Doanh nghiệp xuất khẩu đối mặt 'bài toán kép' khi bước vào năm 2026

“Bài toán kép” này có thể thấy rõ ở các doanh nghiệp xuất khẩu (XK) thủy sản tại thị trường Mỹ. Trong tháng 12 - tháng cuối cùng của năm 2025, tình hình XK thủy sản được cho là sẽ giảm nhẹ so với tháng 11/2025 do tâm lý thận trọng của các doanh nghiệp (DN) khi giao dịch với Mỹ. Theo Hiệp hội Chế biến và XK thủy sản (Vasep), nhiều DN tạm thời hạn chế ký mới các đơn hàng hải sản sang Hoa Kỳ cho đến khi các hướng dẫn chính thức về quy định mới được ban hành.

Sức ép ngày càng lớn

Trong trung tuần tháng 12/2025, phía Vasep nhận định việc Hoa Kỳ siết chặt các yêu cầu nhập khẩu từ năm 2026 đặt ra thách thức không nhỏ. Các DN cần chuẩn bị kỹ lưỡng về minh bạch chuỗi cung ứng, tuân thủ tiêu chuẩn lao động, chống khai thác IUU và tăng tỷ trọng sản phẩm giá trị gia tăng nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường.

Khi bước vào năm 2026 sắp tới, yêucầu từ nhà nhập khẩu sẽ ngày càng cao (đặc biệt là minh bạch chất lượng sản phẩm), rất cần các DN xuất khẩu đáp ứng tốt.

Nói về một trong những hoạt động trọng tâm vào năm 2026 sắp tới, ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng thư ký Vasep, cho biết phía hiệp hội thông qua góp ý, kiến nghị với Chính phủ và các bộ ngành liên quan để thúc đẩy điều chỉnh mức thuế đối ứng và thuế chống bán phá giá của Hoa Kỳ ở mức cạnh tranh và thấp nhất.

Hoặc như việc phối hợp với Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường để có được kết quả tương đương với Hoa kỳ theo Đạo luật Bảo vệ Thú biển của Hoa Kỳ (MMPA). Nhất là làm sao để Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển của Hoa Kỳ (NOAA) công nhận tương đương với toàn bộ các nghề khai thác biển của Việt Nam.

Bởi lẽ, hồi tháng 8/2025, NOAA đã gửi thông báo về phán quyết không công nhận tương đương các biện pháp quản lý và bảo tồn thú biển của Việt Nam đối với 12 nghề khai thác hải sản. Theo đó các loài hải sản khai thác theo các nghề cá này sẽ bị dừng NK vào Hoa Kỳ kể từ ngày 1/1/2026. Các loại hải sản khác (không thuộc 12 nghề trên) khi XK sang Hoa Kỳ phải kèm theo Giấy chứng nhận chứng nhận sản phẩm thủy sản XK (Certification of Admissibility-COA).

Không chỉ với thị trường Mỹ, “bài toán kép” mà các DN xuất khẩu của Việt Nam phải đối mặt còn ở thị trường EU. Đơn cử mới nhất như trong tháng 12/2025, thông tin từ Ủy ban châu Âu cho biết sẽ triển khai một loạt biện pháp siết chặt kiểm soát đối với hàng hóa nông sản – thực phẩm nhập khẩu.

Cụ thể, phía EU sẽ tăng 50% số lượng kiểm tra an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật (SPS) đối với các nước thứ ba, đồng thời tăng 33% các cuộc kiểm toán tại các trạm kiểm soát biên giới của các quốc gia thành viên. Động thái này nhằm đảm bảo rằng các sản phẩm nhập khẩu tuân thủ đầy đủ các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, môi trường và phúc lợi động vật vốn áp dụng cho nông dân và DN trong EU.

Bên cạnh việc kiểm tra SPS, Ủy ban châu Âu thông báo sẽ xem xét lại các quy định giám sát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, đặc biệt đối với những chất đã bị cấm sử dụng trong EU nhưng có khả năng xuất hiện trong nông sản nhập khẩu. Một số hoạt chất đã được các tổ chức quốc tế phân loại lại, và những thay đổi này cần được cập nhật vào luật của EU.

Trước thông tin nêu trên, Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU đề nghị các DN xuất khẩu nông sản của Việt Nam đặc biệt quan tâm đến chất lượng và dư lượng hóa chất để tránh hàng hóa bị trả lại hoặc tiêu hủy tại EU, gây ảnh hưởng uy tín của công ty và phát sinh thêm các chi phí.

