Đột phá thể chế, hướng tới mô hình quản lý cấp, thoát nước hiệu quả, minh bạch

Cần sớm có khung pháp lý mới đồng bộ với mô hình chính quyền hai cấp

Phát biểu khai mạc, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng Tạ Quang Vinh nhấn mạnh, việc rút Dự án Luật Cấp thoát nước khỏi chương trình xây dựng luật thời gian qua xuất phát từ yêu cầu thực tế, chờ các đạo luật nền tảng có liên quan. Hiện mô hình chính quyền địa phương đã chuyển sang 2 cấp (tỉnh - xã) nên các luật như Luật Tổ chức chính quyền địa phương và đặc biệt Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn (dự kiến được Quốc hội thông qua trong tháng 12/2025) phải hoàn thiện trước để bảo đảm tính thống nhất.

Ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) phát biểu khai mạc Hội thảo.

Bộ Xây dựng cũng dự kiến trình Chính phủ vào tháng 8/2026, tháng 10/2026 trình Quốc hội xem xét; đồng thời kiến nghị đưa dự án Luật vào Chương trình xây dựng luật giai đoạn 2026-2030.

Theo ông Vinh, bên cạnh tiến trình xây dựng luật, hệ thống văn bản dưới luật hiện hành như Nghị định 117/2007/NĐ-CP và Nghị định 80/2014/NĐ-CP đã tồn tại hơn 10 năm, trong khi thể chế liên quan như: Luật Đầu tư, Luật Tài nguyên nước, tổ chức chính quyền địa phương và địa giới hành chính đã thay đổi mạnh mẽ. Hiện cả nước chỉ còn 34 đơn vị hành chính, nhiều đô thị như Đà Lạt, Sa Pa, Hà Nam sau sáp nhập đã thay đổi ranh giới phường, xã, đặt ra câu hỏi lớn về việc lấy đâu làm chuẩn trong quản lý cấp nước theo mô hình mới.

Về thực trạng, cả nước có khoảng 1.000 công trình cấp nước tập trung, tỷ lệ người dân đô thị được cấp nước sạch đạt 94,6%. Trong khi đó, lĩnh vực thoát nước mới có 83 nhà máy xử lý, công suất đấu nối chỉ đạt hơn 1,1 triệu m³/ngày đêm, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Các đơn vị quản lý, vận hành hệ thống cấp, thoát nước đang gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, vì vậy nhiều ý kiến đề nghị hợp nhất Nghị định 117 và Nghị định 80 để bảo đảm đồng bộ, thống nhất.

Ông Nguyễn Minh Đức, Trưởng phòng cấp thoát nước (Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng) khái quát những điểm mới của dự thảo Nghị định.

Mục tiêu của Nghị định mới là thay thế hai Nghị định hiện hành, tạo khung pháp lý thống nhất bao phủ toàn bộ ngành nước, gồm: Cấp nước, thoát nước, quản lý nước mưa, nước thải và bùn thải; bảo đảm tính tương thích với các luật mới; phù hợp với mô hình chính quyền địa phương hai cấp; đồng thời làm rõ hơn trách nhiệm của các cơ quan quản lý và đơn vị cung cấp dịch vụ.

Trình bày khái quát về dự thảo Nghị định, ông Nguyễn Minh Đức, Trưởng phòng cấp thoát nước (Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng) cho biết, dự thảo Nghị định Quản lý cấp, thoát nước lần này đặt mục tiêu thiết lập một hành lang pháp lý thống nhất cho toàn bộ chu trình ngành nước, từ khai thác nước thô, sản xuất, truyền tải, phân phối đến thoát nước mưa, nước thải, xử lý, quản lý bùn thải và tái sử dụng.

"Đây là lần đầu tiên hoạt động cấp nước và thoát nước được tích hợp trọn vẹn trong một Nghị định duy nhất", ông Đức khẳng định.

