Khi văn hóa đọc khoác áo số

Thế giới của nhiều người trẻ bây giờ là những trang sách vô hình, không còn dày cộp giấy mực, nhưng vẫn đầy ý tưởng và cảm xúc. (Nguồn: Sforum)

Có lẽ chưa bao giờ, hành trình của một con chữ lại di chuyển nhanh đến thế. Từ trang giấy thơm mùi mực in, nó bỗng hóa thành ánh sáng, trôi đi trên đầu ngón tay, ngân vang trong tai người nghe. Đó là lúc thế hệ trẻ Việt Nam bước vào một cuộc cách mạng âm thầm – cuộc cách mạng đọc số, nơi tri thức không còn nằm yên trên kệ sách, mà luân chuyển theo nhịp thở của thời đại.

Tri thức đến từ những “cú chạm”

Nếu một buổi sáng nào đó, bạn bắt gặp một cô gái trẻ ngồi bên bậu cửa, vừa tưới cây vừa đeo tai nghe chăm chú, có thể cô đang “đọc” Sapiens: Lược sử về loài người hay Tuổi trẻ đáng giá bao nhiêu qua giọng đọc ấm áp từ một audiobook. Ở quán cà phê nhỏ, chàng sinh viên lướt màn hình để tiếp tục chương truyện dở dang tối qua. Thế giới của họ là những trang sách vô hình, không còn dày cộp giấy mực, nhưng vẫn đầy ý tưởng và cảm xúc.

Theo thống kê từ nền tảng sách điện tử Waka, nhóm độc giả trẻ Việt Nam (từ 18 đến 24 tuổi) đang chiếm hơn nửa lượng người đọc sách số. Trung bình, mỗi tuần họ dành hơn 13 giờ để đọc hoặc nghe sách - một con số đáng kinh ngạc trong thời đại mà thời gian thường bị “ngốn” bởi mạng xã hội. Những “thư viện di động” ấy đang thay đổi cách con người tiếp cận tri thức – nhanh hơn, tiện hơn, và gần như không biên giới.

Nếu đặt Việt Nam lên bản đồ đọc số toàn cầu, chúng ta không còn là kẻ đến sau. Trong khi các thị trường như Mỹ hay Hàn Quốc đã phát triển ebook và audiobook từ lâu thì Việt Nam lại cho thấy một bước nhảy đáng chú ý.

Thời gian đọc trung bình của người dùng Việt trên các nền tảng lớn không hề thua kém Ấn Độ hay Thái Lan - những quốc gia vốn nổi tiếng về văn hóa đọc mạnh.

Điều đó cho thấy, thế hệ trẻ Việt Nam không chỉ “đọc để biết”, mà đang “đọc để lớn lên” trong một không gian mở, nơi công nghệ không bóp nghẹt cảm xúc, mà trở thành cây cầu dẫn tri thức về gần hơn với đời sống.

Sau những năm tháng giãn cách, thế giới đọc cũng thay da đổi thịt. Khi con người ở khắp nơi thu mình sau cánh cửa, sách đã bước lên màn hình và tìm thấy một hình hài mới, mảnh mai nhưng bền bỉ hơn bao giờ hết.

Theo Hiệp hội Xuất bản quốc tế, doanh thu sách số toàn cầu năm 2024 vượt mốc 20 tỷ USD, chiếm gần 1/4 toàn ngành. Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc dẫn đầu cuộc đua, trong khi châu Âu khéo léo dung hòa giữa bản in và bản số để giữ lại hơi thở của giấy. Nhiều nền tảng như Kindle hay Storytel thậm chí dùng trí tuệ nhân tạo để “đọc vị” tâm trạng người dùng và gợi ý những trang sách chạm đúng cảm xúc.

Học sinh trải nghiệm hệ sinh thái học liệu số. Ảnh minh họa. (Nguồn: SGD/Thanhnien)

Còn đó những góc khuất…

Tuy vậy, không phải điều gì cũng phủ màu hồng.

Việc đọc trên màn hình khiến nhiều người “lướt” nhanh hơn, nhưng “ngẫm” chậm hơn. Có người đọc hàng trăm trang mỗi tuần nhưng lại không nhớ nổi một ý chính. Khi con chữ không còn được lật từng trang mà chỉ là cú vuốt nhẹ, đôi khi sự tĩnh lặng - linh hồn của việc đọc - lại bị đánh cắp.

