BlueScope, tập đoàn đã có lộ trình giảm carbon sớm, đi theo con đường ESG (môi trường – xã hội – quản trị doanh nghiệp). Với Net zero, tập đoàn chia hai giai đoạn thực hiện, giai đoạn đầu đến năm 2030 sẽ giảm 30% phát thải cho hoạt động không liên quan sản xuất thép. Mục tiêu này tại NS BlueScope Việt Nam lên đến 50%.

Trong năm tới, công ty sẽ cải thiện hệ thống quy trình sản xuất như giảm nhiệt độ sấy, chuyển đổi công nghệ để sử dụng gas và nhiệt điện ít hơn. Đến năm 2025, NS BlueScope Việt Nam sẽ gắn hệ thống solar lớn để giảm phát thải carbon 11% cho cả dây chuyền sản xuất thép.

Còn theo ông Tan Boon Thor, Giám đốc khối Bất động sản thương mại, kiêm Giám đốc Quản lý thiết kế tại Frasers Property Vietnam, nhận thấy tầm quan trọng của công cuộc chống biến đổi khí hậu với gần 40% lượng khí thải carbon toàn cầu đến từ lĩnh vực bất động sản, Frasers với một loạt dự án lớn ở Việt Nam, đặt tính bền vững là cốt lõi trong hoạt động và nỗ lực đổi mới bền vững.

Là công ty bất động sản niêm yết tại sàn chứng khoán Singapore đầu tiên đưa ra cam kết Net zero vào năm 2050, các kế hoạch kinh doanh và triển khai của Frasers đều gắn liền với câu chuyện của tài chính bền vững, thích ứng khí hậu, nỗ lực khử carbon, chứng nhận xanh và đào tạo nhân viên.

“Chúng tôi tích hợp ESG trên toàn chuỗi giá trị tác động đến đầu tư, thiết kế, phát triển và vận hành các bất động sản của mình”. Melinh Point tại TPHCM trở thành một trong những tòa nhà đầu tiên của Frasers được Bộ Xây dựng Singapore (BCA) công nhận đạt chứng nhận xanh. Doanh nghiệp đang tiếp tục thực hiện giảm carbon các dự án khác để sớm đạt công trình xanh với trọng tâm là các giải pháp tiết kiệm năng lượng, trồng cây xanh.

Không chỉ doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài, các doanh nghiệp thuần Việt tham dự diễn đàn cũng cho biết đang hành động để cắt giảm phát thải. Ông Lê Anh, Giám đốc phát triển bền vững của Công ty Nhựa tái chế Duy Tân, cho biết đang đầu tư để vận hành nhà máy giảm carbon với tiêu chí 3 không (không nước thải, không khí thải, không rác thải). “Hiện chúng tôi đang thu gom những chai nhựa đã qua sử dụng để tái chế thành vỏ chai an toàn cung cấp cho các doanh nghiệp chế biến thực phẩm và nước uống dưới nhãn hiệu toàn cầu”, ông Lê Anh nói.

Bài học rõ nhất là sự chuẩn bị của ngành dệt may Bangladesh. Ngành dệt may nước này đã làm bất ngờ những ai theo dõi quá trình chuyển đổi xanh, và cũng khiến dệt may Việt Nam trong thời gian qua mất không ít đơn hàng. “Những đơn hàng may mặc của Việt Nam bị chuyển qua các nước khác thực hiện vì doanh nghiệp trong nước chưa áp dụng chứng chỉ xanh, trong khi các nước đối thủ đã làm rồi”, ông Lê Anh dẫn chứng và cho rằng: “Doanh nghiệp cần xem các khoản đầu tư cho phát triển bền vững, sản xuất xanh là một lợi thế cạnh tranh, vươn ra thế giới hơn là thách thức từ chi phí đầu tư”.

Đầu tư sớm sẽ giảm chi phí và đạt hiệu quả cao

Hướng tới Net zero là một hành trình dài và lợi thế của những doanh nghiệp đang tích cực chuyển dịch xanh sẽ ngày càng trở nên rõ ràng hơn, bởi đây không còn mang tính tự nguyện như trước nữa, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc, nếu muốn tham gia thị trường toàn cầu.

Việt Nam xuất khẩu nhiều sang Mỹ, châu Âu, Nhật Bản… – là các thị trường đều đòi hỏi doanh nghiệp phải cắt giảm phát thải, góp phần hướng đến mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Để đạt được mục tiêu này, từng ngành, từng doanh nghiệp cần có những cách thức làm riêng, như sử dụng nguyên liệu tái chế, sản xuất thân thiện với môi trường, sử dụng năng lượng tái tạo…

Ông Lê Anh cho rằng nếu doanh nghiệp không có lộ trình phát triển bền vững thì sau này cũng phải chi nhiều tiền mua tín chỉ carbon nếu muốn tiếp tục xuất khẩu vào các thị trường có yêu cầu cao về môi trường.

Một cơ hội khác cho doanh nghiệp xanh đến từ kế hoạch vận hành thị trường tín chỉ carbon vào năm 2028 của Việt Nam, cũng được các diễn giả nhắc đến. TS. Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, cho rằng đây là điều doanh nghiệp cần phải chuẩn bị tích cực. “Dù đang chịu áp lực mạnh với các mục tiêu thiên niên kỷ, nhưng cũng là cơ hội cho chúng ta”, ông Thiên nói.

