Kích hoạt các động lực để tăng tiêu dùng nội địa

Nhiều chuyên gia cho rằng xuất khẩu, đầu tư và tiêu dùng nội địa là 3 trụ cột tăng trưởng kinh tế, trong đó xuất khẩu, đầu tư vẫn tăng trưởng tương đối tốt qua từng năm, nhưng động lực về tiêu dùng nội địa đang có những khó khăn đã đặt ra thách thức đáng kể cho mục tiêu tăng trưởng GDP 8% năm nay.

Vì sao sức mua vẫn thấp?

Ông Nguyễn Anh Đức, chủ tịch Hiệp hội các nhà bán lẻ Việt Nam, tính toán mục tiêu tăng trưởng GDP là 8% thì tăng trưởng thương mại bán lẻ cần tối thiểu 12%. Nhiều năm gần đây, thương mại, dịch vụ và bán lẻ thường đóng góp khoảng 55 - 60% vào tổng GDP, riêng TP.HCM đóng góp mức 65% hoặc hơn. Tuy nhiên, hiện nay sức mua chưa được cải thiện so với những năm trước.

Số liệu cho thấy, trước năm 2020 - thời điểm bùng phát dịch Covid-19, tổng mức bán lẻ theo giá hiện hành luôn tăng trưởng hai chữ số, nhưng từ năm 2022 tăng trưởng giảm dần. Hơn hai năm qua, tổng mức bán lẻ theo giá so sánh chỉ tăng một chữ số. Theo Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR), điều này có thể phản ánh tâm lý thắt lưng buộc bụng và ưu tiên tích lũy tài chính của các hộ gia đình, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế còn nhiều bất định.

Người tiêu dùng có xu hướng thắt lưng buộc bụng và ưu tiên tích lũy tài chính trong bối cảnh kinh tế còn nhiều bất định.

Dữ liệu do Chứng khoán Tiên phong TPS tổng hợp, từ 2014 - 2019, ngành bán lẻ tại Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định trong khoảng 10 - 14%/năm. Tuy nhiên, mức tăng trưởng từ nửa cuối 2023 đến đầu năm 2024 chỉ đạt khoảng 7 - 9%. Nếu loại bỏ đi yếu tố lạm phát, tăng trưởng thực của bán lẻ hàng hóa chỉ khoảng 5% trong hơn một năm qua.

Các chuyên gia cho rằng có nhiều lý do khiến tốc độ tăng trưởng bán lẻ vẫn còn chưa đạt kỳ vọng. Đó là thu nhập người dân chưa được cải thiện, giá cả hàng hóa tăng, niềm tin về việc làm suy giảm...

Tại kỳ họp bất thường lần thứ 9 của Quốc hội vừa qua, khi thảo luận tổ về Đề án bổ sung về phát triển kinh tế - xã hội năm 2025 với mục tiêu tăng trưởng từ 8% trở lên, ông Nguyễn Mạnh Hùng, Ủy viên Chuyên trách Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, cho biết để tăng trưởng trên 8%, Chính phủ sẽ đẩy mạnh đầu tư công, “chấp nhận” bội chi và chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tăng lên lần lượt là 4-4,5% GDP và 4,5-5%. “Nói một cách đơn giản, giá cả hàng hóa sẽ tăng cao, muốn người tiêu dùng chi tiền nhiều hơn thì họ phải có thu nhập cao hơn hoặc có nhiều việc làm hơn. Tuy nhiên, đang có một số yếu tố ảnh hưởng đến điều này”, ông Hùng cho hay.

Đó là công cuộc tinh gọn, sắp xếp bộ máy nhà nước đang triển khai, ảnh hưởng đến khoảng 100.000 người ở khu vực công, họ phải rời khỏi cơ quan nhà nước và tìm việc làm mới. Số này tuy không lớn so với tổng số cán bộ trong khu vực công cũng như lực lượng lao động cả nước, nhưng sẽ tạo ra hiệu ứng “domino” đến gia đình của họ. Nếu tạm thời chưa có việc làm thì họ không có thu nhập, hoặc trong môi trường làm việc mới cũng khó có thu nhập tăng thêm, đây là vấn đề cần cân nhắc.

Đồng thời, ông cho rằng khi tiền được đưa ra nền kinh tế nhiều hơn, giá cả hàng hóa tăng lên nhưng thu nhập không tăng thì nhu cầu tiêu dùng sẽ bị ảnh hưởng. Bên cạnh đó, việc sửa đổi các chính sách thuế hiện nay có xu hướng thiên về tăng thuế nhiều hơn là giảm thuế.