Dự thảo gồm 33 Điều, hợp nhất toàn bộ phạm vi điều chỉnh của hai Nghị định hiện hành (117 và 80), chấm dứt tình trạng phân tán chính sách giữa cấp nước, thoát nước, nước thải. Việc thống nhất này được xem là bước cải cách quan trọng để đồng bộ quy hoạch, tối ưu hóa đầu tư và hướng tới một mô hình quản lý hiện đại dựa trên dữ liệu.

Ông Đức nhấn mạnh, Nghị định mới đồng thời thể chế hóa đầy đủ các luật mới nhất như Luật Quy hoạch, Luật Tài nguyên nước, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Giá, Luật Đầu tư công, PPP và Đấu thầu, bảo đảm sự thống nhất xuyên suốt từ Trung ương đến địa phương.

Sẽ có 1 Chương riêng về ngập úng

Đây là điểm mới đáng ghi nhận của dự thảo Nghị định. Theo ông Tạ Quang Vinh, ngập úng là vấn đề có ảnh hưởng lớn đến đời sống người dân, tuy nhiên, thực tế còn bị "xem nhẹ", bởi vấn đề chỉ nóng lên khi có mưa bão, hết mưa, hết ngập "đâu lại vào đấy", dẫn tới sự quan tâm chưa tương xứng.

Dự thảo lần này khắc phục điểm yếu đó bằng các quy định mới tại Điều 15 và Điều 17, cùng yêu cầu xây dựng cơ sở dữ liệu ngành nước theo Nghị quyết 57, làm nền tảng cho việc vận hành, giám sát và ra quyết định dựa trên dữ liệu thời gian thực.

"Nghị định mới sẽ tạo hệ thống quản lý ngành nước theo hướng hiện đại, liên ngành, dựa trên dữ liệu bao trùm cấp nước, thoát nước, xử lý nước thải, chống ngập và an ninh nước" ông Vinh nhấn mạnh.

Ông Trần Mạnh, Phó tổng giám đốc Công ty Nước sạch Quảng Ninh đề nghị bổ sung cơ chế điều chỉnh giá tự động, tương tự các ngành khác, để doanh nghiệp có cơ sở điều hành tài chính minh bạch.

Theo ông Vinh, Bộ Xây dựng đã có báo cáo Thủ tướng về vấn đề ngập úng, trong đó nêu rõ 3 nguyên nhân chủ yếu: ngập do lũ quét; ngập do triều cường, biến đổi khí hậu; ngập do cao độ nền thấp hơn mực nước sông. Báo cáo cũng đưa ra nhiều giải pháp, theo đó, kiến nghị xây dựng đồ án chống ngập quốc gia, các địa phương bắt buộc phải lập bản đồ ngập úng đô thị, từ đó xác định cao độ nền, vùng ưu tiên đầu tư.

Đánh giá cao những điểm mới của dự thảo Nghị định, đại diện phía doanh nghiệp, Công ty CP Cấp nước TP Huế cho biết: dự thảo Nghị định lần này có nhiều đổi mới quan trọng, đặc biệt là Điều 7 với các quy định mang tính tiến bộ. Doanh nghiệp đề nghị bổ sung thêm nội dung về hệ thống thông tin và dữ liệu số hóa, tạo nền tảng chuyển đổi số cho toàn ngành nước.

Còn theo ông Trần Mạnh, Phó tổng giám đốc Công ty Nước sạch Quảng Ninh, nhiều năm qua, địa phương vẫn áp dụng các quy định của Nghị định 117, do đã tồn tại gần 20 năm nên đã phát sinh không ít bất cập, đặc biệt là thiếu quy định về hạ tầng thoát nước và khoảng trống trong quản lý ở những địa bàn có mô hình hỗn hợp.

