Kinh tế số không phải 'thêm một ngành', là tái cấu trúc nền kinh tế

Sáng 20.12, tại Diễn đàn Quốc gia phát triển Kinh tế số và Xã hội số lần thứ III, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng đã trình bày báo cáo dẫn đề mang tính định hướng chiến lược. Ông nhấn mạnh, giai đoạn tới Việt Nam phải bước qua tư duy "số hóa cái cũ" để tiến tới kiến tạo một không gian phát triển mới - nơi kinh tế số trở thành động lực quyết định cho mục tiêu tăng trưởng hai con số.

Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì diễn đàn với sự tham dự của các tỉnh, thành phố trong cả nước - Ảnh: Nhật Bắc

Bước chuyển từ "số hóa" sang "kiến tạo"

Mở đầu báo cáo, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng thẳng thắn chỉ rõ thực trạng: Kinh tế số Việt Nam hiện nay vẫn chủ yếu là việc "vác" các hoạt động cũ lên môi trường mạng. Tỉ trọng kinh tế số trong GDP tăng nhanh nhưng giá trị gia tăng nội địa còn thấp, sự phụ thuộc vào các nền tảng xuyên biên giới vẫn còn lớn và các doanh nghiệp nhỏ và vừa vẫn đứng bên lề chuỗi giá trị số.

Để giải quyết bài toán này, Bộ trưởng khẳng định nhiệm vụ của giai đoạn 2026 - 2030 không chỉ là "làm nhiều hơn" mà phải là "làm khác đi". Đó là sự chuyển dịch từ tiếp cận rời rạc sang thiết kế lại cấu trúc nền kinh tế dựa trên các lớp hạ tầng số dùng chung như điện toán đám mây, dữ liệu số và AI.

"Nhà nước phải đóng vai Kiến trúc sư trưởng, định hình cấu trúc nền kinh tế số quốc gia để thị trường tự vận hành và phát triển," Bộ trưởng nhấn mạnh.

Định nghĩa lại lực lượng sản xuất mới

Phân tích sâu về bản chất của kinh tế số, Bộ trưởng đưa ra một định nghĩa toàn diện: Đây không phải là việc thêm vào một ngành kinh tế mới, mà là quá trình tái cấu trúc mọi ngành nghề dựa trên các yếu tố cốt lõi:

Tư liệu sản xuất mới: Dữ liệu số.

Máy móc sản xuất mới: Hạ tầng số, Cloud, IoT và Trí tuệ nhân tạo (AI).

Khung vận hành mới: Hệ thống luật lệ về công nghệ số và an toàn mạng.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng - Ảnh: Nhật Bắc

Chủ thể số: Các doanh nghiệp số và chuỗi giá trị số xuyên biên giới.

Đặc biệt, ông coi Dữ liệu, AI và năng lực tính toán là "hạ tầng thiết yếu", có vai trò tương đương với điện và nước. Tại đây, các nhà mạng viễn thông được giao sứ mệnh mới: Không chỉ cung cấp kết nối mà phải là "xương sống" cung cấp năng lực số để các doanh nghiệp khác xây dựng dịch vụ.

Xã hội số: "Làm ra của cải như thế nào và phát triển vì ai?"

Trong báo cáo dẫn đề, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng dành một phần quan trọng để nói về mối quan hệ hữu cơ giữa kinh tế và xã hội. Ông đặt ra hai câu hỏi mang tính triết lý: Nếu kinh tế số trả lời câu hỏi "làm ra của cải như thế nào?" thì xã hội số phải trả lời được câu hỏi "phát triển vì ai?".

Theo đó, xã hội số Việt Nam phải lấy con người làm trung tâm và "niềm tin số" làm nền tảng. Chuyển đổi số cuối cùng là chuyển đổi con người. Công dân số không chỉ là người thụ hưởng công nghệ mà phải là chủ thể tham gia kiến tạo chính sách, được trao quyền tiếp cận thông tin, học tập suốt đời và quản lý xã hội thông qua các nền tảng số.

Bộ trưởng cũng cảnh báo: "Không có niềm tin số thì sẽ không có giao dịch số và không có kinh tế số vận hành bền vững." Vì vậy, việc phổ cập kỹ năng, đạo đức và văn hóa số là điều kiện tiên quyết.

Quản trị Nhà nước dựa trên mô hình dự báo

Một đột phá khác được Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đề cập là sự thay đổi trong mô hình quản lý của Chính phủ. Chuyển từ "Chính phủ điện tử" (số hóa thủ tục) sang "Nhà nước điều hành dựa trên dữ liệu".

Với sự hỗ trợ của AI, các hệ thống phức hợp vượt quá khả năng xử lý của con người sẽ được mô phỏng, dự báo và đánh giá tác động chính xác hơn. Việc thiết kế chính sách sẽ không còn dựa trên cảm tính mà dựa trên dữ liệu thực tế, giúp quản lý rủi ro và giám sát diện rộng hiệu quả hơn.

Thông điệp về một thị trường số quốc gia

Kết thúc báo cáo, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng kêu gọi phát triển một thị trường số lấy doanh nghiệp Việt Nam làm trung tâm. Nhà nước sẽ không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số mà phải tạo ra "cầu", tạo ra niềm tin để các tập đoàn công nghệ Việt Nam lớn mạnh ngay tại sân nhà trước khi vươn tầm toàn cầu.

Với tư cách là lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ, ông cam kết sẽ đồng hành cùng các Bộ, ngành, địa phương trong vai trò "kiến trúc sư" về đổi mới sáng tạo, hiện thực hóa khát vọng bứt phá của Việt Nam trong kỷ nguyên số.

Nam Phong