Ông Trương Đắc Nguyên, trưởng bộ phận phân tích TPS, cũng cho rằng mặc dù thu nhập hộ gia đình tại Việt Nam tăng những năm gần đây, song giá hàng hóa và dịch vụ cũng tăng tương ứng khiến sức mua thực tế không được cải thiện đáng kể.

Trong khi đó, niềm tin của người dân về việc làm và thu nhập không được cải thiện cũng đã tác động đến sức mua. Đó là làn sóng thay nhân sự diễn ra từ 2023 đến nay, đặc biệt trong các ngành công nghệ, tài chính và sản xuất công nghiệp làm gia tăng lo ngại về triển vọng việc làm và thu nhập dài hạn.

Chưa kể, những bất ổn kéo dài từ quốc tế cũng đã tác động trực tiếp đến tâm lý tiêu dùng, khiến người dân có xu hướng cắt giảm chi tiêu cho các mặt hàng không thiết yếu và gia tăng tiết kiệm.

Ưu tiên giải pháp thuế

Để kích cầu tiêu dùng, các chuyên gia cho rằng cần tăng thu nhập khả dụng cho người tiêu dùng thông qua các chính sách giảm thuế như thuế giá trị gia tăng (VAT), thuế thu nhập cá nhân, giảm phí trước bạ và một số loại phí khác. Đồng thời, cần cải thiện môi trường đầu tư và kinh doanh, yếu tố quan trọng giúp niềm tin doanh nghiệp phục hồi. Điều này cũng giúp hấp thụ lượng công chức sẽ bị tinh giản biên chế.

Thực tế, hiện nay Chính phủ đã triển khai nhiều chính sách nhằm thúc đẩy tiêu dùng, nổi bật là việc giảm thuế VAT từ 10% xuống 8% trong 6 tháng đầu năm. Công ty Chứng khoán KB Việt Nam (KBSV Research), đánh giá, chính sách này sẽ kích cầu tiêu dùng, cùng với việc bổ sung 3,8 triệu người vào tầng lớp tiêu dùng là tín hiệu tích cực, đặc biệt với các ngành hàng thiết yếu và tiêu dùng nhanh.

Còn nghiên cứu mới đây của NielsenIQ, nhu cầu tiêu dùng được đánh giá sẽ tập trung vào các sản phẩm thiết yếu. Chi tiêu cho thực phẩm tươi sống và hàng gia dụng tăng lần lượt 21,3% và 12,2%. Trong khi đó, chi tiêu cho các mặt hàng xa xỉ giảm 21% do người tiêu dùng ưu tiên tiết kiệm và bảo vệ tài chính cá nhân.

Mặc dù, nhiều chuyên gia từng đánh giá giảm 2% thuế VAT giúp người dân tiết kiệm được một khoản chi phí, từ đó tăng tiêu dùng. Song cũng có quan điểm cho rằng giảm 2% VAT thực chất không ảnh hưởng quá nhiều đến quyết định mua sắm trong bối cảnh niềm tin tăng trưởng thu nhập còn hạn chế. Chưa kể, mua sắm ở chợ truyền thống vẫn còn chiếm phần lớn, nhưng việc giảm VAT lại không được nhắc đến nhiều ở khu vực này.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng: “Chính phủ cũng có giảm thuế ở một số thời điểm nhất định, như giảm thuế VAT 2%, nhưng cái này mang tính chất ngắn hạn, còn về dài hạn, chúng ta đang điều chỉnh tăng”.

Gợi ý giải pháp kích cầu tiêu dùng, TS Nguyễn Đức Độ, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế - Tài chính (Bộ Tài chính) cho rằng Nhà nước nên xem xét hỗ trợ thuế thu nhập cá nhân thông qua việc điều chỉnh sớm mức giảm trừ gia cảnh khi đã lạc hậu và không còn phù hợp. Thu nhập thực nhận tăng lên, người dân sẽ mạnh tay mua sắm hơn. Tốc độ tăng trưởng tiêu dùng có thể còn thấp nhưng xét ở góc độ tích cực, điều này có thể giúp tạo tích lũy tiết kiệm, hướng dòng tiền vào hoạt động đầu tư.

Thanh Hoa