Dự thảo Luật Giám định tư pháp (sửa đổi):Không để lợi ích kinh tế chi phối kết luận giám định

Bổ sung tiêu chí đối với người giám định tư pháp theo vụ việc

Luật Giám định tư pháp được các ĐBQH đánh giá là một đạo luật có vai trò then chốt trong hoạt động tư pháp; bởi, kết luận giám định là một nguồn chứng cứ quan trọng, có ý nghĩa quyết định trong các vụ án hình sự, dân sự, hành chính; chất lượng giám định ảnh hưởng trực tiếp đến việc xác định sự thật khách quan của vụ án, đến quyền con người, quyền công dân, lợi ích của Nhà nước, tổ chức và cá nhân. Vì vậy, các ĐBQH cho rằng, việc sửa đổi toàn diện Luật Giám định tư pháp là hết sức cần thiết và cấp bách.

Quan tâm đến tiêu chuẩn của người giám định tư pháp theo vụ việc tại Điều 11 dự thảo Luật, ĐBQH Dương Khắc Mai (Lâm Đồng) ghi nhận, dự luật đã quy định theo hướng mở rộng khả năng huy động đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm thực tiễn nhưng không có bằng đại học, đáp ứng yêu cầu giám định trong các lĩnh vực đặc thù như cổ vật, dị vật, nghệ thuật xây dựng truyền thống. Tuy nhiên, một số cụm từ như kiến thức chuyên sâu, kinh nghiệm thực tiễn nếu không được lượng hóa sẽ khó xác định, gây nguy cơ công nhận cả những trường hợp chưa đủ năng lực.

ĐBQH Dương Khắc Mai (Lâm Đồng) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Bên cạnh đó, quy định này có thể mâu thuẫn với Luật Cán bộ, công chức vì Luật Cán bộ, công chức quy định các tiêu chuẩn về bằng cấp trong nhiều chức danh nhưng dự thảo Luật lại cho phép bỏ qua tiêu chuẩn về trình độ học vấn. Quy định như vậy cũng có thể dẫn đến bất bình đẳng giữa giám định viên tư pháp và giám định viên các vụ việc.

Do đó, đại biểu Dương Khắc Mai đề nghị, cần bổ sung một số tiêu chí như yêu cầu về số năm kinh nghiệm công tác được Hiệp hội nghề nghiệp công nhận hoặc công trình, thành tích trong thực tiễn, đồng thời phải có cơ chế thẩm định, giám sát chặt chẽ để bảo đảm chất lượng trong quá trình giám định.

Khoản 1 Điều 8 và khoản 1 Điều 11 dự thảo Luật yêu cầu tiêu chuẩn của giám định viên và người giám định tư pháp theo vụ việc phải là công dân Việt Nam. Dẫn số liệu từ Báo cáo tổng kết thi hành Luật Giám định tư pháp, ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) cho biết, đến ngày 30/6/2023, cả nước có 7.136 giám định viên tư pháp và 2.621 người giám định tư pháp theo vụ việc. Báo cáo cũng nêu từ năm 2018 đến hết ngày 30/6/2023, hệ thống tổ chức người giám định tư pháp ở các lĩnh vực đã thực hiện 1.039.699 vụ việc; đội ngũ người làm giám định tư pháp trong một số lĩnh vực, nhất là các lĩnh vực kiêm nhiệm còn thiếu kiến thức pháp lý và kỹ năng nghiệp vụ, dẫn đến lúng túng, khó khăn khi thực hiện giám định.

ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa cũng cho biết, trong Hiệp định Thương mại tự do và đặc biệt là trong Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Việt Nam bảo lưu dạng dịch vụ giám định tư pháp, theo đó, Việt Nam không cho phép người nước ngoài tham gia vào lĩnh vực này. Tuy nhiên, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo tham khảo kinh nghiệm quốc tế để xem xét mở rộng trong một số trường hợp có thể cho phép công dân nước ngoài có nhân thân tốt tham gia giám định tư pháp với tư cách là người giám định tư pháp theo vụ việc. Điều này này một mặt phúc đáp nhu cầu trong nước, mặt khác góp phần nâng cao chất lượng giám định tư pháp, nhất là trong các vụ việc tranh chấp có yếu tố nước ngoài.

