Kênh đào Panama quan trọng thế nào mà ông Donald Trump muốn Mỹ giành lại?

Tổng thống Donald Trump đã tuyên thệ vào thứ Hai rằng Mỹ sẽ lấy lại Kênh đào Panama khi ông có bài phát biểu nhậm chức. "Chúng tôi không đưa nó cho Trung Quốc. Chúng tôi đã đưa nó cho Panama, và chúng tôi sẽ lấy lại", ông Trump nói.

Khu vực ngắm cảnh tại Trung tâm du khách Miraflores cho phép mọi người ngắm nhìn tàu thuyền đi qua các âu tàu Miraflores của Kênh đào Panama. Ảnh: Image Bank RF/GI

Dự án vĩ đại và tầm quan trọng kinh tế

Colombia, Pháp và sau này là Mỹ từng kiểm soát vùng lãnh thổ bao quanh kênh đào này trong quá trình xây dựng. Pháp bắt đầu xây dựng kênh này vào năm 1881, nhưng đã dừng lại vì thiếu sự tin tưởng của các nhà đầu tư do các vấn đề kỹ thuật và tỷ lệ tử vong của công nhân cao.

Mỹ tiếp quản dự án vào ngày 4 tháng 5 năm 1904 và mở kênh vào ngày 15 tháng 8 năm 1914. Mỹ tiếp tục kiểm soát kênh đào và xung quanh Khu vực Kênh đào Panama cho đến khi các Hiệp ước Torrijos - Carter 1977 được tạo ra để bàn giao kênh cho Panama.

Sau một thời gian do Mỹ và Panama cùng kiểm soát, kênh đào đã được Panama tiếp quản vào năm 1999. Hiện nó được quản lý và vận hành bởi Cơ quan quản lý kênh đào Panama thuộc sở hữu nhà nước.

Kể từ khi bắt đầu xây dựng, Kênh đào Panama đã trở thành biểu tượng không chỉ của sự sáng tạo kỹ thuật mà còn của những căng thẳng chính trị quốc tế.

Được mở cửa vào năm 1914, kênh đào này đã thay đổi hoàn toàn cục diện vận tải biển, mở ra tuyến đường ngắn hơn, nhanh hơn, tiết kiệm chi phí hơn cho việc vận chuyển hàng hóa giữa Đại Tây Dương và Thái Bình Dương.

Vị trí Kênh đào Panama trên bản đồ, giúp kết nối Đại Tây Dương và Thái Bình Dương. Ảnh: CC

Hàng năm, khoảng 5% tổng lượng thương mại toàn cầu đi qua con kênh dài 80 km này, với phần lớn hàng hóa là những chuyến vận chuyển giữa bờ Đông Mỹ và châu Á. Kênh đào còn chiếm đến 40% lượng container của Mỹ, cho thấy tầm quan trọng của nó trong nền kinh tế toàn cầu.

Kênh đào Panama hiện nay là một trong những công trình cơ sở hạ tầng quan trọng nhất thế giới, đóng góp lớn vào nền kinh tế của Panama. Năm 2024, doanh thu từ kênh đào ước tính đạt khoảng 5 tỷ USD, chiếm gần 8% GDP của quốc gia này.

Biểu tượng quốc gia và căng thẳng chính trị

Kênh đào Panama không chỉ là một công trình giao thông mà còn là biểu tượng của sự kết nối quốc tế. Tuy nhiên, trong suốt lịch sử, nó cũng là tâm điểm của nhiều tranh cãi về chủ quyền và quyền kiểm soát.

Một trong những sự kiện quan trọng trong lịch sử của kênh đào là sự kiện chuyển giao quyền kiểm soát từ Mỹ về Panama vào năm 1999, sau khi hai quốc gia ký kết Hiệp ước Torrijos–Carter. Mặc dù hiệp ước đã giải quyết vấn đề chủ quyền nhưng mối quan hệ giữa Mỹ và Panama vẫn gặp nhiều căng thẳng, đặc biệt là trong suốt thế kỷ 20 khi Mỹ duy trì quyền kiểm soát khu vực Kênh đào.

Tuyên bố của ông Trump về việc yêu cầu trả lại Kênh đào cho Mỹ là một lời nhắc nhở rõ ràng về những tranh cãi chưa từng chấm dứt về quyền sở hữu và sử dụng tuyến đường thủy này.

Chính phủ Panama đã phản ứng mạnh mẽ với tuyên bố của ông Trump, khẳng định "mỗi mét vuông của Kênh đào Panama và khu vực xung quanh đều thuộc về Panama" và rằng "chủ quyền và độc lập của đất nước chúng tôi là không thể thương lượng".

Du lịch và sự quan tâm từ quốc tế

Kênh đào Panama còn là điểm đến thu hút hàng triệu du khách từ khắp nơi trên thế giới. Lượng du khách đến thăm Kênh đào đã tăng vọt trong những năm gần đây, với khoảng 820.000 du khách tham quan tại Miraflores, trung tâm du khách chính của kênh đào vào năm 2024.

Các tàu chuyên chở RORO, như tàu này, là một trong những tàu lớn nhất có thể đi qua Kênh đào. Ảnh: CC/Wiki

Các du khách đến đây không chỉ chiêm ngưỡng những cỗ máy khổng lồ mà còn để tìm hiểu về lịch sử và quá trình xây dựng kênh đào, một công trình lớn lao đã thay đổi lịch sử giao thông quốc tế.

Tại trung tâm Miraflores, du khách có thể chứng kiến các tàu lớn di chuyển qua các khóa kênh, đồng thời tham gia vào các tour du lịch, xem phim tài liệu về lịch sử kênh đào và tìm hiểu về công trình mở rộng năm 2016.

Du khách cũng có thể tham gia các chuyến thuyền du ngoạn trên Hồ Gatún, nơi có thể quan sát cuộc sống hoang dã xung quanh kênh đào.

Mặc dù Kênh đào Panama đã phát triển mạnh mẽ dưới sự kiểm soát của Panama sau khi được chuyển giao vào năm 1999, nhưng tuyến đường thủy này vẫn phải đối mặt với một số thách thức lớn.

Hạn hán nghiêm trọng trong những năm gần đây đã làm giảm mức nước trong các hồ cung cấp nước cho kênh đào, dẫn đến việc hạn chế số lượng tàu có thể qua lại. Chính phủ Panama đã thực hiện các biện pháp khắc phục, bao gồm việc xây dựng các hồ chứa mới và đầu tư vào các công nghệ tái chế nước.

Hoài Phương (theo CDP, CNN, WSJ)