Doanh nghiệp rượu bia lo suy kiệt trước đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt lớn nhất lịch sử

Trong dự thảo Thuế Tiêu thụ đặc biệt (TTĐB), Bộ Tài chính đưa ra 2 phương án tăng thuế suất với mặt hàng rượu, bia.

Phương án 1: năm 2026, khi tăng thuế suất cao hơn 5% quy định hiện hành thì giá bán các sản phẩm sẽ tăng 10% so với năm 2025.

Phương án 2: năm 2026, khi tăng thuế suất cao hơn 15% quy định hiện hành thì giá bán các sản phẩm sẽ tăng 20% so với năm 2025. Bộ Tài chính nghiêng về phương án này.

Sau đó trong vòng 4 năm tiếp theo, trong cả hai phương án nêu trên, Bộ Tài chính đề xuất tăng 5%/năm liên tiếp khiến giá bán sẽ tăng 2 - 3% so với năm trước để đảm bảo giá sản phẩm tăng tương ứng theo mức độ lạm phát và gia tăng thu nhập của các năm tiếp theo.

Đến năm 2030, thuế suất thuế TTĐB với bia và rượu trên 20 độ tăng lên mức 90 - 100%, rượu dưới 20 độ lên mức 60 - 70% (cao hơn hiện hành, 25 - 35%).

Đề xuất tăng mạnh thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu bia

Tại hội thảo về Thuế TTĐB do Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức ngày 8.8, TS Cấn Văn Lực, Kinh tế trưởng BIDV cho rằng ngoài khó khăn chung của nền kinh tế, DN ngành đồ uống còn đối mặt với những khó khăn riêng.

Ví dụ họ không được hưởng chính sách hỗ trợ thuế GTGT (giảm 2%) đối với đồ uống có cồn; dịch COVID-19 và các biện pháp hành chính về tránh tụ tập, đóng cửa các cơ sở ăn uống, lưu trú, vui chơi - giải trí… kéo dài; Nghị định 100/2019/NĐ-CP về xử lý hành chính vi phạm nồng độ cồn; chi phí, giá nguyên vật liệu chính tăng từ 15 - 40%...

Kết quả kinh doanh toàn ngành suy giảm qua các năm. Theo Statista, doanh thu thị trường đồ uống Việt Nam năm 2023 đạt khoảng 27,12 tỉ USD, trong đó, phân khúc đồ uống không cồn đạt mức doanh thu 10,22 tỉ USD (chiếm 37,7%); đồ uống có cồn khoảng gần 17 tỉ USD (chiếm 62,3%); đóng góp vào ngân sách nhà nước khoảng 60.000 tỉ đồng/năm.

Tuy nhiên, lợi nhuận bình quân toàn ngành liên tục giảm (năm 2021 giảm 12%, năm 2022 giảm 6%, năm 2023 ước giảm 10 - 12% so với năm trước). Thu ngân sách toàn ngành giảm bình quân 10%/năm giai đoạn 2020-2023; hàng tồn kho tiếp tục tang, giá cổ phiếu giảm. DN lớn trong ngành đều giảm doanh thu, lợi nhuận.

Theo ông Lực, việc đánh thuế có thể tăng thu ngân sách nhà nước trong ngắn hạn, nhưng trong trung-dài hạn sẽ làm giảm sức cầu tiêu dùng, giảm doanh thu và lợi nhuận DN, qua đó giảm thu thuế GTGT và thuế thu nhập doanh nghiệp. Như vậy, tổng hòa về việc tăng hay giảm thu thuế là chưa rõ.

TS Cấn Văn Lực, Kinh tế trưởng BIDV

Ông Lực cũng băn khoăn rằng tăng mạnh và nhanh thuế TTĐB đối với đồ uống có cồn có thể ảnh hưởng đến hiệu quả đóng góp ngân sách nhà nước lâu dài; tạo ra tình huống “khó chồng khó” đối với DN và người lao động trong ngành cũng như các ngành liên quan (bao bì, vận tải, du lịch, dịch vụ ăn uống…).