Ông nhấn mạnh, vấn đề giá nước cũng cần được xem xét toàn diện. Việc "tính đúng, tính đủ" chưa phản ánh đầy đủ chi phí thực tế, trong khi giá vật liệu và nhiên liệu (như xăng dầu) biến động mạnh. Ông đề nghị bổ sung cơ chế điều chỉnh giá tự động, tương tự các ngành khác, để doanh nghiệp có cơ sở điều hành tài chính minh bạch.

Khó tính toán giữa nước sạch đô thị và nước sạch nông thôn

Theo đại diện Công ty CP Cấp nước Ninh Bình, quá trình sáp nhập xã, phường phát sinh nhiều bất cập về giá nước và quản lý dịch vụ. Hiện, nước sạch đô thị áp dụng một mức giá, nước sạch nông thôn một mức giá khác; thực tế xảy ra tình trạng hai hộ liền kề, nhưng mỗi hộ bị tính một loại giá, gây khó khăn cho doanh nghiệp và bức xúc cho người dân.

Tương tự, phí thoát nước đô thị chỉ được bố trí cho phường, trong khi xã không có. Khi xã và phường nhập lại, câu hỏi đặt ra là tính phí theo cơ chế nào, áp dụng mức nào?.

Ông Phạm Trọng Khôi, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Nước sạch Hà Nam cho biết, cần xây dựng KPI để đánh giá năng lực.

Từ thực tế này, doanh nghiệp đề nghị Nghị định mới phải quy định rõ mục đích sử dụng nước và nguyên tắc tính giá, bảo đảm thống nhất, minh bạch.

Đại diện Công ty CP Cấp nước Ninh Bình cũng nêu thêm vướng mắc lớn về quản lý vùng giáp ranh: khu vực nông thôn do Sở Nông nghiệp và Môi trường quản lý, khu vực đô thị do Sở Xây dựng phụ trách, dẫn tới phân tán và khó phối hợp. Do đó, doanh nghiệp kiến nghị thống nhất một đầu mối quản lý cấp, thoát nước để đảm bảo hiệu quả vận hành trên toàn địa bàn.

Trước những bất cập từ thực tế, ông Phạm Trọng Khôi, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Nước sạch Hà Nam đề nghị, Dự thảo Nghị định phải xử lý dứt điểm bất cập di dời tuyến ống, chi phí lớn nên cần tính vào dự án giao thông, không đẩy về doanh nghiệp.

Ông nhấn mạnh cần minh bạch giá mua, bán nước sạch, bảo vệ thống nhất vùng cấp nước để duy trì cơ chế bù chéo, tránh tăng giá sinh hoạt. Đồng thời, phải ban hành KPI rõ ràng và áp dụng chế tài "thực hiện hoặc mất quyền" với đơn vị không đầu tư; ưu tiên đấu thầu minh bạch để hạn chế tiêu cực.

Dự thảo Nghị định Quản lý cấp, thoát nước đang được lấy ý kiến sẽ thay thế 2 Nghị định trụ cột của ngành là Nghị định 117/2007/NĐ-CP và Nghị định 80/2014/NĐ-CP sau gần hai thập kỷ thi hành.

Trước những bất cập của các quy định cũ, phíaSở Xây dựng Hà Nội đề nghị Nghị định mới bãi bỏ những bất cập, kế thừa các quy định còn phù hợp, bổ sung cơ chế về vùng cấp nước, giá nước, dịch vụ công và quản lý tài sản hạ tầng.

Kết luận Hội nghị, ông Tạ Quang Vinh, Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng nhấn mạnh, Hội thảo lần này ghi nhận nhiều ý kiến đóng góp, Cục sẽ tiếp thu và tiếp tục ghi nhận bằng văn bản. Mục tiêu cuối cùng hoàn thiện dự thảo; có quy định cụ thể nhằm đảm bảo cấp nước an toàn, bền vững, giảm thiểu ngập úng, nâng cao năng lực quản lý đô thị, đáp ứng yêu cầu phát triển mới của các địa phương trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.

Kim Thoa