Bên cạnh đó, vấn nạn sao chép lậu ebook, chia sẻ audiobook trái phép vẫn là “vết xước” trên bức tranh đẹp. Câu chuyện bản quyền tưởng chừng kỹ thuật, thực ra lại là một phần của đạo đức đọc. Nếu không được bảo vệ, người viết, người đọc và cả nền văn hóa tri thức đều tổn thương.

Thế nhưng, nhìn theo hướng tích cực, công nghệ đang mở ra cánh cửa cho một nền kinh tế sáng tạo xoay quanh sách số. Những giọng đọc chuyên nghiệp biến trang sách thành vở kịch âm thanh; các startup trẻ đưa AI vào để gợi ý sách, tạo trải nghiệm đọc cá nhân hóa; nhà xuất bản nhỏ có thể xuất bản ebook chỉ bằng vài cú click. Mỗi cuốn sách, khi được “số hóa”, lại có một đời sống mới mềm mại, linh hoạt hơn và có khả năng chạm đến nhiều trái tim hơn.

Ở góc độ môi trường, sách số cũng góp phần giảm bớt gánh nặng in ấn, vận chuyển, tiết kiệm hàng nghìn tấn giấy mỗi năm. Nếu được vận hành bằng năng lượng xanh, đây có thể là một bước đi xanh đúng nghĩa trong hành trình phát triển bền vững.

Hành trình đa giác quan

Trước đây, người ta hẹn nhau ở quán cà phê sách, lật từng trang, trao nhau cảm nhận. Nay, cộng đồng đọc chuyển vào không gian số – nơi mỗi người có thể chia sẻ suy nghĩ, gợi ý, thậm chí đọc cùng nhau dù cách nhau cả nghìn cây số.

Có người lo ngại điều đó làm mất đi sự ấm áp của những buổi chuyện trò bên tách cà phê. Nhưng biết đâu, chính những dòng bình luận online, những nhóm đọc cùng nhau qua màn hình lại đang tạo nên một dạng “hiệu sách mới”, không có tường, nhưng đầy kết nối.

Các chuyên gia quốc tế dự đoán rằng, chỉ trong vài năm tới, việc đọc sẽ không còn giới hạn ở chữ viết. Người đọc có thể chọn giọng đọc yêu thích, nghe nhạc nền phù hợp tâm trạng, xem hình ảnh hoặc video minh họa trong cùng một cuốn sách.

AI sẽ đóng vai trò như người bạn đồng hành – biết bạn đang quan tâm điều gì, gợi ý cuốn sách phù hợp nhất cho hôm nay.

Ở Việt Nam, những thử nghiệm đầu tiên đã xuất hiện. Một số ứng dụng đọc trong nước đang kết hợp audiobook, sách thiếu nhi tương tác và tủ sách gia đình thông minh. Có thể nói, văn hóa đọc đang “hồi sinh” trong hình hài mới, vừa công nghệ, vừa nhân văn.

Tri thức là ngọn đèn, nhưng cách cầm đèn đã thay đổi

Từ trang giấy đến màn hình, từ tiếng lật sách đến giọng đọc vang qua tai nghe, hành trình của tri thức chỉ đang chuyển mình, chứ chưa từng dừng lại.

Người Việt trẻ hôm nay, bằng cách đọc của riêng họ, đang viết tiếp câu chuyện văn hóa đọc theo ngôn ngữ của thời đại – nhanh hơn, mở hơn và cũng tinh tế hơn.

Vì suy cho cùng, dù đọc bằng mắt hay bằng tai, dù ánh sáng đến từ ngọn đèn bàn hay từ màn hình điện thoại, thì mục đích vẫn là một: để hiểu hơn về thế giới và sâu hơn về chính mình.

Giữa sự ồn ã, xô bồ của mạng lưới dữ liệu hiện nay, những cuốn sách – dù là bản in hay bản số – vẫn đang bền bỉ thì thầm những lời riêng của tri thức. Chỉ cần còn một người mở trang đọc, còn một tâm hồn biết rung động trước câu chữ, thì hành trình của sách vẫn chưa bao giờ kết thúc – chỉ là đang viết tiếp, trên một nền giấy mới mang tên “thời đại số”.

Và có lẽ, giữa dòng chảy của Ngày Chuyển đổi số quốc gia 10/10, khi đất nước đang đi qua những ngưỡng cửa mới của tri thức, cuốn sách – dù nằm trên tay hay trên màn hình – vẫn là sợi dây mềm mại nối con người với cội nguồn văn hóa và ánh sáng của tương lai.

Thiên Anh