Ông Phạm Phú Ngọc Trai, Chủ tịch Liên minh tái chế bao bì Việt Nam (ProVietnam), cho rằng biến đổi khí hậu hiện nay ảnh hưởng và làm thay đổi hầu như mọi lĩnh vực. Điều này đặt các doanh nghiệp trong bối cảnh thách thức, nhưng cũng gợi mở nhiều tiềm năng của các ngành liên quan. “Thị trường tín chỉ carbon đang hình thành một cách phôi thai, nhưng tâm thế của việc chuẩn bị là rất quan trọng. Không nên chờ cho đến khi có luật thì cơ hội mất đi”, ông Trai lưu ý.

Tất nhiên, việc thực hiện các tiêu chuẩn ESG hay theo đuổi mục tiêu Net zero sẽ cần nguồn tài chính để đầu tư. Tuy nhiên, câu chuyện không nằm ở túi tiền nhiều hay ít mà ở quyết tâm và cam kết của ban lãnh đạo công ty. Ông Trai cho rằng, cả thế giới đang phải đối mặt với thách thức đầu tư trong lộ trình tiến tới Net zero chứ không riêng Việt Nam. “Giai đoạn này quan trọng ở chỗ phải xác định tâm thế của mình, chứ chờ tới khi bắt buộc thì làm đã hơi muộn”, ông nói.

Cần chính sách ổn định, và…

Liên quan đến Net zero, GS.TS. Jonathan Pincus, chuyên gia kinh tế quốc tế cấp cao của Tổ chức phát triển Liên hiệp quốc (UNDP), nhận định các quốc gia đang ngày càng hành động nhanh hơn vì đã nhận thấy được vấn đề, đặc biệt là trong câu chuyện năng lượng. Ông đánh giá Việt Nam có sự nỗ lực rất cao khi “sử dụng phần lớn GDP” để chuyển đổi từ việc sử dụng năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo trong thời gian qua.

“Việt Nam cần tới 60 tỉ đô la Mỹ mỗi năm, và với thực tế hiện tại, để đầu tư vào năng lượng tái tạo thì cần vay vốn từ nước ngoài và nếu vay thì sẽ phải đối mặt với câu chuyện tỷ giá, nợ công”, vị chuyên gia của UNDP nói và cho rằng: “Các nước như Việt Nam cần phải huy động được nguồn tài chính từ ban đầu thì mới có thể triển khai quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp”.

Liên quan vấn đề này, ông Hà Đăng Sơn, Phó giám đốc kỹ thuật chương trình năng lượng phát thải thấp Việt Nam II (V-LEEP II) của USAID, cho rằng nhiều nhà đầu tư quan tâm đến điện tái tạo Việt Nam và các tổ chức tín dụng cũng sẵn sàng tài trợ cho các dự án này.

Có thể nói “tiền bên ngoài” là có sẵn, nhưng theo ông Sơn cần phải có cơ chế để đưa tiền chảy vào. Thách thức lớn đối với câu chuyện thu hút đầu tư là vấn đề hoàn thiện khung pháp lý, chính sách ổn định, tránh rủi ro cho doanh nghiệp. “Lo lắng nhất của nhà đầu tư là câu chuyện liên quan đến pháp lý, nếu không giải được bài toán này thì khó xử lý được mục tiêu dài hạn hơn”, ông Sơn nói, và nêu lại vấn đề rủi ro khi nhà đầu tư ồ ạt rót vốn vào các dự án điện tái tạo từ năm 2018-2021.

Tương tự, bà Eline van der Veen, Phó tổng lãnh sự, Lãnh sự quán Hà Lan tại TPHCM, cho rằng nhà đầu tư khi đầu tư vào thị trường nào thì luôn hướng đến kế hoạch dài hạn, nên cơ chế chính sách phải đảm bảo độ tin cậy và tạo được niềm tin cho họ. Trách nhiệm của Chính phủ là đưa ra khung pháp lý phù hợp, đảm bảo hấp dẫn cả về câu chuyện thể chế và tài chính nữa, để khu vực tư nhân nhìn thấy đây là điểm sáng, phù hợp mà triển khai dự án.

Mặt khác, bà Eline cũng cho biết các chuỗi cung ứng luôn tìm kiếm các doanh nghiệp ở Việt Nam có thể đáp ứng được các tiêu chuẩn liên quan đến công nghệ cao, môi trường, hoặc đòi hỏi sử dụng năng lượng xanh trong quá trình sản xuất. Vì vậy, để thu hút các nhà đầu tư thì Chính phủ cũng cần có chính sách để giúp các doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng những yêu cầu này.

Còn bà Emily Hamblin, Tổng lãnh sự, Lãnh sự quán Anh tại TPHCM, cho rằng thách thức sẽ là biến cam kết của Chính phủ thành định hướng, khuôn khổ rõ ràng hơn. Cùng với đó là đưa mọi người liên quan cùng vào cuộc, chung tay cho câu chuyện giảm phát thải.

“Cần phải có sự rõ ràng về mặt phát triển và hoàn thiện khung thể chế chính sách. Cần có cách tiếp cận toàn dân, nhiều góc nhìn, từ học giả, chuyên gia, tổ chức xã hội, vì đây là chuyển đổi lớn nên cần có sự cân đo đong đếm của tất cả các bên, để đảm bảo sự chuyển đổi công bằng nhất có thể”, bà nói.

Hiện nay, Net Zero đã là yêu cầu cấp thiết của phát triển bền vững, tăng trưởng xanh, thị hiếu tiêu dùng… Sự chủ động tham gia của cộng đồng doanh nghiệp, nhất là khối tư nhân và người tiêu dùng, sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế xanh và xây dựng nền tảng bền vững cho tăng trưởng xanh, hướng đến Net Zero.

Quốc Hùng