Có thể nói, chỉ nhìn vào việc gia tăng rào cản thương mại ở Mỹ hay các động thái mới của EU sẽ thấy những sức ép rất lớn đối với các DN xuất khẩu. Nó được ví như “bài toán kép” mà họ phải cần hóa giải trong thời gian tới.

Vì mục tiêu “sống còn”

Như việc làm sao để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường nhập khẩu, theo ông Lâm Hoàng Quân, chuyên gia đào tạo và đánh giá trưởng các tiêu chuẩn quốc tế của SGS Việt Nam, câu chuyện “minh bạch chất lượng” như một điều kiện “sống còn” cho các DN xuất khẩu khi bước vào năm 2026.

Ông Quân lưu ý điểm mới là các cơ quan quản lý lớn như châu Âu hay Hoa Kỳ đều chuyển sang cách quản lý theo chuỗi. Họ không chỉ nhìn vào “một mắt xích” ở nhà máy cuối cùng, mà nhìn toàn bộ hành trình sản phẩm: từ vùng nguyên liệu, vận chuyển, chế biến, đóng gói, phân phối đến tay người tiêu dùng.

“Một lỗ hổng ở bất kỳ khâu nào cũng có thể kéo theo thu hồi hàng loạt hoặc cấm cửa cả thị trường”, ông Quân nói.

Theo vị chuyên gia này, các con số cảnh báo từ RASFF (châu Âu) và FDA (Hoa Kỳ) cho thấy xu hướng vi phạm và gian lận vẫn tăng. Thực phẩm khai báo sai, không minh bạch về dị ứng, dư lượng, nguồn gốc đang là nguyên nhân lớn dẫn đến thu hồi sản phẩm.

“DN Việt Nam cũng không đứng ngoài làn sóng này khi liên tục xuất hiện những vụ việc liên quan hàng không rõ nguồn gốc, ghi nhãn sai, điều kiện chế biến không an toàn…”, ông Quân chỉ rõ.

Trước bối cảnh như vậy, vị chuyên gia của SGS Việt Nam có lời khuyên cho các DN xuất khẩu phải chú ý đến truy xuất nguồn gốc. Toàn bộ hành trình sản phẩm phải được ghi nhận: nguyên liệu từ đâu, ai cung cấp, lô nào, xử lý ra sao, khâu chế biến, đóng gói, vận chuyển, phân phối…Nhất là khi các chuẩn mới như FSMA 204 ở Hoa Kỳ yêu cầu DN có mã lô truy xuất riêng, có khả năng cung cấp thông tin cho FDA trong vòng 24 giờ nếu có sự cố.

Còn với khả năng gia tăng rào cản thương mại tại các thị trường quan trọng khi bước vào năm 2026 sắp tới, giới chuyên gia mong rằng các DN xuất khẩu cần tiếp tục đa dạng hóa thị trường, mở rộng dư địa tăng trưởng thông qua các hiệp định thương mại tự do (FTA), tránh rủi ro tập trung phụ thuộc vào một thị trường.

Ngoài ra, đứng ở góc độ của một DN ngành đồ gỗ, ông Nguyễn Quốc Quốc Khanh, Chủ tịch AA Corporation, nêu rõ hiện nay, các thị trường lớn như châu Âu và Hoa Kỳ đều rất chú trọng tiêu chuẩn ESG (môi trường - xã hội - quản trị), cho nên các DN cần đi trước, tập huấn để chủ động có được các chứng chỉ này khi XK. Và bên cạnh các kênh truyền thống như Hoa Kỳ và châu Âu thì các DN cần xây dựng mạng lưới đối tác trên toàn thế giới để mở rộng thị trường.

Còn với các DN dệt may, trước bối cảnh chuỗi cung ứng chịu nhiều sức ép từ yêu cầu tuân thủ, chính sách thuế quan và xu hướng phát triển bền vững, họ sẽ cần tái định vị chiến lược phát triển trong trung và dài hạn.

Nhấn mạnh yếu tố XK có tính bền vững, ông Vũ Đức Giang, Chủ tịch Hiệp hội Dệt May Việt Nam (Vitas), cho rằng mỗi DN khi đặt bút ký hợp đồng với các nhãn hàng thì không con đường nào khác là phải đầu tư vào hạ tầng, phải tuân thủ các chuẩn mực về đánh giá.

Thế Vinh