Gần 200 quốc gia đồng ý tăng 10% ngân sách khí hậu của Liên Hợp Quốc

Trong bối cảnh nhiều tổ chức quốc tế đang phải cắt giảm chi tiêu do khó khăn tài chính, gần 200 quốc gia thành viên Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu (UNFCCC) đã thống nhất tăng 10% ngân sách cho giai đoạn 2026–2027. Quyết định đạt được tại hội nghị trung kỳ ở Bonn (Đức) vào tháng 6/2025 được xem là bước đi hiếm hoi mang tính đồng thuận cao giữa các nước trong nỗ lực duy trì thể chế khí hậu toàn cầu hoạt động ổn định.

Cụ thể, ngân sách cốt lõi – tức phần chi cho bộ máy vận hành, tổ chức hội nghị và các hoạt động quản trị chính – sẽ được nâng lên 81,5 triệu euro cho hai năm tới, tăng 7,4 triệu euro so với mức hiện tại. Khoản kinh phí này sẽ phục vụ các hoạt động như tổ chức kỳ họp COP30 (dự kiến diễn ra tại Brazil vào cuối năm nay), duy trì hệ thống minh bạch khí hậu toàn cầu, cũng như hỗ trợ kỹ thuật cho các nước đang phát triển.

Việc tăng ngân sách được xem là một động thái đáng chú ý trong bối cảnh các cơ quan khác của Liên Hợp Quốc đang đối mặt với cắt giảm tài chính mạnh tay. Chẳng hạn, ngân sách tổng thể của Ban Thư ký Liên Hợp Quốc đã giảm khoảng 20% trong cùng kỳ. Trong hoàn cảnh đó, quyết định tăng ngân sách UNFCCC không chỉ mang ý nghĩa tài chính mà còn thể hiện thông điệp chính trị: các quốc gia vẫn đánh giá cao vai trò của hợp tác khí hậu đa phương, dù đang có nhiều bất đồng trong các lĩnh vực khác.

Đại diện Ban Thư ký UNFCCC nhấn mạnh rằng sự đồng thuận lần này là “kết quả của một nỗ lực điều phối minh bạch, công bằng và mang tính xây dựng”, đồng thời khẳng định sự ủng hộ tiếp tục từ các nước thành viên là “thiết yếu để đảm bảo hoạt động hiệu quả và trung lập của thể chế”.

Trước đó, trong giai đoạn 2024–2025, ngân sách cốt lõi của UNFCCC được duy trì ở mức khoảng 74,1 triệu euro. Theo báo cáo tài chính của tổ chức này, tỷ lệ sử dụng ngân sách trong năm 2024 đạt hơn 97%, cho thấy tính cấp thiết và khối lượng công việc ngày càng tăng, đặc biệt khi nhu cầu hỗ trợ từ các nước dễ tổn thương về khí hậu không ngừng mở rộng.

Một điểm đáng chú ý trong thỏa thuận lần này là việc phân bổ trách nhiệm tài chính được điều chỉnh linh hoạt hơn. Các nước phát triển tiếp tục gánh phần lớn chi phí, với tỷ lệ đóng góp dựa trên năng lực kinh tế và trách nhiệm phát thải trong lịch sử. Trong khi đó, các nền kinh tế đang nổi – như Trung Quốc, Ấn Độ – có sự gia tăng tỷ lệ đóng góp nhẹ so với giai đoạn trước, phản ánh thực tế quy mô kinh tế của họ đã thay đổi đáng kể trong thập kỷ qua.

Một số quốc gia nhỏ và dễ tổn thương – thuộc nhóm AOSIS (các quốc đảo nhỏ đang phát triển) hoặc G77 – cũng cam kết tiếp tục đóng góp trong khả năng, nhưng không bị áp lực phải tăng theo tỷ lệ. Đây là yếu tố then chốt giúp đạt được đồng thuận nhanh chóng.

