Đĭng Tŭt, lời tâm tình từ ngàn đời của người Êđê

Đĭng tŭt của người Êđê được chế tác từ ống nứa, là một loại nhạc cụ mộc mạc mà giàu cảm xúc. Người chế tác phải chọn đúng loại nứa phù hợp, đảm bảo kỹ thuật chế tác cho âm thanh vang vọng, trầm ấm. Một bộ đĭng tŭt gồm sáu hoặc năm ống, có độ dài ngắn và kích thước khác nhau. Cách bố trí này khá tương đồng với nhạc cụ đĭng năm. Đặc biệt là mỗi ống trong bộ đĭng tŭt lại tương ứng với từng âm thanh của bộ chiêng knah, là một loại chiêng quý, linh thiêng trong đời sống người Êđê. Đĭng tŭt là một phần trong đời sống văn hóa, tâm linh của người Êđê từ bao đời nay.

Nghệ nhân Y-Dŭ Êban (Ama Đam), ở buôn Sut Mđưng, xã Quảng Phú, tỉnh Đắk Lắk tâm sự: “Ngày xưa, nhạc cụ đĭng tŭt đã hiện diện trong đời sống văn hóa của người Êđê. Đĭng tŭt thường được sử dụng trong các dịp lễ nghi như đám tang, hay những ngày lễ hội của người đã cúng trâu, bò. Âm thanh của đĭng tŭt vang lên trong nhà khi có tang lễ, hay giữa nương rẫy. Đặc biệt, tại nương rẫy, đĭng tŭt cũng được thổi lên trong những phút nghỉ ngơi, giúp vơi đi nỗi mệt nhọc sau giờ lao động”.

Phụ nữ Êđê trình diễn thổi đĭng tŭt tại sự kiện giao lưu văn hóa dân tộc.

Điều đặc biệt là trước kia, đĭng tŭt chỉ dành cho người phụ nữ sử dụng. Khi những người phụ nữ Êđê nghỉ tay giữa nương rẫy, họ cũng có thể thổi vài làn hơi mỏng, như gửi gió mang theo nỗi niềm. Có khi vui, có khi buồn, tất cả được gói vào tiếng đĭng tŭt bay theo gió rừng.

Trong nghi lễ tang ma truyền thống, hình ảnh linh thiêng, lay động lòng người khi người phụ nữ Êđê ngồi quây quần quanh thi hài người đã mất, tay cầm ống đĭng tŭt dựng đứng, đầu ống chạm nhẹ vào môi dưới. Tiếng đĭng tŭt lúc ấy vi vu như lời ru tiễn biệt. Âm thanh ấy dịu dàng như những dòng suối nhỏ chảy qua nỗi buồn, tiễn biệt người đã khuất, đồng thời an ủi những người ở lại. Tiếng nhạc như là sự hòa quyện giữa người sống và linh hồn người đi xa.

Nghệ nhân Y-Dăk Niê (Aê H’Nhăm), ở buôn Sut Mđưng, xã Quảng Phú, tỉnh Đắk Lắk, cho biết: “Nhạc cụ này vốn chỉ dành riêng cho phụ nữ. Không chỉ sử dụng trong đám tang, đĭng tŭt còn vang lên trong nghi lễ rước kpan, một nghi lễ thiêng liêng của người Êđê. Ngày xưa, đàn ông tuyệt đối không được phép thổi loại nhạc cụ này. Dù trong những dịp vui hay buồn, ở bất cứ không gian nào, chỉ phụ nữ mới có quyền sử dụng đĭng tŭt. Tuy nhiên, ngày nay quan niệm đã dần thay đổi, và nam giới cũng có thể thổi loại nhạc cụ này”.

Các nghệ nhân Buôn Sut Mđưng, xã Quảng Phú, tỉnh Đắk Lắk thổi đĭng tŭt tại khu du lịch.

Âm thanh của đĭng tŭt là tiếng lòng của người mẹ, người chị dịu dàng, nhẫn nại, đầy tình cảm. Ngày nay, quan niệm đã cởi mở hơn, nam giới cũng có thể thổi đĭng tŭt. Nhưng với người Êđê, hình ảnh người phụ nữ với ống nứa trong tay, thổi lên những làn âm như sương khói, vẫn là hình ảnh sâu sắc nhất về sự kết nối giữa âm nhạc và tâm linh.

Nghệ nhân Y-Djưng Êban (Aê Hanh), ở buôn Sut Mđưng, xã Quảng Phú, tỉnh Đắk Lắk cho biết: “Tôi rất thích nghe tiếng đĭng tŭt vì âm thanh của nó rất hay và cuốn hút. Người nào thổi giỏi thì lại càng khiến âm điệu trở nên tuyệt vời hơn. Ngày xưa, người Êđê thổi đĭng tŭt bằng cách chỉ kề môi vào miệng ống và thổi, còn ngày nay, hầu hết người thổi thường ngậm trực tiếp ống tre nên thổi dễ dàng hơn. Những ai có nhu cầu, chẳng hạn như các khu du lịch đón khách trong và ngoài nước, đều có thể đặt chúng tôi chế tác loại nhạc cụ này cho họ”.

Trong vô vàn âm thanh của đại ngàn Tây Nguyên, tiếng đĭng tŭt không vang vọng như chiêng, không da diết như đĭng buôt hay rộn ràng như đĭng năm, mà lặng lẽ len vào lòng người, như lời tâm tình của người phụ nữ Êđê. Đĭng tŭt không chỉ là một nhạc cụ, mà là một ngôn ngữ, âm thanh nối dài của truyền thống trong thời đại hôm nay.

H Zawut Byă/VOV-Tây Nguyên