Giáo sư - viện sĩ Phạm Minh Hạc: Giá trị cao nhất của con người là nhân cách

GS,VS.NGND Phạm Minh Hạc tham gia hội thảo qua hình thức trực tuyến.

Người công bố phổ cập giáo dục tiểu học năm 2000

Vừa qua, Hội Cựu giáo chức Việt Nam phối hợp với Viện nghiên cứu hợp tác phát triển giáo dục tổ chức Hội thảo khoa học “Giáo sư, Viện sĩ, Nhà giáo Nhân dân Phạm Minh Hạc với sự phát triển khoa học giáo dục Việt Nam” nhằm tôn vinh những đóng góp to lớn của GS.VS.NGND Phạm Minh Hạc cho sự phát triển lý luận và thực tiễn giáo dục Việt Nam. Đồng thời, thông qua Hội thảo tiếp tục phát triển những giá trị khoa học trong các công trình nghiên cứu của GS Phạm Minh Hạc vào thực tiễn đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo hiện nay…

Ở phương Tây, tâm lý học giáo dục đã phát triển từ cuối thế kỷ XIX nhưng ở Việt Nam vào những năm 50 của thế kỷ XX vẫn còn rất mới mẻ. Khi đang là sinh viên Văn khoa Trường Đại học Văn khoa Hà Nội (1954), ông Phạm Minh Hạc đã có những suy nghĩ khoa học về tâm lý và con người, bởi ông luôn tâm niệm cốt lõi của giáo dục chính là hiểu được tâm lý và giá trị con người.

Bàn về giá trị con người, GS.VS Phạm Minh Hạc đã có những phân tích khá thú vị như: con người là tột đỉnh tiến hóa của thế giới, sinh vật và nấc thang phát triển cao nhất của con người chính là “nhân cách”, “nhân cách” của con người lại được đánh giá bằng chuẩn mực của xã hội. Chúng ta sẽ có thái độ ứng xử với con người một cách đúng đắn khi chúng ta tôn trọng quyền sống, quyền công dân, quyền con người, quyền phát triển của mỗi con người. Nhân loại đã có hàng nghìn, thậm chí hàng vạn cuốn sách bàn về con người. Song, cách hiểu về con người như GS.VS Phạm Minh Hạc lại giản dị đến vậy.

Một kỷ niệm thường được GS kể lại là năm 1990, ông đề xuất với Chính phủ kế hoạch 10 năm phổ cập giáo dục tiểu học và xóa mù chữ. Sau 10 năm, ngày 26/12/2000, khi không còn là Bộ trưởng Bộ GD&ĐT, ông được Chính phủ giao trách nhiệm công bố với cả nước và thế giới việc Việt Nam đã hoàn thành chương trình xóa mù chữ và phổ cập tiểu học.

Trong thời gian tại Tổ chức hỗ trợ phát triển Giáo dục - Văn hóa - Y tế (HEDO), cùng với những chuyến công tác miền núi, ông luôn tâm niệm rằng tại các vùng núi, vùng sâu, vùng xa, phải thực sự coi đầu tư vào giáo dục như kiên cố hóa tất cả các trường lớp, lo đủ sách vở, thậm chí cả quần áo rét cho học sinh miền núi là biện pháp số một để thực hiện phát triển văn hóa giáo dục và xóa đói giảm nghèo. Khi được hỏi về định hướng giáo dục Việt Nam hiện nay và mai sau, ông cho rằng cần phải xây dựng hệ giá trị chung cho người Việt Nam ngày nay và phổ biến đến từng em học sinh, sinh viên… Chẳng dễ có một nhà khoa học nào vừa hoàn thành tốt công tác lãnh đạo, quản lý, vừa nghiên cứu khoa học lại có những quan tâm sâu sắc về xã hội như ông. Và dẫu tuổi cao, ông vẫn như con tằm nhả tơ, cống hiến cho nền khoa học Việt Nam, đặc biệt là nghiên cứu con người.