“Dự thảo còn mang tính cào bằng đối với đồ uống có nồng độ cồn khác nhau; khó điều tiết hành vi tiêu dùng…”, ông Lực nêu.

PGS-TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng chính sách thuế rất phức tạp, nhạy cảm. Khi đưa ra chính sách mới cần đánh giá cụ thể, thấu đáo về mục tiêu và tác động kinh tế - xã hội và những hệ lụy không mong muốn nếu chính sách được áp dụng.

Ông Long đánh giá, theo phương án 2 dự thảo sẽ là cú sốc trước sự tụt dốc, những khó khăn chồng chất, DN rượu bia khó phục hồi, đứng vững.

“DN rượu, bia có nguy cơ phải đối mặt với đề xuất tăng thuế lớn nhất lịch sử về tăng thuế TTĐB. Không chỉ tác động trực tiếp đến các DN rượu, bia, tác động đến cả chuỗi trong hệ sinh thái ngành, ảnh hưởng đến sự đóng góp vào ngân sách nhà nước và hàng vạn lao động trực tiếp và hàng triệu lao động gián tiếp”, ông Long nói và cho rằng DN rượu bia có nguy cơ suy kiệt, đóng cửa.

Ngoài tác động trên, ông Long cho rằng điều này còn tạo ra sự thiếu công bằng về thuế. Hàng giả, hàng nhái kém chất lượng, buôn lậu gia tang, ảnh hưởng sức khỏe người tiêu dùng.

“Dự thảo cần đánh đánh giá toàn diện, thấu đáo để lựa chọn hướng đề xuất phù hợp nhất với bối cảnh hiện tại của nền kinh tế và DN, cân nhắc lộ trình tăng thuế suất một cách hợp lý để đạt được các mục tiêu, tránh đề xuất sốc chính sách như đề xuất phương án 2”, ông Long nói.

Chuyên gia Long cho rằng trong bối cảnh hiện nay, giảm mức tăng thuế và giãn lộ trình tăng thuế hợp lý là giải pháp tối ưu để tạo điều kiện giúp DN phục hồi, ổn định và dần phát triển.

Ông Long đề xuất xem xét lùi lộ trình, chỉ bắt đầu tăng từ năm 2027. Tăng 5% cách nhau 2 năm và dừng lại 80%, để tạo điều kiện giúp các DN trong ngành phục hồi, ổn định và dần phát triển trở lại; rà soát lại công tác thực thi pháp luật về quản lý rượu bia phi chính thức.

PGS-TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính)

Ngoài thuế, ông Long cũng cho rằng cần kết hợp đồng bộ các giải pháp để thực hiện mục tiêu điều chỉnh tăng thuế TTĐB rượu, bia.

TS Cấn Văn Lực đề nghị hài hòa lợi ích, trách nhiệm và tính khả thi đối với nhà nước, DN và người tiêu dùng; có đánh giá tác động đầy đủ, có cơ sở khoa học và thực tiễn; tăng/đa dạng hóa nguồn thu (không nên tận thu) gắn với nuôi dưỡng nguồn thu.

Với những mặt hàng đưa vào đối tượng chịu thuế, ông Lực đề nghị cần làm rõ cơ sở khoa học, thực tiễn, kinh nghiệm quốc tế và đặc thù của Việt Nam; tính toán mức thuế, thời điểm và lộ trình tăng thuế phù hợp, khả thi, tránh cào bằng… Điều này nhằm tránh hiện tượng “khó chồng khó”, nhanh quá có thể gây sốc, gây tác dụng ngược như lách luật, chuyển sang dùng thứ khác có tác hại nhiều hơn…

Về phương pháp tính thuế, cần xem xét cả phương pháp tính thuế tuyệt đối hoặc hỗn hợp thay vì chỉ tính thuế tương đối; bảo vệ các sản phẩm chính ngạch, chống buôn lậu, hàng giả; nâng cao nhận thức, ý thức của cả người dân và DN…

Lam Thanh