Giám sát chặt chẽ khi văn phòng tư nhân tham gia giám định

Liên quan đến Văn phòng giám định tư pháp, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa nêu rõ, hiện nay, Văn phòng giám định tư pháp được giám định 6 chuyên ngành là tài chính, ngân hàng, xây dựng, cổ vật, di vật và bản quyền tác giả.

Theo Báo cáo tổng kết thi hành Luật Giám định tư pháp, đến nay toàn quốc có 2 Văn phòng giám định tư pháp hoạt động trong lĩnh vực tài chính. Trong khi đó, Điều 18 dự thảo Luật quy định mở rộng phạm vi lĩnh vực xã hội hóa giám định tư pháp, bổ sung thêm 5 chuyên ngành gồm: ADN; tài liệu; kỹ thuật số và điện tử; dấu vết, đường vân; tài nguyên. Văn phòng giám định tư pháp không được thực hiện giám định trong hoạt động tố tụng hình sự đối với các chuyên ngành này, trừ trường hợp được người trưng cầu giám định tư pháp trưng cầu trong trường hợp đặc biệt.

Quy định của dự thảo Luật về mở rộng phạm vi, lĩnh vực xã hội hóa giám định tư pháp nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng tại Nghị quyết số 27-NQ/TW là huy động nguồn lực xã hội để xã hội hóa và phát triển lĩnh vực giám định tư pháp trong khi nguồn lực công còn khó khăn. Nhất trí vấn đề này, song đại biểu Phạm Trọng Nghĩa cũng đề nghị, cơ quan soạn thảo cân nhắc bổ sung thêm giám định đối với một số lĩnh vực khác như mỹ phẩm hay an toàn thực phẩm.

Theo đại biểu Dương Khắc Mai, quy định tại Điều 18 dự thảo Luật là một bước tiến nhằm xã hội hóa việc giám định, huy động nguồn lực xã hội, giảm tải cho khu vực công. Tuy nhiên, đại biểu cũng chỉ rõ, nếu không được quy định rõ ràng rất dễ dẫn đến xung đột giữa mục tiêu lợi nhuận và yêu cầu khách quan trung thực của giám định. Mặt khác, quy định này còn có thể xung đột với Luật Doanh nghiệp, quyền thành lập và quản lý doanh nghiệp và cũng chưa thật sự phù hợp với Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 về bảo đảm tính khách quan trong quá trình giám định.

Với những phân tích như trên, đại biểu Dương Khắc Mai đề nghị, cần quy định rõ cơ chế kiểm soát chỉ cho phép văn phòng tư nhân tham gia giám định các lĩnh vực dân sự, hành chính, hạn chế trong tố tụng hình sự, đồng thời phải có cơ chế giám sát chặt chẽ, tránh để lợi ích kinh tế chi phối kết luận giám định.

ĐBQH Lê Thị Song An (Tây Ninh) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Về thời hạn giám định tư pháp tại Điều 28 dự thảo Luật, ĐBQH Lê Thị Song An (Tây Ninh) đề nghị, cân nhắc bổ sung đối tượng giám định đối với các vụ việc thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo; thời hạn giám định sẽ do Ban Chỉ đạo Trung ương quyết định.

Bởi, một số vụ án xảy ra trong thời gian gần đây có tính chất khá phức tạp, quy mô rộng, liên quan đến nhiều tổ chức, cá nhân, khối lượng công việc giám định trong các vụ án này cực kỳ lớn, thời hạn giám định tối đa là 3 tháng như dự thảo Luật quy định là bất khả thi, có thể buộc các giám định viên phải đưa ra kết luận vội vàng, thiếu cơ sở vững chắc, ảnh hưởng trực tiếp đến việc xác định sự thật khách quan của vụ án. Mặc dù cơ chế tại khoản 5 Điều 28 dự thảo Luật cho phép báo cáo lại vụ việc không thể bảo đảm thời hạn giám định có thể giúp kéo dài ngoài thời hạn luật định nhưng vẫn có thể tạo áp lực thời gian làm ảnh hưởng hoạt động của các giám định viên.

“Do đó, việc tách đối tượng vụ việc thuộc diện Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực theo dõi, chỉ đạo để giao cho Ban Chỉ đạo Trung ương quyết định thời hạn giám định là cần thiết”, đại biểu Lê Thị Song An nêu rõ.

Minh Trang