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn khẳng định: Đây là hội thảo đặc biệt, mang tính khoa học, tính thực tiễn, ý nghĩa lịch sử, ý nghĩa giáo dục và tính nhân văn sâu sắc. Dành sự trân trọng cho những cống hiến, đóng góp của GS.VS.NGND Phạm Minh Hạc, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh: GS Phạm Minh Hạc là một nhà khoa học, nhà giáo, một nhà quản lý, một chính trị gia, một nhà hoạt động thực tiễn trong lĩnh vực giáo dục, đã có một khoảng thời gian rất dài và có nhiều đóng góp nổi bật, to lớn cho giáo dục nước nhà.

Với tư cách là nhà khoa học, GS đã có nhiều đóng góp trong việc phát triển ngành tâm lý học nói chung và tâm lý học giáo dục Việt Nam, những nghiên cứu phát triển khoa học giáo dục, triết lý giáo dục, phương pháp giáo dục. Nhiều nghiên cứu khoa học của GS đã có đóng góp làm phát triển ngành Tâm lý học, khoa học giáo dục và có đóng góp trong phát triển giáo dục Việt Nam thời kỳ hiện đại.

Tinh thần nhân văn trong giáo dục được viết tiếp

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn thăm hỏi, trò chuyện với PGS.TS Hoàng Anh, phu nhân GS.VS.NGND Phạm Minh Hạc tại hội thảo. (Ảnh trong bài: MOET)

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh, với tư cách là nhà quản lý, trải qua nhiều cương vị khác nhau, đặc biệt là cương vị Bộ trưởng Bộ GD&ĐT, GS.VS Nguyễn Minh Hạc đã có những quyết sách đổi mới giáo dục vào thời kỳ đất nước đã độc lập thống nhất nhưng cũng là giai đoạn cực khó khăn, giáo dục đầy thách thức. Phương châm chỉ đạo của giai đoạn thử thách đó được GS đề ra là: “Giữ vững để không tan vỡ, khôi phục những cái đã mất, củng cố những cái còn lại và phát triển cái cần thiết”. Đó là tinh thần mang tính tình thế, có kế thừa và lựa chọn cái cần làm phù hợp với hoàn cảnh, nó cũng mang tính kế thừa, một tinh thần quan trọng của giáo dục.

Những kinh nghiệm chỉ đạo thực tiễn giáo dục nước nhà của GS hiện vẫn còn nhiều ý nghĩa tham khảo đối với công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo hiện nay. Đặc biệt là phát triển nền giáo dục hướng tới phát triển con người một cách toàn diện theo tinh thần chương trình giáo dục phổ thông 2018.

“Hoạt động khoa học và thực tiễn của GS để lại cho những người quản lý giáo dục ngày nay nhiều bài học quan trọng. Trong đó có bài học về việc phát triển khoa học tâm lý, lấy khoa học tâm lý làm gốc căn cơ nền tảng để phát triển khoa học giáo dục. Đó là tầm nhìn xa về chính sách trong giáo dục, là tinh thần bám sát thực tiễn, tinh thần đề cao công bằng trong giáo dục, tinh thần nhân văn trong giáo dục…”, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn chia sẻ.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cũng bày tỏ những điều may mắn, hạnh phúc từ góc độ là hậu học, hậu sinh, hậu bối, hậu kế của GS.VS.NGND Phạm Minh Hạc. Đó là may mắn, hạnh phúc khi có những người thầy lớn, bậc tiền bối để có chỗ dựa và hỏi han; có những nền tảng gốc mà những tiền bối đã gây dựng một cách chắc chắn từ trước để nay kế thừa; có bài học lớn, tấm gương sáng để tiếp nối, soi sửa và noi theo...