Riêng Hoa Kỳ, dù chính phủ liên bang vẫn duy trì cam kết về mặt kỹ thuật, phần đóng góp tài chính chính lại đang do các tổ chức tư nhân như Bloomberg Philanthropies tài trợ thay, giống như từng diễn ra trong thời kỳ Washington rút khỏi Thỏa thuận Paris.

Tuy ngân sách cốt lõi của UNFCCC chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ so với nhu cầu tài chính khí hậu toàn cầu – vốn lên tới hàng trăm tỷ USD mỗi năm – nhưng lại là “xương sống” giúp hệ thống khí hậu quốc tế vận hành hiệu quả. Đây là nguồn lực đảm bảo tổ chức các cuộc họp định kỳ, cung cấp thông tin kỹ thuật, giám sát thực hiện Thỏa thuận Paris, và hỗ trợ các nước cập nhật Đóng góp quốc gia tự nguyện (NDCs).

Theo nhận định của các chuyên gia tại Bonn, nếu thiếu ngân sách cốt lõi, nhiều chương trình quan trọng – như hỗ trợ lập báo cáo khí thải, kiểm toán khí hậu, hoặc tăng cường minh bạch tài chính – sẽ bị đình trệ. Điều này sẽ ảnh hưởng đến niềm tin giữa các quốc gia, đặc biệt là giữa nhóm nước phát triển và đang phát triển.

Ngoài ra, việc thông qua ngân sách trước COP30 cũng được đánh giá là một bước chuẩn bị quan trọng, giúp kỳ họp tại Brazil sắp tới tập trung vào các nội dung lớn như thiết kế cơ chế tài chính mới, cải tổ hệ thống tín chỉ carbon toàn cầu và tiến trình chuyển đổi công bằng (Just Transition).

Dù là một tín hiệu tích cực, quyết định tăng ngân sách cốt lõi không che giấu được những thách thức còn tồn tại. Trên thực tế, nhiều quỹ khí hậu quy mô lớn như Quỹ Khí hậu Xanh (GCF) hay Quỹ Thích ứng vẫn chưa huy động được nguồn vốn tương xứng. Tính đến giữa năm 2025, chỉ khoảng 48% ngân sách bổ sung của UNFCCC – tức các khoản không thuộc ngân sách cốt lõi – được đảm bảo, dẫn đến việc nhiều chương trình mở rộng vẫn phải tạm hoãn.

Một vấn đề khác là minh bạch trong phân bổ và hiệu quả sử dụng ngân sách. Nhiều nước đang phát triển từng phàn nàn rằng họ không dễ tiếp cận các nguồn hỗ trợ kỹ thuật hoặc tài chính từ UNFCCC, do quy trình rườm rà và đòi hỏi quá cao về năng lực hành chính. Do đó, việc tăng ngân sách cần đi kèm với cải thiện hiệu quả và đơn giản hóa cơ chế hỗ trợ.

Một nhà quan sát độc lập tại Bonn cho rằng: “Tăng ngân sách là điều cần thiết, nhưng không đủ. Điều quan trọng là làm sao để từng euro thực sự tạo ra khác biệt, đặc biệt là với những quốc gia đang ở tuyến đầu chống chịu với biến đổi khí hậu.”

Giữa những bất ổn địa chính trị và áp lực ngân sách gia tăng, quyết định tăng 10% ngân sách cho UNFCCC là một tín hiệu tích cực đáng ghi nhận. Nó không chỉ đảm bảo cho bộ máy điều phối khí hậu toàn cầu tiếp tục vận hành, mà còn phản ánh sự đồng thuận – dù mong manh – giữa gần 200 quốc gia trong việc duy trì các thể chế đa phương.

Dù con số 81,5 triệu euro không thể giải quyết các khoảng trống tài chính rộng lớn trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, nhưng nếu được sử dụng hiệu quả, nó sẽ góp phần giữ cho hệ thống minh bạch, công bằng và đáng tin cậy – ba yếu tố thiết yếu để duy trì niềm tin giữa các bên tại COP30 và xa hơn.

Minh Khôi