GS Phạm Minh Hạc đã công bố một khối lượng lớn các công trình nghiên cứu khoa học. Trong đó có những công trình đã được dịch ra nhiều thứ tiếng khác nhau. Đó là nguồn tài liệu quan trọng góp phần phát triển tâm lý học giáo dục hiện đại. Những công trình nghiên cứu về triết lý giáo dục Việt Nam, nghiên cứu về giá trị học, giá trị con người Việt Nam, nghiên cứu về con người… không chỉ có giá trị định hướng, dẫn dắt cho xu hướng phát triển của lý luận và thực tiễn giáo dục Việt Nam trong các thời điểm mang tính bước ngoặt. Đó còn là cơ sở khoa học để đề xuất các chủ trương, chính sách đổi mới, phát triển giáo dục, đào tạo trong bối cảnh hội nhập, hợp tác quốc tế.

Trong quản lý, với cương vị Bộ trưởng Bộ Giáo dục, ông đã từng đưa ra những quyết sách giáo dục đổi mới vào thời điểm nhiều khó khăn của giáo dục. Ông luôn bám sát thực tiễn giáo dục ở mọi vùng miền đất nước. Nhờ đó đã đề xuất được nhiều giải pháp quản lý phù hợp với thực tiễn. Ông đã có công lớn trong thực hiện mục tiêu quốc gia về xóa nạn mù chữ và phổ cập giáo dục tiểu học năm 2000.

Do đó, bên cạnh những đánh giá về đóng góp, cống hiến với khoa học giáo dục nước nhà, nhiều câu chuyện, kỷ niệm về con người, phong cách, sự chân thành trong cả công việc và cuộc sống của GS Phạm Minh Hạc, nguyên Bộ trưởng Bộ GD&ĐT đã được chia sẻ. Đã có hơn 30 tham luận của các nhà khoa học, nhà sư phạm, nhà quản lý gửi tới Hội thảo.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhận định, sẽ cần có những hội thảo khoa học chuyên sâu tiếp theo. Bởi đổi mới giáo dục hiện nay trọng tâm là phát triển con người có phẩm chất, năng lực, việc đó vừa phải được tiến hành mạnh mẽ, vừa phải có nền tảng để đi vào bài bản.

GS.TSKH.NGND Nguyễn Mậu Bành, Chủ tịch Hội Cựu giáo chức Việt Nam nhấn mạnh: Hội thảo không chỉ để đánh giá về một nhà khoa học lớn trong lĩnh vực giáo dục mà là dịp để tri ân GS.VS.NGND Phạm Minh Hạc với sự phát triển của khoa học giáo dục Việt Nam. Đó là sự tri ân đối với các công trình nghiên cứu khoa học đã nâng cao nhận thức về các lĩnh vực tâm lý học, giáo dục học. Tri ân về một tầm nhìn chiến lược, toàn diện, khoa học và sâu sắc về giáo dục Việt Nam. Tri ân về tình cảm chân thành, thấu hiểu, ân tình của GS Phạm Minh Hạc - một người thầy, nhà khoa học, nhà quản lý giáo dục luôn đau đáu với giáo dục nước nhà.

GS.VS Phạm Minh Hạc sinh năm 1935 tại Hà Nội. Ông nhận bằng Tiến sĩ năm 1971 và Tiến sĩ Khoa học năm 1977, tại Liên bang Xô Viết. Được phong chức danh Giáo sư Tâm lý học năm 1984; Là tác giả, đồng tác giả và chủ biên 59 công trình về các chuyên ngành như: Tâm lý học thần kinh, Tâm lý học nhân cách, Tâm lý học đại cương, Tâm lý học nhân học; Chiến lược giáo dục; Nghiên cứu con người…

GS.VS.NGND từng giữ các chức vụ: Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục; Thứ trưởng và sau đó là Bộ trưởng Bộ GD&ĐT; Phó Trưởng Ban thứ nhất Ban Khoa giáo Trung ương; Chủ tịch Hội đồng chức danh Giáo sư Nhà nước; Phó Ban Thứ nhất Ban Khoa giáo Trung ương.

Được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huân chương Lao động hạng Nhất...

Uyên Na